Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa UE po Traktacie lizbońskim

• unia europejska
• wspólna polityka bezpieczeństwa i obrony

Z jednej strony można stwierdzić, że z formalnoprawnego punktu widzenia Traktat lizboński w sposób istotny ingeruje w dotychczasowe rozwiązania merytoryczne i instytucjonalne w obszarze wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (WPZiB). Z drugiej jednak strony nie sposób oprzeć się wrażeniu, że wprowadzone zmiany mają niewielkie szanse, aby wpłynąć na jakość i skuteczność WPZiB Unii Europejskiej (UE) i stanowią jedynie mały krok w kierunku ściślejszej integracji państw członkowskich w tym obszarze. Zmiany wprowadzone Traktatem lizbońskim w sferze realizacji stosunków zewnętrznych Unii mieszczą się zdecydowanie poniżej oczekiwań i nadziei związanych z ostatnią rewizją ustroju UE.

Trzeba jednak stwierdzić, że ta połowiczna satysfakcja, wynikająca z ograniczonego rozmachu reformatorskiego Traktatu lizbońskiego, nie jest niczym nowym w historii traktatów rewidujących Wspólnoty i Unię Europejską. Umiarkowane i stopniowe zmiany w ustroju Unii Europejskiej, zasięgu jej kompetencji i mechanizmach funkcjonowania stanowią normę i zasadę, przeciwstawiając się radykalnym i rewolucyjnym posunięciom, na które europejskie społeczeństwa reagują rezerwą, nieufnością.[1]

Unia Europejska jako projekt realizowany przez europejskie elity polityczne i intelektualne, i wielka idea europejskiego pokoju i dobrobytu prowokuje daleko idące oczekiwania w kręgach politycznych, ale przede wszystkim naukowych i intelektualnych. Oczekiwania te muszą zostać jednakże skonfrontowane z rzeczywistością życia społecznego, z lękami i nieufnością obywateli wobec nieznanego, wobec nowych rozwiązań o trudnych do przewidzenia konsekwencjach. W konfrontacji z tak zdefiniowaną barierą rozmach intelektualnego idealizmu musi zostać sprowadzony do małych kroków, zmian możliwych do zaakceptowania dla zachowawczego z natury społeczeństwa obywatelskiego. Jest to podstawowy mechanizm funkcjonowania współczesnych demokratycznych społeczeństw i państw opartych na fundamencie prawa, mechanizm mający zapobiegać gwałtownym, rewolucyjnym wydarzeniom i zwrotom pociągającym zawsze kosztowne ofiary.

Początki polityki zagranicznej Unii Europejskiej

Podstawowe ustalenia dotyczące wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa znalazły się pierwotnie w Traktacie ustanawiającym Unię Europejską z 7 lutego 1992 r. (Traktat z Maastricht). Tytuł V Traktatu z Maastricht ustanawiał wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa wskazując jej zasady, metody realizacji i instytucje uprawnione do podejmowania działań w tym obszarze. Stwierdzono tam przede wszystkim, że Unia i jej państwa członkowskie miały określać i realizować wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa, obejmującą wszystkie dziedziny polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (art. J). Wskazano tam następujące cele polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE (art. J.1):

- ochrona wspólnych wartości, podstawowych interesów i niezależności Unii;
- umacnianie bezpieczeństwa Unii i jej państw członkowskich we wszelkich formach;
- utrzymanie pokoju i umacnianie bezpieczeństwa międzynarodowego zgodnie z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych oraz Aktu Końcowego z Helsinek i celami Karty Paryskiej;
- popieranie współpracy międzynarodowej;
- rozwijanie oraz umacnianie demokracji i państwa prawnego, a także poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności.

Unia realizowała te cele poprzez ustanowienie systematycznej współpracy między państwami członkowskimi, która w szczególności, miała owocować ustalaniem wspólnych stanowisk oraz poprzez przeprowadzanie wspólnych działań (inaczej: wspólnych akcji ang. joint actions) w dziedzinach, w których państwa członkowskie miały istotne wspólne interesy.

Państwa członkowskie UE zobowiązały się popierać, aktywnie i bez zastrzeżeń, politykę zewnętrzną i bezpieczeństwa Unii w duchu lojalności i wzajemnej solidarności. Zadeklarowały, iż powstrzymają się od wszelkich działań, które byłyby sprzeczne z interesami Unii lub mogłyby zaszkodzić jej skuteczności jako spójnej sile w stosunkach międzynarodowych. Na straży tych zobowiązań postawiono Radę UE, która miała czuwać nad poszanowaniem zadeklarowanych przez państwa zasad.

Wspólne stanowiska i wspólne działania stały się podstawowymi instrumentami realizacji wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Były one podejmowane przez Radę UE jednomyślnie. Głosowania, w których decydowała większość głosów dotyczyły jedynie kwestii proceduralnych.

Rada UE otrzymała kompetencję określania wspólnych stanowisk, jeżeli tylko uznała to za niezbędne. Państwa członkowskie zobowiązały się natomiast w każdym przypadku zapewnić zgodność swych polityk krajowych ze wspólnymi stanowiskami uchwalonymi na forum Rady UE. Państwa członkowskie zobowiązały się także koordynować swoje działania w organizacjach międzynarodowych i podczas konferencji międzynarodowych, co w szczególności miało polegać na podtrzymywaniu wspólnych stanowisk. Jeżeli w organizacjach międzynarodowych lub podczas konferencji międzynarodowych nie były reprezentowane wszystkie państwa członkowskie UE, uczestniczące państwa członkowskie zostały zobowiązane i uprawnione jednocześnie do podtrzymywania wspólnych stanowisk w imieniu całej Unii.

Wspólne działania, jako instrument realizacji wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE również znalazły się w wyłącznej kompetencji Rady UE. Miała ona prawo uchwalić podjęcie wspólnego działania na podstawie ogólnych wytycznych Rady Europejskiej. Wspólne działania wiązały państwa członkowskie w odniesieniu do zajmowanych przez nie stanowisk i konkretnych posunięć.

