Wojna na Wybrzeżu Kości Słoniowej jako hamulec dla rozwoju

• gbagbo
• kakao
• konflikty
• wojna domowa
• wybrzeże kości słoniowej

Wybrzeże Kości Słoniowej (w dalszej części tekstu będę stosować skrótu WKS) było jednym z najbardziej dynamicznie rozwijających się państw w regionie Afryki Zachodniej. Wojna domowa w 2002 roku doprowadziła do rozłamu w kraju i podziału na dwa obozy, wspierające różne frakcje polityczne:  Północ i Południe. WKS zostało  zniszczone w czasie walk i zamieszek. Kolejny kryzys wybuchł w listopadzie 2010 roku, kiedy sprawujący władzę  prezydent,  Laurent Gbagbo, nie chciał zaakceptować swojej porażki w wyborach

Notka historyczna

Wybrzeże Kości Słoniowej leży w zachodniej części Afryki, nad Zatoką Gwinejską. Stolicą państwa jest Jamusukro, a językiem urzędowym francuski. Poprzednia stolica kraju, Abidżan, stanowi ośrodek handlowo- turystyczny. Nazwa państwa pochodzi stąd, iż to właśnie z tej części Zatoki Gwinejskiej handlarze francuscy wywozili kość słoniową. WKS zamieszkuje ponad 21 milionów ludzi,  należących do 60 różnych grup etnicznych. W kraju tym występuje podział religijny na muzułmańską północ i animistyczno-chrześcijańskie południe. Konstytucja Wybrzeża Kości Słoniowej została uchwalona w roku 1960, kiedy kraj wyzwolił się spod władzy kolonizatorów francuskich.

Po śmierci pierwszego prezydenta, Félixy Houphouët-Boigny’ego, który sprawował władzę dyktatorską, w państwie trwały walki o władzę.

Eskalacja konfliktu

Podczas swojej prezydentury, która trwała od 1960 do 1993 roku, Félixa Houphouët-Boigny utrzymywał bliskie więzi polityczne z Zachodem. W czasie względnej stabilności, uzyskanej za sprawą dyktatorskich rządów, Wybrzeże Kości Słoniowej rozwijało swoją gospodarkę przyciągając zagraniczne inwestycje i stało się największym na świecie producentem kakao.

W celu demokratyzacji kraju w 1990 roku zalegalizowano opozycyjne partie polityczne. Houphouët-Boigny wygrał wybory, pokonując kandydata z Frontu Ludowego Wybrzeża Kości Słoniowej (IPF), Laurenta Gbagbo. Wybory zostały zaskarżone z powodu podejrzeń co do ich sfałszowania. Po śmierci Houphouët-Boigny’ego w 1993 roku stanowisko głowy państwa zajął Henri Konan Bédié. W czasie swych rządów Bédié stanął w obliczu trudności związanych ze spadającymi cenami kakao i kawy na rynku światowym, korupcji wewnętrznej powodującej zmniejszenie pomocy zagranicznej i działaniami opozycji politycznej. . Zmieniając prawo wyborcze i ustanawiając szereg ograniczeń dla partii opozycyjnych przed wyborami 1995 roku uniemożliwił on liderowi partii Rassemblement des Republicaines (RDR lub też Zgromadzenia Republikanów), Alasanne Ouattarze, kandydowanie w wyborach.  Bédié doprowadził tym samym do bojkotu podejmowanych przez siebie decyzji przez dwie partie: IPF i RDR. Obniżona została społeczna legitymizacja jego rządu na czas swej kolejnej kadencji.

Przed wyborami, które zostały zaplanowane na 2000 rok, doszło do pierwszego w państwie przewrotu wojskowego. 25 grudnia 1999 roku generał Guei obalił rząd Bédiégo, który został zmuszony do ucieczki do Francji. Po bezkrwawym przejęciu władzy Guei utworzył nowy rząd i  obiecał przeprowadzić otwarte wybory pod koniec 2000 roku. Jednak swoją decyzją, dotyczącą obsadzania sędziów Sądu Najwyższego,  dyskwalifikującą wszystkich kandydatów z dwóch głównych partii : IPF i RDR, doprowadził do konfliktu wewnętrznego. Wprowadził on  kryteria, zgodnie z którymi oboje  rodziców wszystkich kandydatów musiało pochodzić z Wybrzeża Kości Słoniowej. W dodatku rodzice kandydatów nie mogli posiadać obywatelstwa innego kraju. Decyzja ta sprowokowała wezwanie partii opozycyjnej Alasanne Ouattary (RDR)do bojkotu tej decyzji. To z kolei przełożyło się na niską frekwencję podczas wyborów.  Co więcej, kiedy wczesne wyniki wyborów wykazały, że Laurent Gbagbo  z partii Front Populaire znajduje się w czołówce, Guei zatrzymał proces wyborów  twierdząc, iż doszło do oszustwa.  Rozwiązał komisję wyborczą i ogłosił się zwycięzcą.

