System polityczny Włoch

• stosunki międzynarodowe
• _pe24

2 czerwca 1946 r., na podstawie przeprowadzonego referendum, Włochy stały się republiką. W następstwie tego zostało wybrane także Zgromadzenie Konstytucyjne, które przygotowało projekt nowej konstytucji. Weszła ona w życie 1 stycznia 1948 roku. Przy pracach nad konstytucją siły polityczne łączył negatywny stosunek do przeszłości politycznej kraju i chęć odcięcia się od przedwojennej przeszłości. Duży nacisk położono na poszukiwanie takich rozwiązań, które zapewniłyby w pełni demokratyczny ustrój państwa i szereg gwarancji konstytucyjnych (szczegółowe uregulowanie praw i wolności obywatelskich, zapewnienie społeczeństwu udziału w kierowaniu sprawami państwa).

Konstytucja włoska należy do tzw. konstytucji sztywnych, to znaczy że zmiana jej jest dużo trudniejsza niż zwykłych ustaw. Charakter tej konstytucji i jej ducha określa jedno z ważniejszych postanowień, które mówi: "Włochy są republiką demokratyczną opartą na pracy".

System ustrojowy

Rządy parlamentarne, z przesunięciem w stronę parlamentarno-gabinetowych. Parlament dokonuje wyboru głowy państwa, ten z kolei powołuje rząd. Rząd dla legalizacji swojego działania potrzebuje zaufania obu izb parlamentu - po uzyskaniu wotum zaufania działa samodzielnie, ale ponosi odpowiedzialność polityczną przed obiema izbami.

Prezydent sprawuje swoje funkcje poprzez akty wymagające kontrasygnaty odpowiedniego ministra.

We Włoszech występuje bikameralizm, przy czym obie izby parlamentu są równe wobec siebie.

Państwo ma charakter unitarny, jest podzielone na 20 regionów, 103 prowincje i 8100 gmin. Występuje jednak znaczna decentralizacja władzy - poparcie dla autonomii lokalnej, szeroka decentralizacja administracji.

Głowa państwa

Obecnie, od 1999, prezydentem jest Carlo Azeglio Ciampi (ur. XII 1920).

Prezydent jest wybierany przez przedstawicieli narodu. Jest organem władzy jednoosobowym, apolitycznym i bezstronnym, pełni funkcje gwarancyjne i kontrolne, czuwa nad przestrzeganiem konstytucji, spełnia rolę arbitra między partiami.

Prezydent utożsamia "jedność narodową".

Prezydenta wybiera parlament na wspólnym posiedzeniu obu izb z udziałem po 3 reprezentantów z 19 regionów i jeden przedstawiciel Valle d'Aosta. Wymagana większość kwalifikowana wynosi 2/3 głosów, po trzecim głosowaniu wystarczy już większość bezwzględna.

Kadencja wynosi 7 lat, z możliwością jednej reelekcji.

Funkcji prezydenta nie można łączyć z innym stanowiskiem państwowym ani z mandatem parlamentarnym. Po upływie kadencji prezydent staje się dożywotnim senatorem Republiki.

Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, a jego akty wymagają kontrasygnaty odpowiedniego ministra. Prezydent ponosi odpowiedzialność konstytucyjną , może być postawiony w stan oskarżenia przez obie izby parlamentu bezwzględną większością głosów; wniosek rozpatruje Sąd Konstytucyjny przy udziale 16 członków spełniających warunki wybieralności do Senatu, powołanych z listy ustalanej raz na 9 lat przez parlament.

Kompetencje głowy państwa: zarządzanie wyborów do parlamentu, zwoływanie pierwszego posiedzenia izb, kierowanie orędzi do izb, zwoływanie izb na sesje nadzwyczajne, promulgowanie ustaw, stosowanie weta ustawodawczego, prawo rozwiązywania jednej lub obu izb parlamentu, powoływanie premiera, ogłaszanie dekretów z mocą ustawy, ratyfikowanie traktatów międzynarodowych, zwierzchność nad siłami zbrojnymi, przewodniczy Najwyższej Radzie Obrony, ma prawo łaski, przewodniczy Najwyższej Radzie Sądownictwa, mianuje 5 sędziów Sądu Konstytucyjnego oraz członków regionalnych trybunałów administracyjnych.

Prezydentem zostaje zwykle wybitny polityk, o dużym autorytecie, potrafiący skonsolidować i godnie reprezentować naród; urząd prezydenta cieszy się dużym autorytetem w społeczeństwie (Pertini, Scalfaro, Ciampi).