Jak zostało to zasygnalizowane powyżej również Rada Europejska, jako najwyższy organ polityczny w Unii otrzymała kompetencję do wskazywania ogólnych wytycznych wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.

W sprawach objętych wspólną polityką zagraniczną i bezpieczeństwa Unię reprezentowało państwo sprawujące aktualnie prezydencję. Państwo to było jednocześnie odpowiedzialna za wprowadzanie w życie wspólnych środków uchwalonych na forum Rady UE (wspólnych stanowisk i wspólnych działań). W tym zakresie wyrażało co do zasady stanowisko Unii w organizacjach międzynarodowych i podczas konferencji międzynarodowych. Państwo sprawujące prezydencję w działaniach zewnętrznych było wspierane, w miarę potrzeby, przez państwo członkowskie, które poprzednio sprawowało prezydencję oraz to państwo, które w następnej kolejności miało sprawować tę funkcję.

Działania w ramach realizacji wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa były wykonywane nie tylko na najwyższym szczeblu politycznym, ale także przez aparat administracyjny, w tym dyplomację państw członkowskich. Misje dyplomatyczne i konsularne państw członkowskich oraz delegacje Komisji w państwach trzecich i na konferencjach międzynarodowych, a także ich przedstawicielstwa w organizacjach międzynarodowych miały obowiązek współpracować ze sobą, aby zapewnić poszanowanie i wprowadzenie w życie wspólnych stanowisk oraz wspólnych działań przyjętych przez Radę UE.

Państwo sprawujące prezydencję w UE zostało zobowiązane do konsultowania z Parlamentem Europejskim najważniejszych kwestii i podstawowych kierunków wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz do czuwania, aby poglądy Parlamentu Europejskiego zostały należycie uwzględnione w działaniach Rady UE. Państwo sprawujące prezydencję i Komisja zostały zobowiązane do regularnego informowania Parlamentu Europejskiego o rozwoju polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Unii.

Parlament Europejski każdorazowo mógł kierować do Rady UE pytania lub formułować pod jej adresem zalecenia dotyczące realizacji wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Ponadto, co roku przeprowadzał debatę o postępach w realizacji wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.

Komisja Europejska była w pełni włączana w prace w dziedzinie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.

Traktat amsterdamski, podpisany 2 października 1997 r. (wszedł w życie 1 maja 1999 r.), wprowadzał nowe elementy w obszarze wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa w stosunku do Traktatu z Maastricht.

Pewnych korekt dokonano już na poziomie celów WPZiB, modyfikując w nieznacznym zakresie ich treść.

Poszerzono katalog instrumentów realizacji wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (poświęcając mu osobny artykuł) o wspólne strategie (instrument przekazano do kompetencji Rady Europejskiej wzmacniając tym samym jej pozycję w obszarze WPZiB).

Rada Europejska, tak jak dotychczas, wszelkie swoje akty w ramach WPZiB, w tym wspólne strategie, podejmowała jednomyślnie.

Bez zmian pozostały kompetencje Rady UE do przyjmowania wspólnych stanowisk i wspólnych działań, co do zasady – jednomyślnie. Jako odstępstwo od tej zasady przewidziano możliwość podejmowania decyzji w Radzie UE większością głosów (większością kwalifikowaną) w sytuacji, gdy Rada UE przyjmowała wspólne działania i wspólne stanowiska lub podejmowała inne decyzje na podstawie wspólnych strategii uchwalonych przez Radę Europejską, lub gdy Rada UE podejmowała decyzję wykonującą wspólne działanie lub wspólne stanowisko. Był to niewątpliwie krok w stronę usprawnienia procedur realizowanych w ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa.

Pewne novum stanowiło wprowadzenie instytucji tzw. konstruktywnego wstrzymania się od głosu. Państwo członkowskie, które nie chciało brać udziału w planowanych „wspólnych działaniach”, mogło wstrzymać się od głosu, uchylając się tym samym od uczestnictwa w planowanym przedsięwzięciu, jednakże takie wstrzymanie się od głosu nie udaremniało możliwości uchwalenia „wspólnego działania” przez pozostałych członków UE. Łączna liczba głosów państw wstrzymujących się musi być w takim przypadku mniejsza od jednej trzeciej ogólnej liczby państw członkowskich. Warunek ten zapobiegał podejmowaniu „wspólnych działań” UE przez wąskie grono państw w imieniu całej Unii.

Traktat amsterdamski ustanowił stanowisko Sekretarza Generalnego Rady UE będącego jednocześnie Wysokim Przedstawicielem do spraw Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Miał on za zadanie wspomagać Radę w sprawach objętych wspólną polityką zagraniczną i bezpieczeństwa, zwłaszcza przyczyniając się do formułowania, opracowania i wprowadzania w życie decyzji politycznych, a w stosownych przypadkach, działając w imieniu Rady i na zlecenie Prezydencji prowadząc dialog polityczny ze stronami trzecimi.

Kolejny traktat rewidujący prawo pierwotne UE, Traktat z Nicei, podpisany 26 lutego 2001 r. (wszedł w życie 1 lutego 2003 r.), nie wprowadzał istotnych zmian w obszarze Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Jedyne novum stanowiło rozciągnięcie możliwości ustanowienia tzw. wzmocnionej współpracy (instytucji ustanowionej w Traktacie amsterdamskim) na obszar Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa.

Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa w Traktacie lizbońskim

Przedstawiona powyżej konstrukcja prawna instytucji i mechanizmów funkcjonowania Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa stanowiła punkt wyjścia dla reform zaprojektowanych w ostatnim jak dotychczas traktacie rewidującym prawo pierwotne UE – w Traktacie lizbońskim.

