Tworzona na bazie postanowień Traktatu o Unii Europejskiej. Pierwotne cele UGiW zostały określone na spotkaniu Szóstki w Hadze w 1969 roku. W wyniku tych decyzji powstał Plan Wernera w 1970 roku, oraz w 1972 roku na posiedzeniu w Paryżu zapoczątkowano powrót do temat tworzenia UGiW. Działania takich postaci, jak Helmut Schmidt, Roy Jenkins i Valery Giscard d’Estaing doprowadziły do powstania w 1979 roku Europejskiego Systemu Walutowego. Następnym etapem na drodze do Unii Gospodarczej i Walutowej był Jednolity Akt Europejski SEA, który zakładał utworzenie rynku wewnętrznego usuwającego granice między państwami członkowskimi Wspólnot Europejskich. Ostatecznie wyróżnia się 3 etapy budowy UGiW:

• Etap pierwszy (1990 - 1993) Rozpoczął się 1 lipca 1990 roku. Zakładał utworzenie jednolitego rynku europejskiego opartego na tzw. zasadzie czterech swobód (swobodzie przepływu ludzi, towarów, usług i kapitału na terenie UE).

Traktat z Maastricht wszedł w życie 1 listopada 1993 roku. Zgodnie z Traktatem, waluty krajowe miały być zastąpione wspólną walutą europejską, przy założeniu, że poszczególne kraje spełnią pewne kryteria ekonomiczne, zwane kryteriami konwergencji lub kryteriami z Maastricht. Traktat ten wprowadzał też m.in.: Protokół w sprawie Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego oraz Protokół w sprawie Statutu Europejskiego Instytutu Walutowego.

• Etap drugi (1994 - 1998) Rozpoczął się 1 stycznia 1994 roku. Powołano Europejski Instytut Walutowy, którego zadaniem było zacieśnianie współpracy banków centralnych i koordynacja polityki pieniężnej oraz przeprowadzenie niezbędnych przygotowań do ustanowienia Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC) i utworzenia wspólnej waluty na obszarze Unii. EIW stał się prototypem przyszłego Europejskiego Banku Centralnego, nie dysponował jednak kompetencjami władczymi i funkcjonował jedynie jako ciało doradcze krajowych banków centralnych.

W grudniu 1995 r. Rada Europejska uzgodniła nazwę nowej waluty europejskiej "Euro" i potwierdziła jej wprowadzenie z dniem 1 stycznia 1999 r. W 1997 roku nastąpił rozruch systemu płatniczego TARGET, umożliwiający automatyczne przeliczanie walut narodowych na euro. W czerwcu 1997 roku w Amsterdamie Rada Europejska przyjęła też Pakt Stabilności i Wzrostu, mający gwarantować utrzymanie dyscypliny budżetowej w ramach Unii Gospodarczej i Walutowej, a także ustanowiła nowy mechanizm wymiany walut ERM II. 1 czerwca 1998 roku, w drodze porozumienia między krajowymi bankami centralnymi, powstał Europejski Bank Centralny (EBC).

• Etap trzeci (po 1999 r.) Wprowadzenie z dniem 1 stycznia 1999 roku wspólnej waluty euro, najpierw w systemie płatności bezgotówkowych, a od 2002 roku w "normalnym" obiegu, wraz z ustaleniem kursów wymiany walut państw członkowskich, które przystąpiły do Unii Walutowej jako pierwsze oraz przekazanie kompetencji w zakresie prowadzenia wspólnej polityki pieniężnej Europejskiemu Bankowi Centralnemu, zapoczątkowało realizację trzeciego i ostatniego etapu tworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej.