Błazen Putina: rzecz o Władimirze Żyrinowskim

6 kwietnia 2022 r. przewodniczący Dumy Państwowej Wiaczesław Wołodin oficjalnie potwierdził śmierć Władimira Żyrinowskiego, wieloletniego lidera Liberalrno - Demokratycznej Partii Rosji (LDPR), mówiąc, że zmarł w szpitalu w Moskwie, w wieku 75 lat „po ciężkiej i długotrwałej chorobie”.

Plotki o śmierci Żyrinowskiego krążyły od kilku tygodni, bo jeszcze 25 marca 2022 r. wiele mediów, powołując się na senatora Aleksandra Proniuszkina, poinformowało o śmierci Żyrinowskiego, jednak zaprzeczyli temu przewodniczący Dumy Państwowej Wiaczesław Wołodin, wiceszef frakcji LDPR Aleksiej Didenko oraz służba prasowa Ministerstwa Zdrowia Federacji Rosyjskiej.

Najprawdopodobniej informacja o śmierci Żyrinowskiego została celowo „wstrzymana” przez władze rosyjskie i opublikowana podczas przerwy operacyjnej w walkach na Ukrainie.

Młodość i początek kariery

Władimir Żyrinowski urodził się 25 kwietnia 1946 r. w Ałma-Acie, ówczesnej stolicy Kazachskiej SRR. Ojciec - Wolf Edelstein (1907-1983), wywodził się z Kostopola z powiatu roweńskiego gubernii wołyńskiej Imperium Rosyjskiego, po wojnie polsko - bolszewickiej - centrum powiatu kostopolskiego województwa wołyńskiego[1]. Rodzina po ojcu posiadała fabrykę, która zajmowała się obróbką drzewa w tym samym miasteczku. Po rozpoczęciu okupacji wschodnich ziem II RP przez ZSRR majątek rodziny został znacjonalizowany, a ojciec Żyrinowskiego został zesłany do Kazachstanu[2].

To tam w 1944 poślubił Aleksandrę Żyrinowską, matkę Władimira. Jednak w 1946 roku, parę miesięcy po narodzeniu syna jako obywatel RP został odesłany do Polski, skąd w 1949 wyjechał do Izraela[3]. Podczas kampanii wyborczej na Prezydenta RFSRR w 1991 na pytanie o narodowość matki i zawód ojca powiedział: "Matka - Rosjanka, ojciec - prawnik". Wielu wzięło to za próbę ukrycia swoich korzeni, choć odpowiedź była stricte związana z zadanym pytaniem.

Do 18. roku życia nosił nazwisko ojca, jednak w 1964 zmienił go na Żyrinowski. W 1964 - 1970 uczył się w Instytucie Języków Wschodnich (teraz - Instytut Krajów Azji i Afryki) Moskiewskiego Uniwersytetu Państwowego imienia Michaiła Łomonosowa na specjalizacji język turecki i literatura[4].

Według Żyrinowskiego od kwietnia 1967 r. zaczął angażować się w politykę. Jego pierwszym działaniem politycznym było wysłanie listu do KC KPZR skierowanego do Leonida Breżniewa, w którym wyraził opinię o potrzebie reform w dziedzinie oświaty, rolnictwa i gospodarki miejskiej. Wkrótce potem został wezwany na rozmowę do wydziału uniwersytetów Moskiewskiego Komitetu Miejskiego KPZR, gdzie wyjaśniono mu, że te propozycje są „nierealistyczne z powodów finansowych i politycznych”[5].