Pierwsza, najbardziej widoczna zmiana w obszarze stosunków zewnętrznych Unii Europejskiej dotyczy rozmieszczenia związanych z nią zagadnień w dwóch traktatach założycielskich. Dotychczas wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa stanowiła materię opisaną w Traktacie o Unii Europejskiej (w tytule V Traktatu z Maastricht, poprawianym następnie w kolejnych rewizjach z Amsterdamu i Nicei). Traktat Lizboński dodał natomiast nową część (część V TFUE) w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (dawny traktat ustanawiający EWG, później WE) poświęconą działaniom zewnętrznym Unii. Tym samym zagadnienia dotyczące wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa znalazły się po części w Traktacie o Unii Europejskiej i po części w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

Zaczynając od Traktatu o Unii Europejskiej należy zaznaczyć w pierwszej kolejności, że zmianie uległa nazwa tytułu V. Dotychczasowe „Postanowienia dotyczące wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa” zastąpiono „Postanowieniami ogólnymi o działaniach zewnętrznych Unii i postanowieniami szczególnymi dotyczącymi wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa”.

W rozdziale pierwszym tytułu V Traktatu o Unii Europejskiej, zatytułowanym „Postanowienia ogólne o działaniach zewnętrznych Unii” odnajdujemy nowy, poszerzony katalog celów wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Do celów tych należą:

a) ochrona swoich wartości, podstawowych interesów, bezpieczeństwa, niezależności i integralności; b) umacnianie i wspieranie demokracji, państwa prawnego, praw człowieka i zasad prawa międzynarodowego; c) utrzymanie pokoju, zapobieganie konfliktom i umacnianie bezpieczeństwa międzynarodowego zgodnie z celami i zasadami Karty Narodów Zjednoczonych, jak również z zasadami Aktu końcowego z Helsinek oraz celami Karty Paryskiej, w tym z celami i zasadami dotyczącymi granic zewnętrznych; d) wspieranie trwałego rozwoju gospodarczego i społecznego oraz środowiskowego krajów rozwijających się, przyjmując za nadrzędny cel likwidację ubóstwa; e) zachęcanie wszystkich krajów do integracji w ramach gospodarki światowej, między innymi drogą stopniowego znoszenia ograniczeń w handlu międzynarodowym; f) przyczynianie się do opracowywania międzynarodowych środków służących ochronie i poprawie stanu środowiska oraz zrównoważonego zarządzania światowymi zasobami naturalnymi, w celu zapewnienia trwałego rozwoju; g) niesienie pomocy narodom, krajom i regionom dotkniętym klęskami żywiołowymi lub katastrofami spowodowanymi przez człowieka; oraz h) wspieranie systemu międzynarodowego opartego na silniejszej współpracy wielostronnej i na dobrych rządach na poziomie światowym.

Dodane cele wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa wskazują jej nowe kierunki starając się wyjść naprzeciw oczekiwaniom współczesnych europejskich społeczeństw. Stąd pośród celów WPZiB znalazły się: likwidacja ubóstwa na świecie, dbałość o środowisko naturalne, przejawiająca się promowaniem zrównoważonego rozwoju oraz przemyślanym i sprawiedliwym zarządzaniem światowymi zasobami naturalnymi, pomoc humanitarna w sytuacji klęsk żywiołowych i katastrof spowodowanych przez człowieka. Dwa nowe cele mają stanowić instrument pozwalający mieć nadzieję na urzeczywistnienie pozostałych: zachęcanie wszystkich krajów do integracji w ramach gospodarki światowej, między innymi drogą stopniowego znoszenia ograniczeń w handlu międzynarodowym oraz wspieranie systemu międzynarodowego opartego na silniejszej współpracy wielostronnej i na dobrych rządach na poziomie światowym. Mówiąc w skrócie celami tymi są dalsza liberalizacja handlu międzynarodowego i zaakceptowanie i wyjście naprzeciw globalizacji

Trzeba pamiętać, że cele te formułowane były przed nastaniem kryzysu finansowego, zapoczątkowanego w Stanach Zjednoczonych w 2008 r. przez upadek bankowego giganta Lehman Brothers, który pociągnął za sobą falę bankructw instytucji finansowych, które przeszacowały ryzyko i stały się jednocześnie niewypłacalne. Panika rynku amerykańskiego wkrótce rozlała się po świecie docierając także do Europy, gdzie trudnej próbie poddane zostały finanse publiczne państw członkowskich UE. W obliczu światowego kryzysu finansowego okazało się, że szereg krajów europejskich żyło „ponad stan” z roku na rok powiększając swój dług publiczny, zapożyczając się na realizację bieżącej polityki. Kryzys wywołał falę społecznych niepokojów i wątpliwości co do słuszności liberalizacji światowego handlu i świadomego pogłębiania procesów globalizacyjnych. Nastąpiła faza zwątpienia w wartość gospodarki rynkowej i jej liberalnych postulatów. Strach przed kryzysem sprowokował, że społeczeństwa poszczególnych państw domagały się do rządów zamknięcia się za kordonem granic i ceł oraz żądały interwencjonizmu państwowego.

Wtedy po raz pierwszy z taką siłą wybuchły wątpliwości dotyczące samej idei integracji europejskiej. Europejskie społeczeństwa nagle zwątpiły we wspólny rynek i wspólną walutę. W odpowiedzi na rosnące obawy społeczeństw liderzy polityczni wiodących krajów UE, w tym polskie władze sprawujące unijną prezydencję w drugiej połowie 2011 r., wezwali kraje członkowskie do solidarności i pogłębienia integracji. Wezwania te mówiły wprost o konieczność nowych reform ustrojowych Unii Europejskiej, o konieczności podpisania kolejnego traktatu rewidującego.

Powyżej wskazane, poszerzone cele wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa mają być realizowane zgodnie z postanowieniami Traktatu lizbońskiego zasadniczo przy pomocy dostępnych dotychczas instrumentów. Ich katalog został jednakże nieco przemodelowany, czy może uporządkowany (chociaż to określenie w stosunku do poszczególnych rozwiązań prawa europejskiego nadzwyczaj ciężko wychodzi spod pióra). Artykuł 25 Traktatu o Unii Europejskiej stwierdza, że Unia prowadzi wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa poprzez: a) określanie ogólnych wytycznych; b) przyjmowanie decyzji określających: (i) działania, które powinny być prowadzone przez Unię; (ii) stanowiska, które powinny być podjęte przez Unię; (iii) zasady wykonania decyzji, o których mowa w podpunktach (i) oraz (ii); oraz c) umacnianie systematycznej współpracy między Państwami Członkowskimi w prowadzeniu ich polityki. W powyższym katalogu bez trudu odnajdziemy dotychczas wykorzystywane w realizacji wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa instrumenty (ogólne wytyczne, wspólne stanowiska, wspólne działania). Instrumenty te, tak jak dotychczas, pozostały w rękach Rady Europejskiej i Rady Unii Europejskiej działających, co do zasady, jednomyślnie.