Gbagbo zastąpił Roberta Guei po tym, jak doprowadził do jego obalenia w powstaniu w roku 2000. W ciągu kilku godzin po ogłoszeniu wyników wyborów, które tak naprawdę nie miały miejsca, zwolennicy Gbagbo wyszli na ulice w Abidżanie, głównym porcie Wybrzeża Kości Słoniowej. Krwawe walki rozpoczęły się po tym,  jak tłum zaatakował strażników chroniących pałac prezydencki. Wielu żandarmów i żołnierzy dołączyło do walki przeciwko rządowi, zmuszając Guei do ucieczki. Gbagbo, który uważany był za prawdziwego zwycięzcę wyborów, został ogłoszony prezydentem. Jednak ponieważ partia Ouattary została wykluczona z wyborów, domagała się ich ponownego przeprowadzenia. Użyto przemocy przeciw siłom lojalnym wobec nowego rządu oraz młodzieży popierającej FPI. Setki zabitych w ciągu kilku dni przekonały Ouattarę do wezwania do pokoju i uznania prezydentury Gbagbo.

7 stycznia 2001 roku doszło do kolejnego zamachu zbrojnego.  Jednak w marcu tego samego roku prezydent Gbagbo i lider partii Rassemblement des Republicaines, Ouattara, spotkali się i zgodzili się współpracować w sprawie pojednania. Wybory lokalne zostały przeprowadzone w pokojowej atmosferze. Partia Ouattary zdobyła większość głosów. Państwo otrzymało pomoc finansową od MFW i Unii Europejskiej. W sierpniu 2002 roku prezydent Gbagbo stworzył rząd jedności narodowej, w którym zasiadali też przedstawiciele republikańskiego ugrupowania RDR.

Mimo to, we wrześniu 2002 roku doszło do rozprzestrzenienia się buntu, wyrażającego niezadowolenie muzułmanów zamieszkujących północną część kraju z dyskryminacyjnej polityki rządu Gbagbo wobec nich. Siły pokojowe ONZ i Francji patrolowały strefę buforową, oddzielającą Południe sterowane przez rząd od Północy, zajętej przez rebeliantów zgrupowanych w organizację o nazwie Nowe Siły. Pierwsza  wojna domowa zakończyła się ostatecznie w 2007 po interwencji pokojowych sił  francuskich i ONZ (misja UNOCI). Obie strony konfliktu (muzułmańska i chrześcijańska) podpisały porozumienie pokojowe i zobowiązały się do przeprowadzenia demokratycznych wyborów. Termin wyborów był jednak odraczany przez prezydenta Gbagbo i premiera Guillaume Soro, przywódcę Ruchu Patriotycznego Wybrzeża Kości Słoniowej (MPCI). Za powód tych decyzji podawano opóźnienia w procesie tworzenia nowego spisu wyborców oraz problemy w z zapewnieniem bezpieczeństwa w trakcie głosowania. Wybory odbyły się 28 listopada 2010 roku.

Niedługo po wyborach wybuchł ostatni konflikt między dwoma kandydatami na prezydenta Wybrzeża Kości Słoniowej, kiedy to Alassane Ouattara zdobył 54 procent głosów. Głównym przeciwnikiem Ouattary był Laurent Gbagbo, sprawujący urząd prezydenta WKS od 2000 roku. Podlegająca mu Rada Konstytucyjna, po zaskarżeniu przez Gbagbo wyników wyborów, unieważniła część głosów popierających Ouattarę i ogłosiła go zwycięzcą. Tej sytuacji sprzeciwił się  jego konkurent. W rezultacie obaj złożyli przysięgę i powołali własne gabinety. Trwał okres dwuwładzy. Społeczność międzynarodowa, popierająca Ouattarę (za wyjątkiem Angoli i Gambii), wezwała Laurenta Gbagbo  do uznania demokratycznych wyników wyborów. Ten jednak odmówił ustąpienia z urzędu. Państwa zachodnie, ONZ i Unia Europejska uznały Ouattarę za zwycięzcę wyborów prezydenckich z 28 listopada 2010 roku. Niestabilna sytuacja, w jakiej znalazło się państwo, spowodowała iż współpracę z Wybrzeżem zawiesiły takie organizacje afrykańskie, jak Wspólnota Gospodarcza Krajów Afryki Zachodniej (ECOWAS) i Unia Afrykańska. Natomiast Afrykański Bank Rozwoju, Bank Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy zaprzestały finansowania programów pomocowych dla Wybrzeża.

Konflikt na najwyższym szczeblu władzy zdezorganizował państwo, które nadal pamięta poprzednią wojnę domową. Pod kontrolą Gbagbo  znajdowało się wojsko oraz media. Miał on poparcie wśród mieszkańców południowej części kraju. Ouattara popierany był natomiast przez wyznających Islam mieszkańców północy kraju, którzy formowali oddziały rebelianckie

W lutym 2011 doszło do zamieszek zbrojnych, zapoczątkowanych przez Nowe Siły pod przewodnictwem Ouattary. Wybuchła wojna domowa, w której według agencji Reuters zginęło ponad trzy tysiące osób, najwięcej podczas masakry cywilów w marcu w mieście Duékoué. 4 kwietnia 2011 wojska ONZ, posiadające mandat zakładający ochronę cywilów i samoobronę, rozpoczęły ostrzał z powietrza celów wojskowych opanowanych przez wojska Gbagbo. Wsparcie siłom ONZ udzieliły wojska francuskie. W wyniku wojny domowej mieszkańcy kraju emigrowali masowo do sąsiedniej Liberii i Ghany. Uchodźcom udzielają pomocy organizacje charytatywne, m.in. brytyjski Oxfam.