Jako student IV roku Władimir Żyrinowski został wysłany do Turcji na staż jako tłumacz-stażysta w mieście Iskenderun, gdzie z pomocą ZSRR zbudowano Zakłady Metalurgiczne Iskenderun. Aresztowany w 1969 r. „za komunistyczną propagandę” – rozdawał znajomym „odznaki dywersyjne” z wizerunkiem Lenina, został wydalony z Turcji[6]. Sam Żyrinowski mówił, że odznaki były nieszkodliwe, z wizerunkami Moskwy i Puszkina, którego Turcy pomylili z młodym Karolem Marksem[7]. Według niego krótkoterminowa kara pozbawienia wolności stała się dla niego przeszkodą we wstąpieniu do KPZR oraz na studia magisterskie. Żyrinowski został pozbawiony możliwości wyjazdu do innych krajów[8].

Mimo to Żyrinowski z pewnością nadal cieszył się dużym zainteresowaniem organów bezpieczeństwa państwa, ponieważ mówił po turecku[9], a także w 3 innych językach: angielskim, francuskim i niemieckim[10]. Dlatego też po odbyciu służby wojskowej jako oficer wydziału politycznego kwatery głównej Zakaukaskiego Okręgu Wojskowego w Tbilisi[11], pracował dalej w organizacjach związanych z cudzoziemcami: w latach 1972-1975 w Radzieckim Komitecie Pokojowym (sektor Europy Zachodniej)[12];a w latach 1977-1983 w Injurkolegii (organizacji podległej Ministerstwu Sprawiedliwości ZSRR i zajmującej się m.in. sprawami dziedziczenia przez obywateli ZSRR po obywatelach innych państw)[13].

W wielkiej polityce

W maju 1988 brał udział w zjeździe założycielskim Unii Demokratycznej, pierwszej otwarcie proklamowanej opozycyjnej partii politycznej w ZSRR. To był debiut Żyrinowskiego w polityce, wygłosił przemówienie na zjeździe, został wybrany do Centralnej Rady Koordynacyjnej[14].

Zaproponował scentralizowaną strukturę partyjną z przewodniczącym na czele i nie ukrywał, że sam jest gotowy do objęcia tego stanowiska. Po jednomyślnym odrzuceniu takiej propozycji został w niełasce wydalony z kongresu[15]. Wkrótce jednak ogłosił, że sam opuścił partię[16]. Wraz z Władimirem Bogaczewem jesienią 1989 roku założył Partię Liberalno-Demokratyczną Związku Radzieckiego, zarejestrowaną przez Ministerstwo Sprawiedliwości ZSRR 12 kwietnia 1991 roku[17].

Wcześniej Żyrinowski napisał „Program Socjaldemokratycznej Partii Rosji” w 1988 roku. Program został przemianowany i stał się „projektem Programu Liberalno-Demokratycznej Partii Rosji” 13 grudnia 1989 r., po spotkaniu organizacyjnym w mieszkaniu W. Bogaczowa.

Mimo małej liczby członków, partia uzyskała szeroki rozgłos w prasie radzieckiej i komunistycznej, aby pokazać, że komuniści pozwolili na demokratyzację i system wielopartyjny. Powstanie partii zostało ogłoszone w radzieckim radiu na początku marca 1990 roku, zaraz po ogłoszeniu wyboru M. Gorbaczowa na Prezydenta ZSRR.

Żyrinowski udzielił wywiadów wielu pismom partyjnym, przeprowadził kilka konferencji prasowych w centrum prasowym KC KPZR, wraz z inną postacią legalnej opozycji, szefem tzw. „Związku Sił Demokratycznych im. Sacharowa” W. Woroninem.

Na Kongresie Ustawodawczym 31 marca 1990 roku, który odbył się w Pałacu Kultury im. Rusakowa, grupa Bogaczowa-Żirinowskiego stała się znana jako Liberalno-Demokratyczna Partia Związku Radzieckiego (LDPZR).