Nowy element w strukturze organów realizujących wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa stanowi urząd Wysokiego Przedstawiciela Unii do spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa. To nowe stanowisko powstało z połączenia dwóch funkcjonujących do tej pory urzędów: Wysokiego Przedstawiciela ds. WPZiB oraz Komisarza ds. Zewnętrznych Unii. Wysoki Przedstawiciel Unii ds. Zagranicznych i Bezpieczeństwa przewodniczy posiedzeniom Rady UE ds. Ogólnych (Rada Ministrów Spraw Zagranicznych państw członkowskich UE), przy czym pełni jednocześnie funkcję wiceprzewodniczącego Komisji Europejskiej.

Wysoki Przedstawiciel reprezentuje Unię w zakresie spraw odnoszących się do wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Prowadzi w imieniu Unii dialog polityczny ze stronami trzecimi oraz wyraża stanowisko Unii w organizacjach międzynarodowych i na konferencjach międzynarodowych. Oznacza to, że nowy urząd przejął obowiązki realizowane dotychczas przez państwo sprawujące prezydencję w UE. Traktat ustanawiający konstytucję dla Europy, na którym bazuje Traktat lizboński, w znacznej mierze również kreował podobne stanowisko określając je mianem Ministra Spraw Zagranicznych Unii Europejskiej. Konstrukcja tego urzędu jest o tyle interesująca, że osoba Wysokiego Przedstawiciela łączy dwa unijne organy o zasadniczo odmiennym charakterze. Z jednej strony Wysoki Przedstawiciel przewodniczy obradom Rady UE ds. Ogólnych, która z zasady jest organem o charakterze międzyrządowym, w którym zasiadają ministrowie spraw zagranicznych państw członkowskich UE reprezentujący przede wszystkim partykularne interesy swoich państw, z drugiej strony Wysoki Przedstawiciel zasiada w składzie Komisji Europejskiej, organu o charakterze ponadnarodowym, jako jej wiceprzewodniczący. Zabieg ten ma z założenia spowodować zbliżenie stanowisk obu organów w kwestii realizacji Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, które to zbliżenie ma służyć dobrze pojętym interesom zarówno państw członkowskich jak samej Unii Europejskiej jako samodzielnej organizacji międzynarodowej.

Kolejną istotną nowość w obszarze Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa stanowi powołanie do życia unijnej służby zagranicznej (Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych). Europejska Służba Działań Zewnętrznych ma za zadanie wspomagać Wysokiego Przedstawiciela w wykonywaniu jego mandatu. Służba ta współpracuje ze służbami dyplomatycznymi państw członkowskich i składa się z urzędników właściwych służb Sekretariatu Generalnego Rady i Komisji, jak również z personelu delegowanego przez krajowe służby dyplomatyczne.

Organizację i zasady funkcjonowania Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych określa decyzja Rady. Rada stanowi na wniosek wysokiego przedstawiciela po konsultacji z Parlamentem Europejskim i po uzyskaniu zgody Komisji. Nowy korpus urzędniczy w ramach Unii Europejskiej, mający za zadanie realizować w relacjach z państwami trzecimi założenia Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa niewątpliwie daje szansę wykreowania nowej jakości w obszarze WPZiB.

Wskazując nowe organy powołane do życia na mocy Traktatu lizbońskiego, które uzyskały kompetencje w obszarze wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa należy wymienić także Przewodniczącego Rady Europejskiej, powoływanego przez Radę Europejską większością kwalifikowaną na okres dwóch i pół roku (mandat przewodniczącego jest jednokrotnie odnawialny). Zgodnie z art. 15 Traktatu o Unii Europejskiej, Przewodniczący Rady Europejskiej zapewnia na swoim poziomie oraz w zakresie swojej właściwości reprezentację Unii na zewnątrz w sprawach dotyczących wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, bez uszczerbku dla uprawnień Wysokiego Przedstawiciela Unii ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa. Bez zmian pozostały kompetencje Parlamentu Europejskiego w obszarze Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Wysoki Przedstawiciel otrzymał zadanie regularnego konsultowania się z Parlamentem Europejskim w zakresie głównych aspektów i podstawowych opcji wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony, oraz informowania Parlament Europejski o rozwoju tych polityk. Czuwa on nad tym, aby poglądy Parlamentu Europejskiego zostały należycie uwzględnione. Parlament Europejski może kierować do Rady i do Wysokiego Przedstawiciela pytania lub formułować pod ich adresem zalecenia. Dwa razy w roku Parlament Europejski przeprowadza debatę o postępach w realizacji wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, w tym wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony. Ważnym elementem wprowadzonym do Traktatu o Unii Europejskiej przez Traktat lizboński są postanowienia odnoszące się do wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony (WPBiO), która w myśl art. 42 TUE stanowi integralną część wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Zagadnieniom wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony poświęcono po raz pierwszy oddzielną sekcję w Traktacie o Unii Europejskiej. Umieszczenie rozbudowanych przepisów odnoszących się do WPBiO w Traktacie o Unii Europejskiej spowodowane zostało coraz lepiej uświadamianą potrzebą stworzenia zdolności operacyjnych Unii w dziedzinie zapewnienia bezpieczeństwa militarnego jej krajom członkowskim.

