Czechy bez Boga?

• czechy

Republika Czeska tradycyjnie jest kojarzona z chrześcijaństwem. Jednak bieżące statystyki pokazują, jak bardzo mylny jest to obraz. Obecnie jest to jedno z najbardziej ateizowanych państw na świecie. Około 65% Czechów deklaruje ateizm, 34% wiarę w Boga, a 1% uważa się za agnostyków. Liczba zdeklarowanych ateistów stale wzrasta. Ponadto coraz mniej spośród wierzących, określa się mianem praktykujących.

Konstytucja Czech gwarantuje wolność wyznania i państwo ściśle przestrzega tego zapisu. Czechy nie mają podpisanego konkordatu ze Stolicą Apostolską. Brak symboliki religijnej w szkołach, urzędach i innych miejscach publicznych jest dowodem na to, jak niewielkie znaczenie odgrywa w tym społeczeństwie religia. Nauka religii w szkołach w Czechach nie jest obowiązkowa, co w praktyce sprowadza się do tego, że w bardzo niewielu szkołach taki przedmiot znajduje się w programie nauczania. Aby uruchomić lekcję religii konieczna jest grupa min. siedmiu uczniów, którzy wyrażą wolę nauki. Sprawami wyznaniowymi zajmuje się Wydział ds. Kościołów Ministerstwa Kultury, który przeznacza ok. 90 mln dolarów rocznie na dofinansowanie wszystkich grup religijnych. Istnieje 26 oficjalnie zarejestrowanych takich grup. Od 2001 roku tylko te grupy mogą być zarejestrowane, których liczba wyznawców przekracza 10 tysięcy. Państwo dystansuje się od działalności poszczególnych kościołów, jednak w państwie tym panuje pełna swoboda kultu, tworzenia stowarzyszeń i prowadzenia działalności misyjnej.

Przyczyn dzisiejszej niechęci Czechów do wiary szuka się w długo trwającej niechęci Kościoła do Jana Husa, który tradycyjnie utożsamiany jest z Czechami. Czechy były pierwszym krajem, który zbuntował się przeciwko dominacji katolicyzmu na kontynencie europejskim. Był on wówczas utożsamiany z dominacją Niemiec, ich kultury, języka, światopoglądu. Należy również wspomnieć o niechęci do monarchii austro – węgierskiej, gdzie bunt przeciwko zaborcy był utożsamiany z buntem przeciwko Kościołowi. Po odzyskaniu niepodległości po I wojnie światowej, wielu księży odeszło od Kościoła, co spowodowało także odpływ wiernych. Ludzie manifestowali swoją wolność poprzez odejście od Kościoła. W latach kiedy Kościół w Polsce walczył przeciwko komunizmowi ustami Karola Wojtyły i innych autorytetów, w Czechach zabrakło takich silnych osobowości. W Polsce za Kościołem i religią stał naród, w Czechach, wiara nie miała takiego oparcia w narodzie. Ponadto polityka komunistów zmierzała do tego, by całkowicie zlikwidować struktury kościelne.

Tradycyjnie wśród wierzących największy odsetek stanowią katolicy (ok. 27%). Kościół w Czechach podzielony jest na dwie prowincje kościelne: czeską i morawską. W skład czeskiej prowincji wchodzą: archidiecezja praska, diecezja Hradec Kralove, Litomierzyce, Pilzno oraz Czeskie Budziejovice. W skład prowincji morawskiej natomiast zalicza się: archidiecezję olomoucką, brneńską oraz ostravsko – opavską. Kościół Rzymskokatolicki posiada obecnie w Czechach 20 biskupów, 1370 księży diecezjalnych i 586 zakonnych. Kościół prowadzi 39 przedszkoli i szkół podstawowych, 33 szkoły średnie i 7 uniwersytetów. Jednak wciąż największym problemem Kościoła katolickiego w Czechach jest brak księży. Obecnie w archidiecezji praskiej 64% parafii nie ma księdza, w diecezji litomierzyckiej z kolei w 400 parafiach pracuje niewiele ponad 90 księży. Bez odpowiedniej liczby księży, trudno oczekiwać natychmiastowej poprawy i wzrostu liczby wierzących. Dodatkowo sytuację pogarszają: brak zaufania do kościoła oraz wzorce nowoczesnego zlaicyzowanego społeczeństwa. Jak powiedział jeden z czeskich katolickich działaczy politycznych dr Peter Přihoda: „(...) Kościół katolicki jest już od kilku generacji obcym ciałem w ciele narodu czeskiego. Proces sekularyzacji zaczął się już dawno – w poprzednich stuleciach. Bierze się to również stąd, że Czesi nie mieli możliwości wykorzystania katolicyzmu do swoich celów narodowych”.