6 października 1990 r. z inicjatywy Bogaczowa odbył się w Moskwie II Nadzwyczajny Zjazd Liberalno-Demokratycznej Partii Związku Radzieckiego. Władimir Żyrinowski został wydalony z partii za rzekomą współpracę z KGB. Wkrótce po zakończeniu zjazdu pojawiły się oświadczenia o jego bezprawnej organizacji. 8 października Bogaczew i jego zwolennicy zostali wydaleni z partii przez Żyrinowskiego[18]. Sama teoria o związkach Żyrinowskiego ze służbami specjalnymi była obecna przez całą jego karierę polityczną: według jej zwolenników siły bezpieczeństwa chciały kanalizować narastające nastroje protestacyjne w ZSRR, dlatego stworzyły partię formalnie opozycyjną, ale całkowicie kontrolowaną przez władze.

Sam Żyrinowski powiedział w 2004 roku, że po rozpoczęciu pierestrojki Michaił Gorbaczow powierzył KGB ZSRR zadanie przeanalizowania działań liderów nowych kół i ruchów społeczno-politycznych, ale tajne służby miały tylko sporządzić listę ludzi, którzy w swoich wypowiedziach wyrażali lojalność wobec kraju, wojska i służb specjalnych. W raporcie Biura Politycznego Gorbaczow, powołując się na informacje przewodniczącego KGB ZSRR Władimira Kriuczkowa, stwierdził, że z nowych partii tylko LDPZR jest lojalna wobec kraju, wojska i służb specjalnych. Jednak według Żyrinowskiego kilku członków Biura Politycznego (m.in. Aleksnadr Jakowlew i Anatolij Sobczak) źle zrozumiało raport i założyło, że KGB stworzyło partię: Żyrinowski następnie bezskutecznie próbował przekonać członków Biura Politycznego do wydania oficjalnego oświadczenia wyjaśniającego istotę raportu i powstrzymanie plotek[19].

12 czerwca 1991 r. kandydował na prezydenta RSFRR, zajmując trzecie miejsce z 7,81%[20].

19 sierpnia 1991 r. Żyrinowski jako przywódca LDPZR publicznie poparł Państwowy Komitet ds. Stanu Wyjątkowego[21] i nazwał jego przeciwników „mętami społecznymi”[22]. Po upadku i samorozwiązaniu Komitetu partia otrzymała ostrzeżenie z Ministerstwa Sprawiedliwości, po czym członkowie Rady Naczelnej LDPZR złożyli samokrytykę za poparcie dla puczu.

Zespół śledczy w sprawie puczu przygotował zarzuty przeciwko Żyrinowskiemu na podstawie sześciu artykułów, ale nie zostały one wniesione[23]. 22 grudnia 1991 r., dzień po spotkaniu szefów 11 republik związkowych w Ałma-Acie, Żyrinowski wziął udział w wielotysięcznym wiecu przeciwko likwidacji ZSRR („Marsz Głodnych Kolejek”) i powiedział protestującym że ci, którzy podpisali umowę w Białowieży i dołączony do niej protokół z Ałma-Aty, „zostaną pociągnięci do odpowiedzialności karnej”[24].

Są sprzeczne dane na temat stosunku do rozwiązania Kongresu Deputowanych Ludowych i Rady Najwyższej Rosji: wiele źródeł twierdziło, że 4 października 1993 r. Żyrinowski poparł tę decyzję[25]. Jednocześnie 20 września 2013 r. Żyrinowski na plenarnym posiedzeniu Dumy Państwowej w sprawie wyborów w obwodzie rostowskim nazwał rozwiązanie Rady Najwyższej „najbardziej potworną zbrodnią w historii ludzkości”[26].

Po rozwiązaniu Rady Najwyższej Federacji Rosyjskiej na 12 grudnia 1993 r. wyznaczono wybory do nowo utworzonego dwuizbowego Zgromadzenia Federalnego. Wśród powszechnego przedwyborczego zgiełku medialnego Żyrinowski ze swoimi żywiołowymi wypowiedziami pozostawił konkurencje w tyle jeśli idzie o ekspresję.

Jak natchniony Żyrinowski obiecywał: kobietom - mężczyzn, mężczyznom - wódkę, chłopom - ziemię, wojsku - pensje, patriotom – obmycie butów w Oceanie Indyjskim, gdy już do niego dotrą. W noc po głosowaniu z Pałacu Kremlowskiego pierwszy program telewizyjny wyemitował „Spotkanie nowego roku politycznego”[27].

