Marek Cichy: Co po Kioto? - Brazylia

• brazylia
• co2
• kioto
• konferencja klimatyczna
• kopenhaga
• ocieplenie klimatu
• zmiany klimatyczne

Brazylia jest jednym z państw o najwyższej emisji CO2 i innych gazów cieplarnianych (GHG) na świecie. Co ciekawe, znaczna część emisji bierze się z wylesiania (głównie w Amazonii) oraz z technik hodowli i rolnictwa. Sektor energetyczny jest stosunkowo „czysty” pod tym względem - 75 proc. elektryczności pochodzi z elektrowni wodnych, a od lat 70. Brazylia rozwija program produkcji etanolu z trzciny cukrowej, który jest powszechnie używany jako paliwo.

Zatrudnienie około 80 proc. ludności Brazylii nie są bezpośrednio związane z wysoką emisją dwutlenku węgla. Dzięki temu, kraj zajmuje 120. miejsce na świecie pod względem poziomu emisji na jednego mieszkańca. Najnowsze dane dotyczące gazów cieplarnianych w Brazylii dotyczą roku 2005. Wynika z nich, że w latach 1994-2005 emisja GHG wzrosła w tym kraju o 41 proc. Jest to stosunkowo pozytywny wynik nie tylko w porównaniu z Chinami czy Indiami (wzrost o odpowiednio 88 proc. i 62.1 proc.), ale także z niektórymi krajami, które w Kioto zobowiązały się ograniczyć emisję (jak Hiszpania z 55-proc. wzrostem).

Największym problemem środowiskowym, z którym boryka się Brazylia, jest wylesianie Amazonii. Od 1991 r., corocznie puszcza amazońska zmniejsza się o obszar wielkości Słowenii. Po wielu naciskach ze strony społeczności międzynarodowej, rząd zaczął intensywniej walczyć z wylesianiem. W ciągu ostatnich pięciu lat jego tempo spadło o ponad połowę, z 25 tys. km kw. w 2003 roku do 11 tys. km kw. w 2008. Eksperci twierdzą, że przy racjonalnej gospodarce leśnej roczna wycinka nie powinna przekraczać 5 tys. km kw.

Brazylia w Kioto

W kontekście negocjacji na szczycie klimatycznym w Kioto, jeśli chodzi o emisję CO2, warto zaznaczyć trzy zalety i jedną wadę Brazylii. Po pierwsze, Brazylia była zaliczana do krajów średnio zamożnych (co nie obligowało jej do zmniejszenia emisji); po drugie, jej energetyka jest w dużym stopniu oparta na elektrowniach wodnych; po trzecie, posiada w ramach swojego terytorium 16 proc. całkowitej powierzchni lasów na świecie. Z drugiej strony, za dużą część emisji jest odpowiedzialne tradycyjne rolnictwo, które zakłada wypalanie lasów.

Ochronie Amazonii nie pomógł program “Avança Brasil” (“Rozwijaj się, Brazylio”) z czasów poprzedniego prezydenta, Fernando Henrique Cardoso (1995-2003). Program stymulował inwestycje w dziedzinie górnictwa, energetyki, transportu, przemysłu drzewnego i uprawy soi. Jednocześnie rząd nie był w stanie kontrolować nielegalnego wylesiania i wypalania czy promować zrównoważonego rozwoju w Amazonii.

Brazylia nie mogła pochwalić się znaczącymi osiągnięciami w ochronie własnego środowiska, stąd jej możliwości negocjacyjne w procesie ustalania protokołu z Kioto były ograniczone. Symptomatyczny był też skład delegacji brazylijskiej: głównym decydentem było Ministerstwo Nauki i Technologii i MSZ. Ministerstwo Środowiska, rządy stanowe czy organizacje pozarządowe zyskały większy udział w ustalaniu stanowiska Brazylii dopiero od 2000 roku.

Mimo to, przed Kioto ustalono główne cele brazylijskiej delegacji: podkreślić prawo do zrównoważonego rozwoju jako niezbędnej części porządku światowego i obronić całkowitą suwerenność Brazylii w sprawach użytkowania puszczy amazońskiej. Jednocześnie rząd chciał wykorzystać dyskusję nad protokołem do pokazania wzrastającego znaczenia Brazylii na arenie międzynarodowej.

Brazylia starała się odgrywać rolę pośrednika między krajami rozwiniętymi a Indiami, Chinami, Indonezją i Malezją, ale utrzymywała, że to głównie kraje rozwinięte są odpowiedzialne za emisje CO2. Brazylia chciała też bronić zasady, że oprócz emisji z roku 1990 (przyjętego jako bazowy) należy wziąć pod uwagę skumulowaną emisję CO2 w ciągu ostatnich dwustu pięćdziesięciu lat, od czasów rewolucji przemysłowej. Ten postulat został jednak uznany za utopijny przez kraje tzw. Aneksu 1 (kraje rozwinięte) i nie miał wpływu na negocjacje.

Jeden z tzw. mechanizmów elastycznych, Mechanizm Czystego Rozwoju (Clean Development Mechanism, CDM), miał swój początek w brazylijskiej inicjatywie Funduszu Czystego Rozwoju. Fundusz ten miał zostać stworzony z kar płaconych przez kraje, które nie zmniejszą emisji do ustalonego poziomu. Pomysłowi masowo sprzeciwiły się kraje rozwinięte, ale po porozumieniu między Brazylią a USA przekształcono go w CDM. Zgodnie z tym mechanizmem, kraj, który przekroczy limit emisji, może temu zadośćuczynić dofinansowując projekt zrównoważonego rozwoju w jednym z państw rozwijających się.