Prezydenci i lata sprawowania urzędu:
Enrico de Nicola 1946-1948
Luigi Einaudi 1948-1955
Giovanni Gronchi 1955-1962
Antonio Segni 1962-1964
Giuseppe Saragat 1964-1971
Givanni Leone 1971-1978
Sandro Pertini 1978-1985
Francesco Cossiga 1985-1992
Oscar Luigi Scalfaro 1992-1999
Carlo Azeglio Ciampi 1999-

{mospagebreak}

Parlament

Parlament składa się z Izby Deputowanych (630 deputowanych) i Senatu (315 senatorów, byli prezydenci i 5 dożywotnich senatorów mianowanych przez prezydenta).

Obie izby pochodzą z wyborów powszechnych i bezpośrednich, w ordynacji mieszanej. Deputowani i senatorowie posiadają immunitet materialny i formalny. W parlamencie mogą być tworzone komisje, jako organy pomocnicze (obecnie działa w każdej z izb po 13 komisji).

Od 1963 r. kadencja obu izb wynosi 5 lat i może być skrócona zarządzeniem prezydenta na wniosek Rady Ministrów. Izby działają w trybie sesyjnym, postępowanie ustawodawcze może rozpocząć się w każdej z izb.

Ostatnie wybory do ID: 13 maja 2001, koalicja wyborcza (od 2000 Dom Wolności) na czele z FI wygrała wybory znaczącą przewagą głosów.

Forza Italia: 29,5%, 196 mandatów, Alleanza Nazionale 12% i 99 mandatów (ogółem blok centroprawicowy Casa delle Libarta' zdobył 49,5% głosów i 368 mandatów). Frekwencja wyniosła ponad 81%

Przewodniczący ID - Pier Ferdinando Casini (CCD)

Przewodniczący Senatu Marcello Pera

W wyborach do Senatu Casa delle Liberta' zdobyła 177 mandatów natomiast Drzewo Oliwne 125.

Również we wcześniejszych wyborach w 1994 i 1996 FI wygrywała wybory (pomimo iż w XII 1994 rząd Berlusconiego upadł przez wotum nieufności).

Rząd

Obecnie na czele rządu od 11 VI 2001 stoi Silvio Berlusconi (FI).

Prezydent powołuje premiera i na jego wniosek pozostałych ministrów. Rada Ministrów musi uzyskać wotum zaufania od obu izb w ciągu 10 dni od powołania.

Organami rządu są premier, ministrowie i rada ministrów in corpore. W skład rządu mogą ponadto wchodzić wiceprezesi rady, ministrowie bez teki, podsekretarze stanu, Rada Gabinetowa, komitety międzyministerialne oraz nadzwyczajni komisarze rządu.

Premier dla skuteczniejszego działania dysponuje specjalnym urzędem - Prezydium Rady Ministrów. W rządzie może być powołany jeden lub kilku wiceministrów; obecnie istnieje 19 ministerstw.

Organami pomocniczymi są Narodowa Rada Gospodarki i Pracy, Trybunał Obrachunkowy i Rada Stanu.

Dotychczasowi szefowie rządów:
Pierto Badoglio, Ivonoe Bonomi, Ferruccio Parri, Alcide de Gasperi (8-krotny premier), Giuseppe Pelli, Amintore Fanfani, Mario Scelba, Antonio Segni, Adone Zolo, Amintore Tambroni, Giovanni Leone, Aldo Moro (5- krotny premier), Mariano Rumoro, Vittorio Colombo, Giulio Andreotti (7- krotny premier), Francesco Cossiga, Arnaldo Forlani, Giovanni Spadolini, Bettino Craxi, Giovanni Gorio, Ciriaco De Mita, Giuliano Amato, Carlo Azeglio Ciampi, Silvio Berlusconi(XII 1994, ponownie od VI 2001), Lamberto Dini, Romano Prodi, Massimo D'Alema.

{mospagebreak}

System partyjny

We Włoszech istnieje system wielopartyjny. Występuje duże rozbicie sceny politycznej. Jako że żadna z partii nie ma szans na samodzielne rządzenie krajem, tworzą się bloki-koalicje wyborcze: centrolewicowy, od 1996 pod nazwą Drzewo Oliwne. W ostatnich wyborach w ramach L'Ulivo powstał blok Margherita (PPI, demokraci, Odnowa Włoska).

