Chile. Gospodarz i triumfator

Wybór miejsca tegorocznego Szczytu UE-CELAC nie był przypadkowy. Jak powiedziała dyrektor MFW, Christine Lagarde, Chile jest jednym z „najbardziej stabilnych i zamożnych narodów Ameryki Łacińskiej” [1]. Wśród krajów regionu państwo to wyróżnia się zarówno stabilnością polityczną, rozwojem handlowym i inwestycyjnym, jak i dużą otwartością gospodarczą (przejawiającą się przede wszystkim w podpisywaniu bilateralnych umów o wolnym handlu). Chile uczestniczy także w licznych organizacjach międzynarodowych, jest m. in. członkiem stowarzyszonym MERCOSUR i Wspólnoty Andyjskiej. Wszystkie te cechy złożyły się na wybór tego kraju na gospodarza pierwszego w historii Szczytu UE – CELAC.

Wolny handel UE - Chile: i wilk syty, i owca cała

Podstawą prawną kooperacji między UE a Chile jest Ramowe Porozumienie o Współpracy, podpisane w 1996 roku, na którego gruncie zaczęto budować polityczne i ekonomiczne relacje między partnerami. Jednak prawdziwie innowacyjnym i milowym krokiem naprzód był Układ o Stowarzyszeniu, zawarty w 2002 roku. Jego częścią jest też Umowa o Wolnym Handlu, która weszła w życie w 2003 roku. Chile było drugim – po Meksyku – krajem regionu, z którym UE zdecydowała się podpisać taki dokument. Porozumienie obejmuje handel towarami i usługami, a także inwestycje i zamówienia publiczne. Ponadto, dzięki jego zapisom ponad 96% towarów w wymianie handlowej między partnerami objętych jest zerową stawką celną.

Po 10 latach obowiązywania dokumentu można stwierdzić, iż obie strony odniosły korzyści - wartość obrotów handlowych między UE a Chile wzrosła w latach 2003 – 2011 o 13%, z czego handel towarami wzrósł z 7,7 do 18,3 mld EUR. W ciągu ostatnich 20 lat eksport z Chile do krajów unijnych wzrósł aż pięciokrotnie. UE jest obecnie drugim partnerem handlowym dla Chile, od którego pochodzi 15,4% całości wymiany bilateralnej. Na pierwszym miejscu są Chiny (20%), na trzecim zaś USA (15,3%). Chile eksportuje do Europy głównie produkty sektora rolno – spożywczego, winiarskiego, tytoniowego, drzewnego i miedziowego, sprowadza zaś produkty pośrednie i dobra inwestycyjne. I czyni to bardzo skutecznie – kraje Unii Europejskiej są największym źródłem bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Chile (37% BIZ dokonanych w latach 1974 – 2010, których wartość szacowana jest na 77 mld EUR). Kraj ten jest ponadto czwartym największym odbiorcą unijnych inwestycji w regionie, za Brazylią, Meksykiem i Argentyną. Warto też dodać, że na współpracę z Chile UE zdecydowała się przeznaczyć w latach 2007 – 2013 aż 41 mln EUR [2].

Szczyt(ne)  priorytety Chile

Chile uczestniczyło w Szczycie UE –CELAC w szczególnej roli gospodarza. Do stolicy tego kraju przybyli przedstawiciele 60 państw: 27 krajów Unii Europejskiej oraz 33 Ameryki Łacińskiej i Karaibów. Były wśród nich zarówno głowy państw, jak i ministrowie. Polskę reprezentował Minister Spraw Zagranicznych Radosław Sikorski. Głównym zadaniem, jakie stanęło przed Chile, było oczywiście zadbanie o stronę organizacyjną Szczytu, co z pewnością stanowiło spore wyzwanie zarówno ze względu na rangę przedsięwzięcia, liczbę uczestników, jak i brak doświadczenia państwa w organizowaniu tego typu wydarzeń. Prezydent kraju, Sebastián Piñera, osobiście wizytował kilka dni przed rozpoczęciem Szczytu salę obrad – chciał z pewnością pokazać, że jako dobry gospodarz dba, aby wszystko było „dopięte na ostatni guzik”, gdyż jak sam stwierdził „uwaga większości świata będzie w tym czasie zwrócona na Chile” [3].