Wspólna polityka bezpieczeństwa i obrony

Po raz pierwszy w kwestii WPBiO UE wypowiedział się Traktat z Maastricht, czyniąc z Unii Zachodnioeuropejskiej „zbrojne ramię” nowej struktury integracyjnej. Artykuł J. 4 Traktatu z Maastricht stwierdzał, że „Unia zwraca się do Unii Zachodnioeuropejskiej (UZE), która jest integralną częścią rozwoju Unii, w celu opracowania i wykonywania decyzji oraz przedsięwzięć Unii mających wpływ na kwestie obronne. Rada, w porozumieniu z instytucjami UZE, przyjmuje niezbędne rozwiązania praktyczne”. W tym samym artykule podkreślono również znaczenie członkostwa w Pakcie Północnoatlantyckim (NATO) dla bezpieczeństwa krajów europejskich: „Polityka Unii, zgodnie z niniejszym artykułem, nie prowadzi do naruszenia szczególnego charakteru polityki bezpieczeństwa i polityki obronnej niektórych Państw Członkowskich i respektuje zobowiązania niektórych Państw Członkowskich wynikające z Paktu Północnoatlantyckiego i jest zgodna ze wspólną polityką bezpieczeństwa i obronną ustanowioną w tych ramach. Postanowienia niniejszego artykułu nie stanowią przeszkody w zacieśnianiu współpracy między dwoma lub wieloma Państwami Członkowskimi na poziomie dwustronnym, w ramach UZE i Sojuszu Atlantyckiego, o ile współpraca ta nie jest sprzeczna i nie utrudnia współpracy przewidzianej w niniejszym tytule”.

Założenia sformułowane w Traktacie z Maastricht przewidywały kreowanie wspólnej polityki obronnej we współpracy regionalnej z czysto europejską strukturą jaką była wtedy Unia Zachodnioeuropejska. Jednocześnie podkreślono znaczenie dla bezpieczeństwa Europy sojuszu ze Stanami Zjednoczonymi w ramach NATO.
Ta konstrukcja wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony, wspierająca się na dwóch podstawowych filarach (UZE i NATO) pozostała w zasadzie aktualna mimo kolejnych rewizji prawa pierwotnego, także po Traktacie lizbońskim.

Do Traktatu z Maastricht załączona została deklaracja w sprawie roli Unii Zachodnioeuropejskiej i jej stosunków z Unią Europejską i Sojuszem Północnoatlantyckim (Deklaracja Belgii, Niemiec, Hiszpanii, Francji, Włoch, Luksemburga, Niderlandów, Portugalii oraz Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej). W deklaracji tej państwa członkowskie UZE (i UE) zgodziły się na umocnienie roli UZE w długoterminowej perspektywie wspólnej polityki obronnej w ramach Unii Europejskiej, która z czasem miała prowadzić do wspólnej obrony, zgodnej z istniejącą polityką Sojuszu Atlantyckiego. UZE miała być rozwijana jako składnik obronny Unii Europejskiej i jako środek wzmacniający europejski filar Sojuszu Atlantyckiego. W tym celu UZE miała określić wspólną europejską politykę obronną, by następnie ją praktycznie realizować poprzez dalszy rozwój swojej roli operacyjnej.

Traktat amsterdamski pozostawił UZE jako odrębną od Unii Europejskiej organizację, uprawniając jednocześnie UE do realizacji wraz z UZE misji petersberskich (misje humanitarne i ratunkowe, misje utrzymania pokoju oraz misje zbrojne służące zarządzaniu kryzysowemu, w tym przywracania pokoju). Te same ustalenia odnajdujemy także w Traktacie nicejskim. Stałe ciążenie w stronę NATO, głównie za sprawą Wielkiej Brytanii, pozostawało niezmienne.

Traktat lizboński usunął wzmianki o Unii Zachodnioeuropejskiej z prawa pierwotnego UE. Związane to było z ostatecznym zakończeniem w 2010 r. działalności tej organizacji. UZE powstała w 1954 r. na mocy układów paryskich, które rewidowały postanowienia Traktatu brukselskiego z 1948 r. powołującego do życia Unię Zachodnią. Przez cały okres swojego funkcjonowania Unia Zachodnioeuropejska nie realizowała żadnych funkcji operacyjnych będąc jedynie forum wymiany opinii i informacji dotyczących bezpieczeństwa europejskiego. Nie odegrała też żadnej istotnej roli politycznej na arenie międzynarodowej pozostając w cieniu NATO i współpracy transatlantyckiej. Na krótko UZE rozbłysła ostatnim blaskiem w latach 90., kiedy została niejako rewitalizowana Traktatem z Maastricht, stając się instrumentem realizacji Polityki Bezpieczeństwa i Obrony Unii Europejskiej. Wkrótce jednak doszło do fuzji obu organizacji, albo mówiąc bardziej precyzyjnie do przejęcia przez UE kompetencji UZE.

Stąd też w zreformowanym Traktatem lizbońskim Traktacie o Unii Europejskiej znalazła się oddzielna sekcja zawierająca przepisy poświęcone wyłącznie WPBiO. Artykuł 42 TUE stwierdza: „Wspólna polityka bezpieczeństwa i obrony stanowi integralną część wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Zapewnia Unii zdolność operacyjną opartą na środkach cywilnych i wojskowych. Unia może z nich korzystać w przeprowadzanych poza Unią misjach utrzymania pokoju, zapobiegania konfliktom i wzmacniania międzynarodowego bezpieczeństwa, zgodnie z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych. Zadania te są wykonywane w oparciu o zdolności, jakie zapewniają Państwa Członkowskie”.

Ważnym przepisem analizowanej sekcji jest ust. 7 artykułu 42 TUE, który przepisany został z Traktatu brukselskiego z 1948 r. (uzupełnionego w 1954 r. układami paryskimi) stanowiącego podstawę prawną działania Unii Zachodnioeuropejskiej, a który ustanawia tzw. casus foederis: „W przypadku gdy jakiekolwiek Państwo Członkowskie stanie się ofiarą napaści zbrojnej na jego terytorium, pozostałe Państwa Członkowskie mają w stosunku do niego obowiązek udzielenia pomocy i wsparcia przy zastosowaniu wszelkich dostępnych im środków, zgodnie z artykułem 51 Karty Narodów Zjednoczonych. Nie ma to wpływu na szczególny charakter polityki bezpieczeństwa i obrony niektórych Państw Członkowskich”.