Ale dane pochodzące z Centralnej Komisji Wyborczej wcale nie były takie, jak liczyły sobie tego władze. Według list partyjnych najwięcej głosów zdobyła Partia Liberalno-Demokratyczna - prawie 23%. Wspierana przez rząd partia Wybór Rosji, kierowana przez Jegora Gajdara i Anatolija Czubajsa, miała 15,5%. [28] Na sali zapanowało zamieszanie. Liberalny deputowany ludowy ZSRR Jurij Kariakin zaskrzeczał do mikrofonu: „Rosjo, oszalałaś! Nie mam nic więcej do powiedzenia." Okręgi jednomandatowe nieco poprawiły ten obraz, a więc LDPR i WR otrzymały po 64 miejsc w Dumie. Żyrinowski był nawet nazywany faszystą za swoją nacjonalistyczną retorykę – w rzeczywistości mówił tylko to, co podobało się głosującej na niego publiczności.

Zaufanie wyborców pomogło Żyrinowskiemu zamienić drapowany płaszcz i króliczy kapelusz z 1993 roku na kolorowe kurtki od najmodniejszego rosyjskiego projektanta Sławy Zajcewa i Mercedesa. Po wyborach w 1993 r. Żyrinowski budził obawy jako potężna nowa siła polityczna. Do 1995 roku politycy zdali sobie sprawę, że siłą Żyrinowskiego jest zarządzanie głosami deputowanych Partii Liberalno-Demokratycznej, z którymi, nie bezinteresownie, można dobić różnych targów. Miał w partii żelazną dyscyplinę – jego deputowani głosowali dokładnie tak, jak chciał ich lider. W Dumie Państwowej I-III kadencji (1993-2003), w której ani komuniści, ani frakcje prorządowe nie dysponowały 226 głosami niezbędnymi do podejmowania decyzji, porozumienia z Żyrinowskim były jedną z dróg do przegłosowywania ustaw[29].

W  1999 roku Żyrinowski nie poparł procedury impeachmentu przeciwko prezydentowi Jelcynowi, które zostało uruchomione przez komunistów. Uratowało to Pierwszego Prezydenta Rosji przed usunięciem z urzędu[30].

Jednak zdarzyło mu się także kwestionować oficjalne wersje wydarzeń według władzy. Pewnego dnia mimowolnie poddał w wątpliwość ustalenia FSB w sprawie wybuchów budynków mieszkalnych w Moskwie i innych rosyjskich miastach we wrześniu 1999 roku.

13 września przewodniczący Dumy Państwowej Rosji Giennadij Selezniow na posiedzeniu Rady Dumy Państwowej powiedział: „Według raportu z Rostowa nad Donem wysadzono dziś w powietrze budynek mieszkalny w Wołgodońsku”. Rankiem tego dnia w budynku mieszkalnym w Moskwie przy szosie Kaszyrskim doszło do eksplozji. 17 września, po wybuchu w Wołgodońsku, Żyrinowski powiedział na posiedzeniu Dumy Państwowej: „Proszę wspomnieć, Panie Przewodniczący, powiedział nam Pan w poniedziałek [13 września], że dom w Wołgodońsku został wysadzony w powietrze na trzy dni przed wybuchem. Można to również uznać za prowokację: jeśli Duma Państwowa wie, że dom został wysadzony już rzekomo w poniedziałek, a wysadzony jest w czwartek [16 września] (…) Jak to się stało, że poinformowano Pana, że ​​dom został wysadzony o godzinie 11 rano w poniedziałek, a administracja obwodu rostowskiego o tym nie wiedziała, że ​​został Pan o tym poinformowany?”. Selezniow, do którego skierowano pytanie Żyrinowskiego, uchylił się od odpowiedzi i oddał głos innemu deputowanemu, a Żyrinowski został pozbawiony głosu na miesiąc[31].