Na prezydencie ciążyła zresztą szczególna odpowiedzialność, jako że Chile kończyło właśnie swoją roczną prezydencję w CELAC (28 stycznia przewodnictwo obejmowała Kuba). Głowa państwa reprezentowała zatem nie tylko kraj organizujący Szczyt, ale i wszystkie państwa Ameryki Łacińskiej. W przemowach, jakie Piñera wygłaszał podczas rozpoczęcia i zamknięcia obrad, w czasie konferencji prasowych, podkreślał, że mówi nie tylko głosem Chile, ale głosem całego regionu, wyrażając jego interesy, stanowisko i potrzeby.

Piñera podkreślił też, iż głównym celem Szczytu było przeniesienie związku między Ameryką Łacińską i Unią Europejską na nowy poziom, wyjście poza dotychczasowe, asymetryczne relacje i budowanie sojuszu na rzecz zrównoważonego rozwoju, z naciskiem na inwestycje. Wyraził też nadzieję, że współpraca między regionami zostanie rozszerzona o inne, pomijane dotychczas kwestie, takie jak: niedobór wody, energii, problemy z edukacją, rozwój nauki i technologii, walkę z globalnym ociepleniem oraz skuteczne rozwiązywanie problemów międzynarodowych. Piñera w wywiadach poprzedzających Szczyt często używał sformułowania „nowy rozdział”, dużo mówiąc o komplementarności i potrzebie współistnienia UE i CELAC jako równorzędnych partnerów: „Chcemy, aby Ameryka Łacińska przestała być postrzegana – jak to się działo w przeszłości –jako problem, a zaczęła być traktowana jako rozwiązanie” [4]. Dodał też, iż to Europa od 3 lat jest w poważnym kryzysie i spodziewa się ponownie ujemnego wzrostu gospodarczego, podczas gdy Ameryka Łacińska w tym samym czasie przeżywa dynamiczny rozwój.

Blaski i cienie gospodarza

Z powyższych wypowiedzi prezydenta jasno przebijają ambicje Chile, które nie chce już być traktowane jako wschodząca gospodarka, obiecujący, ale jednak gorszy i uboższy partner z mniejszym prawem głosu i roszczeniową postawą. Wydaje się, że Chile czuje, iż nadszedł czas na odegranie poważniejszej roli nie tylko w skali regionalnej, ale i światowej – Piñera wspominał o wspólnym szukaniu rozwiązań dla problemów globalnych. Trudno sprecyzować, co mógł mieć na myśli. Być może chodziło o ochronę środowiska naturalnego i ograniczenie emisji gazów cieplarnianych, które od lat stanowią przedmiot zainteresowania chilijskiego rządu? W 2006 roku Chile opublikowało „Plan Bezpieczeństwa Energetycznego Chile”, który jako podstawowe cele określa konieczność bardziej oszczędnego i efektywnego użytkowania energii oraz zdywersyfikowanie źródeł jej pozyskiwania. Obecnie Chile importuje aż 70% surowców do pozyskiwania energii, co stwarza poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa energetycznego kraju [5]. Dlatego ustalono, iż należy oprzeć przemysł energetyczny na własnych źródłach: wodnych, geotermicznych i wiatrowych. We wrześniu 2010 otwarto publiczne przetargi na pozyskiwanie i eksploatację energii geotermicznej, rozpoczęto też prace nad zmianą ustawodawstwa, mające na celu uproszczenia w wydawaniu koncesji, także dla zagranicznych firm. Jako że energia odnawialna i zmiany klimatyczne stanowią jedne z kluczowych dziedzin współpracy między UE a Ameryką Łacińską, Chile z pewnością ucieszyłby napływ inwestorów z Europy, chcących wesprzeć rodzimy przemysł energetyczny swoją technologią oraz know – how. Szczyt mógłby posłużyć ustaleniu ram instytucjonalnych takiej współpracy.

Obecnie kluczowym problemem Chile są także ogromne nierówności społeczne – jest jednym z krajów o największych nierównościach społecznych w stosunku do poziomu dochodów per capita. W latach 2006 – 2009 ubóstwo stało się udziałem aż 15,1% społeczeństwa, zaś w skrajnym ubóstwie żyło 3,7% ludzi. Warto też wspomnieć, iż 5% najbogatszych gospodarstw domowych zgromadziło dochód per capita 830 razy wyższy niż 5% najuboższych. 75% chilijskich pracowników zarabia około 1000 USD w sytuacji gdy PKB per capita wynosi 16 000 USD. Najbardziej dotknięte nierównościami warstwy społeczne to autochtoni, dzieci i kobiety (Chile jest na 75 miejscu na 109 krajów pod względem nierówności płci) [6].

Ponadto, w kraju toczy się także burzliwa debata na temat edukacji, która jest bardzo droga, przez co wielu rodzin nie stać na zapewnienie swoim dzieciom wykształcenia. Obywatele żądają traktowania edukacji jako prawa, którego realizację powinno zapewniać państwo. Biorąc pod uwagę wszystkie te dane nie należy się dziwić, iż prezydent Piñera nawoływał do zwalczania ubóstwa, nierówności oraz poprawy systemu edukacji. Chile z pewnością było zainteresowane poruszeniem tych kwestii podczas styczniowego Szczytu UE - CELAC.

Yes, yes, yes! Rezultaty Szczytu

Dwa dni obrad zaowocowały 2 dokumentami: 14 – stronicową Deklaracją z Santiago, stanowiącą polityczne przesłanie przywódców oraz Planem Działania UE – CELAC, definiującym konkretne obszary współpracy: naukę, badania, innowacje i technologie, zmiany klimatyczne, bioróżnorodność, zrównoważony rozwój, migracje, równość płci i spójność społeczną. Oprócz konkretyzacji celów, określono także narzędzia ich realizacji oraz spodziewane rezultaty. Potwierdzono ponadto chęć wspólnego zwalczania skutków kryzysu (jak już było wspomniane, bardziej dotkliwych dla Europy niż Ameryki Łacińskiej) i pogłębienia współpracy, zmierzające do ograniczenia ubóstwa, zapewnienia nowych miejsc pracy i godnego zatrudnienia. Dodatkowo podkreślono konieczność współdziałania na arenie międzynarodowej w dziedzinach takich jak: nieproliferacja broni masowego rażenia, poszanowanie praw człowieka i zasad demokracji, zwalczanie terroryzmu, korupcji i przemytu narkotyków [7].

Z wypowiedzi prezydenta Piñery, komentującej efekty Szczytu bije umiarkowany optymizm, nadzieja i wiara we wspólne, połączone siły i możliwości Ameryki Łacińskiej i Karaibów oraz Unii Europejskiej. Zaapelował on też do przewodniczących Rady Europejskiej – Hermana van Rompuya oraz Komisji Europejskiej – Jose Manuela Barroso, o wypełnianie zobowiązań podjętych na Szczycie oraz przełożenie dobrych intencji na konkretne rezultaty, które umożliwią lepszą jakość życia obywatelom sprzymierzonych państw. Podkreślił, iż przeszkodami, które stoją na drodze do strategicznego sojuszu są protekcjonizm i samowola, które należy zamienić na wolny handel oraz ochronę prawną inwestycji. Powiedział także, że nowy związek między UE a CELAC jest bardziej symetryczny i poziomy (w opozycji do dominującego wcześniej hierarchicznego modelu bogata Północ – biedne Południe), przez co stał się w opinii chilijskiego prezydenta bardziej bezpośredni i szczery. Jego zdaniem te dwa regiony powinny traktować się nawzajem jak sojusznicy i partnerzy poprzez nowe, bardziej odpowiedzialne inwestycje w ochronę środowiska i sferę społeczną. Chilijski prezydent podkreślił też, iż Ameryka Łacińska i Karaiby oraz Unia Europejska stanowią razem 1/3 państw ONZ, w związku z czym mają prawo i obowiązek zabierać głos w sprawach dotyczących całej ludzkości, starać się o modernizację organizacji międzynarodowych oraz lepiej skoordynować swoją politykę gospodarczą, środowiskową i społeczną.