Warto podkreślić, że użyta w Traktacie lizbońskim formuła definiująca casus foederis, wzorowana na art. V Traktatu brukselskiego z 1948 r., zapewnia dalej idącą ochronę państwom umawiającym się, niż odpowiedni artykuł (art. 5) Paktu Północnoatlantyckiego powołującego do życia NATO.[2] Traktat lizboński mówi bowiem o udzieleniu pomocy i wsparcia państwu napadniętemu przy zastosowaniu wszelkich dostępnych środków, a Pakt północnoatlantycki mówi jedynie o podjęciu działań, jakie państwa umawiające się uznają za konieczne.

Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego pozostała w dalszym ciągu ważnym elementem w strukturze europejskiego bezpieczeństwa. Traktat lizboński bez zmian pozostawił formułę stwierdzającą, że polityka bezpieczeństwa i obrony realizowana w ramach Unii Europejskiej nie uchybia specyficznemu charakterowi polityki bezpieczeństwa i obronnej niektórych Państw Członkowskich. Szanuje ona wynikające z Traktatu Północnoatlantyckiego zobowiązania państw członkowskich, które uważają, że ich wspólna obrona jest wykonywana w ramach Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO) oraz jest zgodna z przyjętą w tych ramach wspólną polityką bezpieczeństwa i obronną. Formuła ta została uzupełniona odniesieniem do roli NATO w dziedzinie zobowiązania do pomocy sojuszniczej w razie napaści. Zobowiązania i współpraca w tej dziedzinie pozostają zgodne ze zobowiązaniami zaciągniętymi w ramach Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego, która dla państw będących jej członkami pozostaje podstawą ich zbiorowej obrony i forum dla jej wykonywania.

Trzeba także wskazać na poszerzony katalog misji realizowanych przez Unię w ramach Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony. Poza wymienionymi w art. 42 ust. 1 TUE misjami utrzymania pokoju, zapobiegania konfliktom i wzmacniania międzynarodowego bezpieczeństwa, art. 43 ust 1 TUE wymienia także wspólne działania rozbrojeniowe, misje humanitarne i ratunkowe, misje wojskowego doradztwa i wsparcia, misje zapobiegania konfliktom i utrzymywania pokoju, misje zbrojne służące zarządzaniu kryzysowemu, w tym misje przywracania pokoju i operacje stabilizacji sytuacji po zakończeniu konfliktów. Wszystkie te misje mogą przyczyniać się do walki z terroryzmem, w tym poprzez wspieranie państw trzecich w zwalczaniu terroryzmu na ich terytoriach.

Nowym pomysłem jest także możliwość realizacji poszerzonego katalogu misji przez grupę państw członkowskich UE. Rada UE może powierzyć przeprowadzenie misji grupie państw członkowskich, które wyrażą taką wolę i które dysponują zdolnościami wymaganymi dla tej misji. Te państwa członkowskie, wspólnie z Wysokim Przedstawicielem Unii do spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa, uzgadniają między sobą sposób zarządzania misją. W takiej sytuacji państwa członkowskie uczestniczące w misji informują regularnie Radę UE o jej przebiegu z własnej inicjatywy lub na wniosek innego państwa członkowskiego. Jeżeli wykonanie misji spowoduje powstanie istotnych konsekwencji lub jeżeli wymaga zmiany celu, zakresu lub warunków misji określonych w decyzjach Rady uczestniczące państwa członkowskie niezwłocznie informują o tym Radę. W takich przypadkach Rada przyjmuje niezbędne nowe decyzje. Decyzje dotyczące Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony, w tym decyzje w sprawie podjęcia misji, są przyjmowane przez Radę UE stanowiącą jednomyślnie na wniosek Wysokiego Przedstawiciela Unii do spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa lub z inicjatywy państwa członkowskiego. Wysoki Przedstawiciel może zaproponować, w stosownych przypadkach wspólnie z Komisją, użycie zarówno środków krajowych, jaki instrumentów Unii.

Państwa Członkowskie, które spełniają wyższe kryteria zdolności wojskowej i które zaciągnęły w tej dziedzinie dalej idące zobowiązania mając na względzie najbardziej wymagające misje, ustanawiają stałą współpracę strukturalną w ramach Unii. Państwa członkowskie pragnące wziąć udział w stałej współpracy strukturalnej, które spełniają kryteria i które przyjęły zobowiązania w zakresie zdolności wojskowych wymienione w Protokole w sprawie stałej współpracy strukturalnej, notyfikują swój zamiar Radzie UE i Wysokiemu Przedstawicielowi Unii do spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa. W terminie trzech miesięcy od notyfikacji, Rada przyjmuje decyzję ustanawiającą stałą współpracę strukturalną i określającą listę uczestniczących państw członkowskich. Rada stanowi większością kwalifikowaną po konsultacji z Wysokim Przedstawicielem.

Traktat lizboński wprowadził także do porządku prawa pierwotnego, Agencję do spraw Rozwoju Zdolności Obronnych, Badań, Zakupów i Uzbrojenia (w skrócie: Europejska Agencja Obrony), dając jej traktatową podstawę prawną. Europejska Agencja Obrony działała już bowiem wcześniej na mocy „wspólnego działania” Rady UE z 12 lipca 2004 r. (2004/551/WPZiB). Zadania Europejskiej Agencji Obrony zostały sformułowane następująco:

a) przyczynianie się do określania celów zdolności wojskowych Państw Członkowskich i oceny wykonania zobowiązań w zakresie zdolności podjętych przez państwa członkowskie;
b) wspieranie harmonizacji wymagań operacyjnych i ustanowienie skutecznych i spójnych metod dokonywania zamówień;
c) zgłaszanie wielostronnych projektów dla osiągnięcia celów zdolności wojskowych oraz zapewnianie koordynacji programów realizowanych przez państwa członkowskie i zarządzanie konkretnymi programami
d) wspieranie badań nad technologiami obronnymi oraz koordynowanie i planowanie wspólnych działań badawczych i studiów nad rozwiązaniami technicznymi odpowiadającymi przyszłym wymaganiom operacyjnym;
e) przyczynianie się do określania wszelkich użytecznych środków wzmacniających bazę przemysłową i technologiczną sektora obrony oraz zwiększających efektywność wydatków wojskowych i, w stosownych przypadkach, wprowadzanie w życie tych środków.