Kolejnym wyznaniem w Czechach jest protestantyzm, który w okresie wojen religijnych stał się ostoją języka czeskiego, literatury i kultury. Protestantyzm narodził się w Czechach dzięki działalności Jana Husa w XV wieku, jednak obecnie protestanci stanowią jedynie 4,3% czeskiego społeczeństwa, jednak podzieleni są na kilka kościołów: Społeczność Chrześcijan Dnia Sobotniego, Czechosłowacki Kościół Husycki, Ewangelicki Kościół Czeskobraterski oraz Śląski Kościół Ewangelicki Augsburskiego Wyznania.

Trzecim wyznaniem, jednak z niewielkim odsetkiem (0,35%) wierzących jest prawosławie. Kościół Prawosławny Czech i Słowacji stanowi jeden z kanonicznych kościołów prawosławnych, zajmujących czternaste miejsce w dyptychu lokalnych Cerkwi autokefalicznych. Chrześcijaństwo w obrządku wschodnim pojawiło się w Czechach wraz z misją Cyryla i Metodego w IX wieku. W owym czasie jednak nie zagościło tam na dłużej. Powstanie kościoła prawosławnego w Czechach wiąże się z kryzysem jaki dotknął kościół katolicki w tym kraju po I wojnie światowej oraz z niezadowoleniem społecznym wiążącym się z wiarą katolicką. Wielu spośród tych, którzy odeszli od kościoła katolickiego wybierało w owym czasie cerkiew prawosławną. Po rozpadzie Czechosłowacji cerkiew prawosławna stanęła przed nie lada wyzwaniem, jakim stało się dopasowanie struktury kościelnej do nowej sytuacji politycznej związanej z podziałem kraju. Utrzymano kanoniczną jedność Cerkwi, ale w 1993 roku utworzono dwie prowincje metropolitalne: praską (dla Czech) i preszowską (dla Słowacji). Zwierzchnikami Cerkwi są od tego momentu na zmianę biskup Pragi i Preszowa. Obecnie Kościół prawosławny składa się z czterech diecezji : dwie po stronie czeskiej i dwie po słowackiej, na terenie których funkcjonuje 249 parafii, skupiających 100 tysięcy wiernych (30% to Czesi). Na terenie Czech funkcjonuje sześć monasterów. Językiem liturgicznym wciąż pozostaje cerkiewnosłowiański, jednak coraz więcej parafii posługuje się w czasie Liturgii językiem czeskim.

Wśród innych religii należy wskazać na islam, który ma w Czechach około 10 tysięcy wyznawców i dwa meczety – w Pradze i Brnie. Główni wyznawcy islamu to imigranci z państw arabskich, którzy po przyjeździe do Czech tworzą własne struktury religijne. Niegdyś w Czechach, zwłaszcza w dużych ośrodkach miejskich mieszkało bardzo dużo Żydów. Jednak po wydarzeniach II wojny światowej większość z nich zginęła lub wyemigrowała. Obecnie w Czechach mieszka około 3 tysiące wyznawców judaizmu. Pewien odsetek wyznawców, o którym nie należy zapominać stanowią też Świadkowie Jehowy, których jest w Czechach ponad 15 tysięcy. Ich obecność na ziemiach czeskich zaznacza się już ponad stuletnią działalnością. Ten związek wyznaniowy został zalegalizowany w 1990 roku.

Jeśli chodzi o obraz społeczeństwa czeskiego, badanego przez pryzmat religijności, dane statystyczne z początków ubiegłej dekady mówią, że bardziej religijne w Czechach są kobiety – około 57% wszystkich wierzących. Ilość wierzących jest ponadto znacznie wyższa wśród osób starszych. Stosunek religijności i wykształcenia pokazuje, że ludzie wierzący wywodzą się głównie ze słabiej wykształconych warstw społecznych. Z geograficznego punktu widzenia największa grupa wierzących skupiona jest na Morawach (ponad 55% wierzących).

Czesi chlubią się tym, że są jednym z najbardziej zlaicyzowanych społeczeństw Europy i bardzo wyraźnie podkreślają rozdział religii od państwa. Naród, który tradycyjnie uznaje się za chrześcijański (za pośrednictwem Czech Polska przyjęła chrześcijaństwo w 966 roku), ma obecnie z chrześcijaństwem niewiele wspólnego. Świat liberalnych wartości nie zachęca młodych ludzi do uczestniczenia w praktykach religijnych i coraz częściej skazuje ich na życie bez Boga.