Poglądy na politykę zagraniczną i stosunki międzyetniczne

W 2003 roku nagrał wiadomość wideo do prezydenta USA George'a W. Busha, w której ostro potępił wojnę w Iraku i wyrażał swój stosunek do niego i innych ludzi w amerykańskiej polityce (Condoleezza Rice, Bill Clinton, Monica Lewinsky), używając wulgaryzmów[32].

W wywiadzie dla ukraińskiego dziennikarza Dmytra Gordona w 2004 roku powiedział, że upadek ZSRR był poważną katastrofą pod względem militarnym, gospodarczym i politycznym, ale Żyrinowski uważał powrót byłych republik radzieckich do Rosji za całkiem możliwy[33]. W szczególności w 2012 roku proponował włączenie Ukrainy i Białorusi do Federacji Rosyjskiej jako nowych okręgów federalnych[34], a w styczniu 2022 roku poparł ideę ewentualnego przystąpienia północnego Kazachstanu do Rosji. [35]

Żyrinowski uznał za konieczne włączenie wszystkich byłych republik ZSRR do Rosji, spodziewając się wzmocnienia i rozwoju kraju w przypadku dotarcia do granic z 1991 roku[36]. Żyrinowski otwarcie wyrażał też swoją niechęć do cudzoziemców – Turków, ludów Azji Środkowej i Kaukazu Południowego[37], a także prawie wszystkich mieszkańców Kaukazu Północnego[38].  

Żyrinowski wezwał także do wypędzenia wszystkich Chińczyków z rosyjskiego Dalekiego Wschodu. Po obraźliwej uwadze na temat narodu kazachskiego, w 2005 roku prokuratura Kazachstanu ogłosiła Żyrinowskiego persona non grata w tym kraju[39].

15 maja 2013 r. również parlament Kirgistanu podjął decyzję o uznaniu Żyrinowskiego persona non grata, czego powodem było jego oświadczenie, że Kirgistan może przekazać Rosji jezioro Issyk-Kul w celu spłaty zadłużenia[40]. Później w oświadczeniu kirgiskiego MSZ zauważono, że Żyrinowski wielokrotnie wygłaszał niedopuszczalne oświadczenia, które obrażały uczucia narodowe Kirgizów[41]. 24 października 2013 r. na antenie programu Pojedynek emitowanego na łamach stacji telewizyjnej Rosja-1 Żyrinowski powiedział, że wzrost liczby ludności na Kaukazie powinien być kontrolowany poprzez nałożenie grzywny za urodzenie więcej niż dwojga dzieci, a jeśli populacja regionu nie będzie chciała rodzić mniej, to Kaukaz powinien być ogrodzony drutem kolczastym[42].

W tym samym programie stwierdził, że wcześnie opuścił Kazachstan, ponieważ nie mógł mieszkać w pobliżu mieszkańców Azji Centralnej. Dzień po tych oświadczeniach czeczeński oddział LDPR zaprzestał działalności, argumentując, że Żyrinowski skompromitował się jako nosiciel faszystowskiej ideologii[43].

W czasie wojny na Wschodzie Ukrainy Żyrinowski wspierał prorosyjską milicję, a w maju 2014 roku wysłał do tzw. Ługańskiej Republiki Ludowej własny samochód terenowy Tigr[44]. Latem 2019 roku nazwał sytuację na Ukrainie „rakiem czwartego etapu” (załamała się gospodarka, ludzie masowo wyjeżdżali), zapowiadając możliwy kolejny zamach stanu, w wyniku którego znaczna część Ukraina stanie się częścią Rosji[45].

Na posiedzeniu Dumy Państwowej 22 grudnia 2021 r. Żyrinowski skomentował kryzys w stosunkach dwustronnych między Ukrainą a Rosją, a także negocjacje między Rosją a NATO w sprawie gwarancji bezpieczeństwa[46].