Traktat lizboński wprowadza istotne zmiany w kwestii działań zewnętrznych Unii Europejskiej także w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (dawnym TWE). W TFUE dodana została część V zatytułowana: „Działania zewnętrzne Unii”. Artykuł 205, otwierający tę część Traktatu, stwierdza: „Działania Unii na arenie międzynarodowej, w rozumieniu niniejszej części, oparte są na zasadach, dążą do osiągnięcia celów i są prowadzone zgodnie z postanowieniami ogólnymi, o których mowa w rozdziale 1 tytułu V Traktatu o Unii Europejskiej”. Wynika z tego przepisu jasna wskazówka, że Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej realizowana jest także na podstawie przepisów zawartych w TFUE. Tak szerokie podejście do zagadnienia wymagało użycia nowej terminologii. Stąd Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej posługuje się pojemnym terminem: „działania zewnętrzne Unii”.

W tytule II części V TFUE zamieszczono postanowienia dotyczące wspólnej polityki handlowej, która dotychczas stanowiła po prostu jedną z wielu polityk unijnych i wymieniona była w tytule IX, części trzeciej (polityki wspólnoty) Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską.

Do części V TFUE przeniesiono także zagadnienia dotyczące współpracy z państwami trzecimi i pomocy humanitarnej (dotychczasowy tytuł XXI części trzeciej TWE: „współpraca gospodarcza, finansowa i techniczna z państwami trzecimi”). Tytuł III (współpraca z państwami trzecimi i pomoc humanitarna) części V (działania zewnętrzne Unii) składa się z trzech rozdziałów: 1. Współpraca na rzecz rozwoju; 2. Współpraca gospodarcza, finansowa i techniczna z państwami trzecimi; 3. Pomoc humanitarna. Jak wynika z powyższego katalogu zakres współpracy z państwami trzecimi został rozszerzony w stosunku do ustaleń zawartych w TWE. Nowe obszary to: współpraca na rzecz rozwoju i pomoc humanitarna.

Polityka Unii Europejskiej w dziedzinie współpracy na rzecz rozwoju jest prowadzona zgodnie z zasadami i celami działań zewnętrznych Unii. Polityka Unii i polityka państw członkowskich w dziedzinie współpracy na rzecz rozwoju uzupełniają się i wzmacniają wzajemnie. Głównym celem polityki Unii w tej dziedzinie jest zmniejszenie, a docelowo, likwidacja ubóstwa. Przy realizacji polityk, które mogłyby mieć wpływ na kraje rozwijające się, Unia bierze pod uwagę cele współpracy na rzecz rozwoju. Unia i państwa członkowskie zobowiązały się także szanować zobowiązania i uwzględniać cele, na które wyraziły zgodę w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych i innych kompetentnych organizacji międzynarodowych. Parlament Europejski i Rada UE, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą, przyjmują środki niezbędne w celu realizacji polityki w dziedzinie współpracy na rzecz rozwoju, które mogą dotyczyć wieloletnich programów współpracy z krajami rozwijającymi się lub programów tematycznych.

Nowy rozdział w TFUE poświęcony został także pomocy humanitarnej. Działania Unii w dziedzinie pomocy humanitarnej są prowadzone zgodnie z zasadami i celami działań zewnętrznych Unii. Działania te mają na celu niesienie doraźnej pomocy i opieki dla ludności w państwach trzecich, która stała się ofiarą klęsk żywiołowych lub katastrof spowodowanych przez człowieka, oraz jej ochronę, w celu sprostania potrzebom humanitarnym wynikającym z takich różnych sytuacji. Działania Unii i Państw Członkowskich wzajemnie się uzupełniają i wzmacniają. Akcje pomocy humanitarnej prowadzone są zgodnie z zasadami prawa międzynarodowego oraz zasadami bezstronności, neutralności i niedyskryminacji. Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą, ustanawiają środki określające ramy prowadzenia przez Unię akcji pomocy humanitarnej.

Ciekawą propozycję stanowi utworzenie Europejskiego Ochotniczego Korpusu Pomocy Humanitarnej, mającego stanowić formę działania młodych Europejczyków. Unia Europejska postanowiła najwyraźniej wykorzystać zapał i potencjał europejskiej młodzieży, która dotychczas na własną rękę, lub w ramach licznych organizacji pozarządowych angażowała się i angażuje na całym świecie w pomoc dla ludzi najuboższych, chorych, dotkniętych klęskami żywiołowymi i wojnami. Teraz ta woluntarystyczna aktywność będzie mogła być realizowana pod sztandarem Unii Europejskiej, przy jej wsparciu organizacyjnym i finansowym.

Tytuł IV (środki ograniczające) części V (działania zewnętrzne Unii) TFUE zawiera tylko jeden artykuł (215), który stwierdza, że jeżeli decyzja, przyjęta zgodnie z tytułem V rozdział 2 Traktatu o Unii Europejskiej, przewiduje zerwanie lub ograniczenie w całości lub w części stosunków gospodarczych i finansowych z jednym lub z większą liczbą państw trzecich, Rada UE przyjmuje niezbędne środki, stanowiąc większością kwalifikowaną na wspólny wniosek Wysokiego Przedstawiciela Unii do spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa oraz Komisji. Rada informuje o tym Parlament Europejski. Jeżeli przewiduje to decyzja przyjęta zgodnie z tytułem V rozdziału 2 Traktatu o Unii Europejskiej, Rada może przyjąć środki ograniczające wobec osób fizycznych lub prawnych, grup lub podmiotów innych niż państwa, zgodnie z procedurą, o której mowa powyżej. Akty, o których mowa zawierają niezbędne przepisy w zakresie gwarancji prawnych.