Blok centroprawicowy, obecnie pod nazwą Casa Delle Liberta'(od 2000), w którym to prym wiedzie Forza Italia Silvio Berlusconiego. W skład wchodzą także Sojusz Narodowy AN, Liga Północna, CCD/CDU i NPSI (Nowa Włoska Partia Socjalistyczna).

Włoscy komuniści - PRC, ze względu na korzyści wyborcze, aprobują program L'Ulivo. Obecnie komuniści dysponują 11 mandatami w Izbie Deputowanych oraz 3 mandatami w  Senacie.

Liga Północna, siła po prawej stronie sceny politycznej, powstała w 1992 r. po połączeniu się Ligi Lombardzkiej z innymi lokalnymi ligami. Obecnie największa partia północnych Włoch protestuje przeciwko wykorzystywaniu bogatej Północy dla udzielania pomocy biednym regionom Południa. W 1997 Liga zmieniła nazwę na Liga Północy na rzecz Niepodległości Padanii- obecnie głównym jej celem jest secesja Padanii (podkreśla się samowystarczalność regionu).

Wymiar sprawiedliwości

Najniższym szczeblem sądownictwa są tzw. sędziowie pokoju (conciliatori) zajmujący się drobnymi sprawami o charakterze cywilnym. Sądem II instancji dla tych spraw lub I instancji w innych sprawach cywilnych jest sąd pretorski. Trybunały są sądami I instancji w sprawach karnych i sądami II instancji przy orzeczeniach sądów pretorskich. Sądy przysięgłych są sądami I instancji dla najcięższych spraw karnych. Sądem Najwyższym jest  Sąd Kasacyjny. Obok sądów powszechnych działają sądy wojskowe. Istnieje także sądownictwo administracyjne (regionalne trybunały administracyjne).

Decentralizacja władzy

Włochy są państwem jednolitym o dużej decentralizacji władzy. Z 20 regionów 5 działa na podstawie specjalnych statusów- jest to pewna forma autonomii przewidziana dla regionów z dużymi mniejszościami narodowymi lub posiadających swoją specyfikę i odrębność (np. Sycylia, Górna Adyga).

Po nowelizacji konstytucji w 2001 roku regiony otrzymały wyłączność ustawodawczą w kwestiach przewidzianych w kompetencji regionów - podobnie gminy, prowincje i miasta metropolitalne. Wszystkie te podmioty posiadają samodzielność finansową. Dla regionów biedniejszych tworzony jest tzw. fundusz wyrównawczy w myśl solidarności społecznej i usuwania nierówności ekonomicznych i społecznych.

W ostatnim czasie prowadzone są prace w parlamencie na rzecz wprowadzenia jeszcze większej samodzielności regionów, a w konsekwencji federacji. Za takim rozwiązaniem optują głównie bogate regiony, teraz mocno obciążone wspieraniem terenów słabiej rozwiniętych. Istnieje jednak problem, czy biedniejsze Południe, gdzie bezrobocie sięga 30%, da sobie samo radę. 

Podsumowanie

Główną słabością włoskiego systemu politycznego jest ogromne rozdrobnienie sceny politycznej na kilkanaście niewiele znaczących partii, które nie są w stanie skonsolidować się, by przedstawić spójny program wyborczy. Tworzą więc mało klarowne koalicje przed wyborami. W ten sposób jakiekolwiek działania legislacyjne obwarowane są warunkami i postulatami często się wykluczającymi. Bardzo poważnie utrudnia to i spowalnia wprowadzanie koniecznych reform.

Ostatnie wybory do władz regionów (kwiecień 2005) i znaczące zwycięstwo centrolewicowej opozycji pokazały, że rządząca koalicja przestała mieć poparcie społeczeństwa. Do spadku tego zaufania w dużej mierze przyczyniła się polityka premiera Berlusconiego - m.in. gospodarcza.

Włochy czeka jeszcze reforma w systemie sądownictwa - powszechnie uważanym za bardzo opieszały.

Urzędem cieszącym się dużym poważaniem w społeczeństwie, a jednocześnie mającym realną władzę jest urząd Prezydenta. Wbrew pozorom nie jest to funkcja tylko reprezentacyjna. Wielokrotnie dzięki uprawnieniom, a także osobistym zaletom prezydenta udało się zażegnać kryzys w polityczny czy społeczny.

Bibliografia:
Konstytucja Włoch, Warszawa 2004
T. Goduń, M. Cygnarowski i in "Leksykon Systemów Politycznych", Warszawa 1999
Strony internetowe:
www.parlamento.it
www.quirinale.it
www.cronologia.it/storia/italia
www.corriere.it