Dramatyczne zakończenie

Dziesiątego kwietnia 2011 roku helikoptery należące do sił ONZ oraz helikoptery armii francuskiej dokonały nalotu na rezydencję Gbagbo w Abidżanie. Dzień później Laurent Gbagbo został ostatecznie pojmany i aresztowany przez siły Ouattary przy wsparciu wojsk ONZ (UNOCI) i francuskich (LICORNE). W listopadzie 2011 roku został on przewieziony do Holandii, gdzie Międzynarodowy Trybunał Karny w Hadze postawił mu cztery zarzuty zbrodni przeciwko ludzkości. Były prezydent został przetransportowany na mocy nakazu aresztowania z małego miasteczku w północnej części miasta Korogho, gdzie przebywał przez siedem miesięcy w areszcie domowym. Prokurator oskarżył Gbagbo o doprowadzenie do aktów  przemocy, które miały miejsce w następstwie odmowy ustąpienia z urzędu po przegranej w wyborach prezydenckich. Aby utrzymać się przy władzy, używał swoich sił bezpieczeństwa, a także milicji i najemników.

Ekonomiczne konsekwencje konfliktu

International Herald Tribune obrazuje sytuację po konflikcie za pomocą ciekawej ilustracji: „Niegdyś lśniące śródmieścia w Abidżanie, magnes dla imigrantów z całej Afryki Zachodniej w czasach, kiedy ludzie mówili o cudzie  z Wybrzeża Kości Słoniowej, stały się lasem przyciemnionych wysokich okien. Inwestorzy wycofali się; miejsca pracy zniknęły.”

Według Banku Światowego ponad cztery miliony młodych ludzi jest bezrobotnych w kraju zamieszkanym przez około dwadzieścia jeden milionów osób. Brak stabilności politycznej w państwie spowodował wstrzymanie pomocy finansowej, udzielanej Wybrzeżu np. przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy. W styczniu 2011 roku doszło do wybuchu niepokoju na światowym rynku kakao, gdy producenci przetworów z tej rośliny zostali poinformowani o miesięcznej przerwie w dostawach kakao, zarządzonej przez prezydenta Ouattarę. Eksport dwóch produktów, kawy i kakao, zapewnia około 40 procent przychodów z eksportu oraz około 20 procent PKB Wybrzeża Kości Słoniowej.

Rząd Wybrzeża Kości Słoniowej rozpoczął proces kompensacji małym i średnim przedsiębiorstwom szkód poniesionych w czasie kryzysu powyborczego w celu ożywienia gospodarki. Rząd przeznaczył na ten cel 13 milionów dolarów. Według ministerstwa finansów sektor prywatny na Wybrzeżu Kości Słoniowej jest zdominowany przez mikroprzedsiębiorstwa oraz sektor nieformalny.  Charles Diby Koffi, minister finansów, ogłosił dodatkowe 74 miliony dolarów  wsparcia dla banków krajowych, w celu umożliwienia instytucjom finansowym wsparcia kredytowego dla firm. Ministerstwo szacuje, że wkład małych i średnich przedsiębiorstw do  PKB kształtuje się na poziomie ok. 18 procent. Z kolei udział małych, średnich i mikro przedsiębiorstw (SMMEs) w formalnej wartości zatrudnienia szacowany jest na około 23 procent.
Zgodnie z dokumentem zaprezentowanym przez Bloomberg News, gospodarka największego na świecie producenta najważniejszego składnika czekolady może wzrosnąć o 8,5 procenta w 2012 roku, gdyż rząd Wybrzeża wzmocnił wysiłki związane z jej odbudową.

Rząd przewiduje, iż produkcja kakao w roku kalendarzowym 2012 wyniesie 1,34 milionów ton, czyli ponad dziesięć milionów ton więcej niż wynika z wcześniejszej prognozy. W okresie żniw, które rozpoczęły się w październiku i trwały do 28 sierpnia 2011, dostawy z gospodarstw rolnych do portów Abidżanie i San Pedro wyniosły prawie 1,4 miliona ton,  czyli były o 22 procent wyższe niż w analogicznym okresie rok wcześniej. 

Konflikty w państwie Wybrzeża Kości Słoniowej doprowadziły nie tylko do śmierci wielu osób, lecz także do pogorszenia się warunków życia tych, którzy pozostali. Jak wiele dotychczasowych konfliktów, wojna domowa stała się przeszkodą w drodze do modernizacji kraju. Dotychczas państwo to było w stanie zachować pokój wewnętrzny tylko na krótki okres. Rodzi się pytanie, czy obecny rząd będzie w stanie utrzymać stabilizację wewnętrzną i kontynuować prace nad odbudową i rozwojem kraju.