Tytuł V (umowy międzynarodowe) części V (działania zewnętrzne Unii) TFUE w kilku obszernych artykułach reguluje zasady zawierania umów międzynarodowych przez Unię Europejską z państwami trzecimi. Artykuł 216 stwierdza, że Unia może zawierać umowy z jednym lub z większą liczbą państw trzecich lub organizacji międzynarodowych, jeżeli przewidują to Traktaty, lub gdy zawarcie umowy jest niezbędne do osiągnięcia, w ramach polityk Unii, jednego z celów, o których mowa w Traktatach, albo, gdy zawarcie umowy jest przewidziane w prawnie wiążącym akcie Unii, albo, gdy może mieć wpływ na wspólne zasady lub zmienić ich zakres. Umowy zawarte przez Unię wiążą instytucje Unii i państwa członkowskie. Artykuł 217 pozostawia bez zmian możliwość zawierania przez Unię Europejską umów stowarzyszeniowych z państwami trzecimi lub organizacjami międzynarodowymi. Artykuł 218 ustanawia nową, rozbudowaną procedurę zawierania umów międzynarodowych z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi zastępując w tej mierze dotychczasowe postanowienia art. 300 TWE. W nowej procedurze zawierania umów międzynarodowych wyeksponowano pozycję Rady UE (Rada upoważnia do podjęcia rokowań, wydaje wytyczne negocjacyjne, upoważnia do podpisywania i zawiera umowy), uwzględniono powołanie nowej instytucji w obszarze Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa – Wysokiego Przedstawiciela Unii do spraw Zagranicznej i Polityki Bezpieczeństwa, zredukowano nieznacznie rolę Komisji na rzecz powoływanych przez Radę negocjatorów (Rada upoważnia do podjęcia rokowań, w zależności od przedmiotu przewidywanej umowy odpowiedniego negocjatora). Podczas całej procedury Rada UE stanowi większością kwalifikowaną. Rada stanowi jednak jednomyślnie, gdy umowa dotyczy dziedziny, w której do przyjęcia aktu Unii wymagana jest jednomyślność, jak również w przypadku układów o stowarzyszeniu oraz umów, o których mowa w artykule 212 (współpraca gospodarcza, finansowa i techniczna z państwami trzecimi), z państwami kandydującymi do przystąpienia. Rada stanowi również jednomyślnie w przypadku umowy dotyczącej przystąpienia Unii do europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

Tytuł VI (stosunki Unii z organizacjami międzynarodowymi i państwami trzecimi oraz delegatury Unii) części V (działania zewnętrzne Unii) TFUE został w całości zredagowany od nowa. Zgodnie z jego postanowieniami Unia ustanawia wszelkie właściwe formy współpracy z organami Organizacji Narodów Zjednoczonych i jej organizacjami wyspecjalizowanymi, Radą Europy, Organizacją Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie oraz Organizacją Współpracy Gospodarczej i Rozwoju. Unia utrzymuje także właściwe stosunki z innymi organizacjami międzynarodowymi. Za współpracę tę odpowiadają wspólnie Wysoki Przedstawiciel Unii do spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa oraz Komisja, a nie jak było to dotychczas jedynie Komisja. Delegatury Unii w państwach trzecich i przy organizacjach międzynarodowych zapewniają reprezentację Unii. Delegatury Unii podlegają wysokiemu przedstawicielowi Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa. Działają one w ścisłej współpracy z misjami dyplomatycznymi i konsularnymi państw członkowskich.

Tytuł VII części V TFUE ustanawia tzw. klauzulę solidarności. Oznacza ona obowiązek Unii i jej państw członkowskich działania wspólnie w duchu solidarności. Jeżeli jakiekolwiek państwo członkowskie stanie się przedmiotem ataku terrorystycznego lub ofiarą klęski żywiołowej lub katastrofy spowodowanej przez człowieka Unia mobilizuje wszystkie będące w jej dyspozycji instrumenty, w tym środki wojskowe udostępnione jej przez państwa członkowskie w celu niesienia pomocy państwu potrzebującemu. Jeżeli jedno z państw członkowskich stało się przedmiotem ataku terrorystycznego lub ofiarą klęski żywiołowej lub katastrofy spowodowanej przez człowieka, na prośbę jego władz politycznych inne państwa członkowskie udzielają mu pomocy. W tym celu państwa członkowskie koordynują swoje działania w ramach Rady UE.W celu umożliwienia podjęcia skutecznych działań przez Unię i jej Państwa Członkowskie, Rada Europejska systematycznie ocenia zagrożenia dla Unii.

Przypisy:
[1] Dla przykładu warto zacytować wypowiedź M. Morawieckiego dotyczącą zmian we Wspólnej Polityce Zagranicznej i Bezpieczeństwa wprowadzonych na mocy Traktatu z Amsterdamu: „Przesunięcia kompetencyjne w obszarze Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, choć prowadzą do zwiększenia roli struktur wspólnotowych, nie mają jednak charakteru rewolucyjnego. Wprowadzają pewne usprawnienia proceduralne i stanowią drobny krok w kierunku ponadnarodowego traktowania takich wartości jak bezpieczeństwo, stabilność i pokój”, F. Emert, M. Morawiecki, Prawo Europejskie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Wrocław 2000, s. 524.

[2] Artykuł 5 Paktu północnoatlantyckiego: „Strony zgadzają się, że zbrojna napaść na jedną lub więcej z nich w Europie lub Ameryce Północnej będzie uznana za napaść przeciwko nim wszystkim i dlatego zgadzają się, że jeżeli taka zbrojna napaść nastąpi, to każda z nich, w ramach wykonywania prawa do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, uznanego na mocy artykułu 51 Karty Narodów Zjednoczonych, udzieli pomocy Stronie lub Stronom napadniętym, podejmując niezwłocznie, samodzielnie jak i w porozumieniu z innymi Stronami, działania, jakie uzna za konieczne, łącznie z użyciem siły zbrojnej, w celu przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego. O każdej takiej zbrojnej napaści i o wszystkich podjętych w jej wyniku środkach zostanie bezzwłocznie powiadomiona Rada Bezpieczeństwa. Środki takie zostaną zaniechane, gdy tylko Rada Bezpieczeństwa podejmie działania konieczne do przywrócenia i utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa”.