W szczególności Żyrinowski warto odnotować z jego wypowiedzi: "Spójrzcie na moje wystąpienia w grudniu i listopadzie na różnych wydarzeniach politycznych, powiedziałem to, ale w moim własnym języku: jak z nimi rozmawiać, czego od nich wymagać. Nie ma potrzeby pobrzękiwania szabelką, musimy powiedzieć: zróbmy to, a jeśli odmówicie, to możemy zaakceptować inny program,  który wyczujecie  o 4 rano 22 lutego. Chciałbym, żeby rok 2022 był rokiem pokoju, ale kocham prawdę. Od 75 lat mówię prawdę! To nie będzie spokojny rok, to będzie rok, w którym Rosja w końcu znów stanie się wielkim krajem i wszyscy powinni zamknąć się i szanować nasz kraj. W przeciwnym razie zamkną nam usta i wymordują Rosjan najpierw w Donbasie, a potem w zachodniej części Rosji. Dlatego wspierajmy nowy kierunek w rosyjskiej polityce zagranicznej." Żyrinowski pomylił się tylko o dwa dni z datą rozpoczęcia tzw. „operacji specjalnej” na Ukrainie[47].  

W kolejce na „tamten świat”

25 stycznia 1982 r., w wieku 80 lat, zmarł Michaił Susłow, druga osoba w KPZR, sekretarz KC ds. ideologii. Jego śmierć z cynicznym humorem nazywana jest „wielkim początkiem”. Przez trzydzieści lat Susłow był najważniejszym ideologiem, a przez ostatnie dziesięć lat oczywistym numerem dwa w hierarchii partyjnej. Był on także najstarszym z głównych przywódców Związku Sowieckiego.

Ale pozostali członkowie partyjnej wierchuszki nie byli od niego dużo młodsi, a w porównaniu z cztery lata młodszym Breżniewem Susłow wyglądał znacznie lepiej. Jego śmierć wywołała nowe pogłoski o stanie zdrowia sekretarza generalnego i o jego następcy – wszak ten, który byłby teraz drugim sekretarzem, może wkrótce zostać sekretarzem generalnym.

Przywódcy na Kremlu mieli już swoje lata i można powiedzieć, że byli następni w kolejce na „tamten świat”. Czuli, że śmierć jednego z nich, może być początkiem dla wymiany elit. Susłow zmarł dzień po ogłoszeniu śmierci pierwszego wiceprzewodniczącego KGB Siemiona Cwiguna.

W moskiewskich kręgach rządowych zapewniali, że Cwigun zastrzelił się po rozmowie z Susłowem o diamentach córki Breżniewa Galiny, a samobójstwo generała, jak mówili, wykończyło ideologa. Przywódca tej rangi nie umierał od dawna, gdy był u władzy.

Wyprawiona z rozmachem ostatnia droga Susłowa przywróciła rytuał ustanowiony przez Stalina na pogrzebie Kalinina (1946), który od tamtej pory nie był praktykowany. Żałoba ogólnozwiązkowa, dwudniowe pożegnanie w Sali Kolumnowej Domu Związków, potem procesja powoli przenosiła się na Plac Czerwony, nad otwartą trumną - przemówienia z podium Mauzoleum, trumna wystawiona kilka kroków od „wiecznie żywego” Lenina.

W tamtych latach uroczystość była powtarzana wielokrotnie. Kolejny przykład cynicznego sowieckiego folkloru nazywanego: „wyścigiem karawan”.  

Dlaczego wspominam te wydarzenia? Dlatego, że w Rosji polityk tej rangi co Żyrinowski dawno nie pożegnał się z tym światem. Ostatnim był Borys Jelcyn w 2007 roku. Podobieństwo polega na tym, że zarówno Putin, jak i jego najbliższe otoczenie to raczej ludzie w poważniejszym wieku, a w Rosji, jak wiadomo, wszystko jest możliwe.

Mykyta Drozd