Jeśli chodzi o kryzys to Pinera wyraził swoje przekonanie, iż odpowiednie środki zostały podjęte, i że zarówno UE jak i cały świat wyjdą niebawem z tej trudnej sytuacji, która wszystkich już zmęczyła. Dodał, iż zamiast mówić o kryzysie, woli rozmawiać o przyszłości, z nadzieją i optymizmem [8].
 

Zadanie wykonane

Podsumowując, Chile może traktować I Szczyt  UE – CELAC jako swój sukces – zarówno organizacyjny, jak i merytoryczny. Kwestie omawiane podczas obrad i zawarte w Planie Działania UE – CELAC są zbieżne z obszarami zainteresowania Chile oraz problemami nękającymi ten kraj; ochrona środowiska, nierówności społeczne czy edukacja są tematami podkreślanymi przez prezydenta Piñerę zarówno przed szczytem, jak i po jego zakończeniu. Pozostaje tylko, zgodnie z jego słowami, przekuć szczytne intencje w konkretne rezultaty, które zostaną zweryfikowane na kolejnym szczycie UE – CELAC, który odbędzie się w 2015 roku w Brukseli.

---
Przypisy:

[1] IMF praises Chile as one of the most stable and prosperous nations in the region, Merco Press South Atlantic News Agency, strona internetowa: http://en.mercopress.com/2012/12/14/imf-praises-chile-as-one-of-the-most-stable-and-prosperous-nations-in-the-region, data dostępu: 10.02.2013

[2] Republic of Chile, European Union External Action, strona internetowa: http://eeas.europa.eu/chile/index_en.htm, data dostępu: 12.02.2013

[3] President of Chile Sebastián Piñera visits CELAC – EU Summit venue, The Chilean Economic Development Agency, strona internetowa: http://english.corfo.cl/press-room/news/president-of-chile-sebastian-pinera-visits-celaceu-summit-venue, data dostępu: 10.02.2013

[4] Sebastian Pinera Echenique expects a level playing field at EU-CELAC Summit, Deutsche Welle,
strona internetowa: http://www.dw.de/sebastian-pinera-echenique-expects-a-level-playing-field-at-eu-celac-summit/a-16550311, data dostępu: 10.02.2013

[5] Chile. Informacja o stosunkach gospodarczych z Polską, strona internetowa Ministerstwa Gospodarki: http://www.mg.gov.pl/Wspolpraca+z+zagranica/Wspolpraca+gospodarcza+Polski+z+krajami+wschodnimi+i+pozaeuropejskimi/Chile.htm, data dostępu: 10.02.2013

[6] Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie roli społeczeństwa obywatelskiego w stosunkach między UE a Chile Strona internetowa, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2012:143:0141:0145:PL:PDF, data dostępu: 10.02.2013

[7] Strategiczne partnerstwo UE - Ameryka Łacińska i Karaiby potwierdzone w Santiago de Chile,
strona internetowa Ministerstwa Spraw Zagranicznych: http://www.msz.gov.pl/pl/aktualnosci/wiadomosci/strategiczne_partnerstwo_ue_ameryka_lacinska_i_karaiby_potwierdzone_w_santiago_de_chile, data dostępu: 10. 02. 2013

[8] As CELAC-EU Summit concludes, leaders look to turn words to actions,  Charlotte Karrlsson-Willis, “The Santiago Times”, strona internetowa: http://www.santiagotimes.cl/world/chile-abroad/25658-as-celac-eu-summit-concludes-leaders-look-to-turn-words-to-actions, data dostępu: 10.02.2013