Mimo wspólnego sukcesu, w innych kwestiach postawy Brazylii i USA nie były zbieżne; Stany starały się o łagodne kary dla krajów naruszających limit emisji, zaś Brazylia (razem z UE) chciały ich zwiększenia. Kraj ten zaczął też otwarcie krytykować USA od momentu, gdy administracja Busha ogłosiła „śmierć” Protokołu. Państwa zamieniły się rolami: podczas gdy w 1989 Bush senior wymagał od brazylijskiego rządu Sarneya ograniczenia wycinek w Amazonii, 12 lat później rząd Cardoso domagał się od rządu Busha juniora większej troski o środowisko.

Brazylia po Kioto
    
Brazylia nie tylko brała udział w tworzeniu CDM, ale także jest jednym z największych beneficjentów Mechanizmu. Już rok po konferencji w Kioto powstała Międzyresortowa Komisja ds. Zmian Klimatu, która analizuje i zatwierdza projekty związane z CDM; metodologia dotycząca Mechanizmu została opracowana w 2004 roku. Brazylia jest także członkiem Komitetu Wykonawczego CDM, reprezentując Amerykę Łacińską i Karaiby.

Na 3500 projektów CDM w skali światowej (których efektem jest redukcja emisji o 4,5 mld t dwutlenku węgla), 295 (i redukcja rzędu 300 mln t CO2) dotyczy Brazylii. Jeśli chodzi o planowane roczne redukcje emisji, kraj ten zajmuje trzecie miejsce na świecie (40 mln t/rok), i jest odpowiedzialny za 7 proc. światowej redukcji w ramach CDM.

Oznacza to, że projekty CDM co roku zmniejszają emisję Brazylii o 2,9 proc. w stosunku do wartości z 1994 roku. Pod tym względem, liderami listy są Chiny (50 proc.) i Indie (23 proc.) – trzeba jednak pamiętać, że energetyka tych krajów jest zależna przede wszystkim od węgla kamiennego, co sprawia, że dużo łatwiej o duże redukcje emisji. Wśród 1092 projektów zarejestrowanych w Komitecie Wykonawczym w Bonn, 141 jest brazylijskich, co znów sytuuje ten kraj na trzecim miejscu po Indiach (348) i Chinach (226).

Brazylijskie projekty są także wysoko cenione, nie tylko za jakość wykonania, ale także innowacyjność wielu inicjatyw. Brazylia jest pionierem m.in. w projektach dotyczących zmniejszenia emisji metanu w hodowli świń, generowania elektryczności i pary z wytłoczyn trzciny cukrowej i niszczenia N2O w przemyśle chemicznym. Oprócz tego, Brazylia rozwija projekty z dziedziny energii wiatrowej i wodnej. Dzięki projektom CDM wydajność elektryczna kraju zwiększyła się o 2900 MW. Dzięki swoim doświadczeniom, kraj ten może pomagać innym: w Brazylii zrealizowano już pierwsze szkolenie międzynarodowe – intensywny kurs dotyczący CDM dla delegacji z Botswany. Republika Zielonego Przylądka oraz Wyspy Św. Tomasza i Książęca zapraszają na szkolenia brazylijskich specjalistów w tej dziedzinie.

Trwają także prace nad nowym sposobem organizowania projektów CDM – powstaje jedno ciało, odpowiedzialne za koordynację i rejestrację różnych projektów w danym regionie. Dzięki temu, dużo więcej projektów o małej skali może zostać wdrożonych w życie. Także w tej dziedzinie, brazylijski program ma szansę być pierwszym na świecie.

Brazylia przed Kopenhagą

Brazylia będzie chciała wystąpić na szczycie klimatycznym w Kopenhadze jako lider wśród krajów rozwijających się. W październiku prezydent Lula da Silva zapowiedział dobrowolną redukcję emisji gazów cieplarnianych o 38,9 proc. Zapowiadane zmniejszenie stanowi część tzw. Narodowej Polityki ws. Zmian Klimatycznych, która jest w trakcie ratyfikacji przez brazylijski Kongres. Dodatkowo, Brazylia zobowiązała się do 2020 r. ograniczyć wylesianie – w przypadku Amazonii o 80 proc., w przypadku Cerrado (drugiego pod względem wielkości obszaru leśnego w kraju) o 40 proc.

Według Yvo de Boera, sekretarza generalnego kopenhaskiego spotkania, „Brazylia będzie kluczowa w negocjacjach w Kopenhadze”. Kraj ten oczekuje, że dzięki swoim zobowiązaniom będzie mógł w Danii przekonać kraje rozwinięte do ustalenia nowych poziomów redukcji emisji, co pociągnie za sobą zwiększenie liczby projektów CDM dla państw rozwijających się.

Źródła:

CERRI et al., “Brazilian greenhouse gas emissions: the importance of agriculture and livestock”, in: Sci. Agric. (Piracicaba, Braz.), v.66, n.6, p.831-843, November/December 2009. (www.esalq.usp.br/scientia/docs/gas_emissions.pdf)
MIGUEZ, Jose. O MDL no Brasil: pioneirismo, resultados e perspectivas. (http://www.mudancasclimaticas.andi.org.br/content/o-mdl-no-brasil-pioneirismo-resultados-e-perspectivas)
VIOLA, Eduardo, “O Brasil e o Protocolo de Kyoto”, Revista Eco 21, Ano XII, Número 66, Maio 2002 (www.eco21.com.br)
Strona Ministerstwa Środowiska Brazylii (www.mma.gov.br)
Dziennik O Globo (oglobo.globo.com)