Sport w strategii Arabii Saudyjskiej

• arabia saudyjska
• gospodarka
• piłka nożna
• sport
• mohammad bin salman

Arabia Saudyjska zszokowała świat, przeprowadzając szereg głośnych transferów gwiazd piłki nożnej. Nowi piłkarze mają nie tylko podnieść poziom saudyjskich rozgrywek, ale przede wszystkim promować królestwo na arenie międzynarodowej. Ambicje Saudyjczyków w sporcie są jednak dużo większe, bo jego rozwój jest częścią sztandarowego programu dworu królewskiego, czyli "Saudi Vision 2030". 

Letnie okno transferowe w wykonaniu saudyjskich klubów piłkarskich było imponujące. Wśród pozyskanych w jego trakcie piłkarzy znaleźli się zawodnicy reprezentujący dotychczas czołowe europejskie kluby. Wśród nich między innymi Karim Benzema z Realu Madryt, Sadio Mane z Bayernu Monachium, Sergej Milinković-Savić z Lazio Rzym, Marcelo Brozović z Interu Mediolan, Riyad Mahrez z Manchesteru City, Ruben Neves z Wolverhampton, Roberto Firmino i Fabinhio z Liverpoolu czy Kalidou Koulibaly i N'Golo Kante z Chelsea Londyn. Już po rozpoczęciu rozgrywek Saudi Pro League dołączył do nich Neymar z Paris Saint-Germain, do dzisiaj pozostający bohaterem najwyższego transferu w historii piłki nożnej. Do piłkarskich gwiazd dołączyli również znani trenerzy: Jorge Jesus, Steven Gerrard (mogący pochwalić się największymi sukcesami jeszcze w roli piłkarza) czy Slaven Bilić. Najprawdopodobniej to jeszcze nie koniec wzmocnień najpopularniejszych klubów w Arabii Saudyjskiej, bo wciąż pojawiają się informacje o negocjacjach z kolejnymi zawodnikami i ich klubami[1].

Efekt wizji

Nie pierwszy raz bogate kraje Zatoki Perskiej sięgają po znane piłkarskie nazwiska. Na początku XXI wieku Katar zdecydował się na utworzenie Qatars Stars League, w której występowali przede wszystkim zawodnicy zbliżający się do sportowej emerytury. W ten sposób Katarczycy chcieli zarówno promować swoje państwo, jak i podnieść poziom krajowego futbolu[2]. Arabii Saudyjskiej przyświecają podobne cele, zaś państwowe wsparcie dla kompleksowego rozwoju sportu jest jednym z elementów realizacji strategii „Saudi Vision 2030”.

Została ona zaprezentowana w 2016 roku przez następcę tronu Królestwa Arabii Saudyjskiej, księcia Mohammada bin Salmana. Ówczesny minister obrony i szef Rady ds. Gospodarki i Rozwoju nakreślił w nim śmiałą wizję zmian, których wprowadzenie ma pomóc w uzależnieniu kraju od dochodów z wydobycia surowców energetycznych. To oczywiście niejedyne założenia ambitnego programu, przygotowanego z pomocą konsultantów ze Stanów Zjednoczonych. Jego realizacja w zakresie gospodarczym ma więc nie tylko doprowadzić do dywersyfikacji źródeł saudyjskich dochodów, ale także stworzyć nowe miejsca pracy (w tym aktywizować zawodowo miliony obywateli) czy zwiększyć wydajność całej gospodarki[3]. Ponadto plan „Saudi Vision 2030” jest wyraźnie obliczony na poprawienie wizerunku królestwa zwłaszcza w oczach opinii publicznej. Świadczą o tym najdobitniej hasła dotyczące zrównoważonego rozwoju, ochrony środowiska i wykorzystania nowoczesnych technologii, lecz również liberalizacja niektórych surowych zasad religijnych[4].

Sam główny dokument „Saudi Vision 2030” jest ogólnym zarysem planu rozwoju królestwa, więc fragment poświęcony sportowi nie jest obszerny. Dokument kładzie przede wszystkim nacisk na zapewnienie Saudyjczykom szerszego dostępu do zajęć i obiektów sportowych, bo dotąd mieli mieć ograniczoną możliwość doskonalenia swojej siły fizycznej. Powszechne i regularne uprawianie sportu ma zaś pomóc w realizacji głównego sportowego celu reform, czyli znalezienia się saudyjskich sportowców w regionalnej i światowej czołówce[5].

Koncepcje „Saudi Vision 2030” rozwija trzynaście „Programów Realizacji Wizji”. Sportowi poświęcony jest wdrażany w życie od 2018 roku „Program Jakości Życia”. Opiera się on na trzech filarach. Pierwszy z nich zakłada wspomniany już rozwój infrastruktury sportowej, który ma obejmować zarówno budowę obiektów przeznaczonych do organizacji dużych imprez, jak i tych przeznaczonych do uprawiania sportu przez zwykłych Saudyjczyków. Drugi filar ma na celu zachęcenie obywateli, w tym kobiet, do aktywności fizycznej. To zaś wymaga opracowania planów treningu sportowego dla zwykłych mieszkańców oraz specjalistycznych programów dla profesjonalnych sportowców. Według trzeciego podstawowego założenia sportowej części „Saudi Vision 2030”, Saudyjczyków należy zmotywować do uprawiania sportu poprzez jego promocję. Do tego jest zaś konieczne między innymi organizacja międzynarodowych imprez na terenie Arabii Saudyjskiej[6].

W realizację sportowych celów strategicznej wizji zaangażowany jest sam następca tronu. Salman w czerwcu bieżącego roku ogłosił więc rozpoczęcie wdrażania kolejnego etapu swojego programu, czyli zwiększenia inwestycji w sport i prywatyzacji klubów sportowych. Ostatnie z tych rozwiązań jest obliczone na pozyskanie nowych środków finansowych, większą profesjonalizację sportu oraz zwiększenie konkurencji między saudyjskimi zespołami[7].

Piłka nożna to podstawa

Piłka nożna pozostaje najpopularniejszym sportem na świecie oraz w samym królestwie, w którym dwie trzecie populacji ma mniej niż 35 lat. Rozwój futbolu pozostaje więc priorytetem sportowej strategii Arabii Saudyjskiej. Bardzo zresztą kosztownym, gdy weźmie się pod uwagę wysokość kontraktów zaoferowanych piłkarskim gwiazdom, bez których nie dałoby się namówić ich do gry w Saudi Pro League. Dla przykładu sprowadzony zeszłej zimy Cristiano Ronaldo otrzymuje blisko 200 milionów dolarów za sezon, natomiast Benzema w ciągu trzech lat ma zarobić blisko 588 milionów[8].

Dokonanie kilkunastu głośnych transferów nie byłoby możliwe bez zapewnienia środków przez Fundusz Inwestycji Publicznych (PIF), a więc istniejący od ponad pięciu dekad fundusz majątkowy, obecnie kluczowy z punktu widzenia realizacji „Saudi Vision 2030”. Właśnie w ramach wspomnianego procesu prywatyzacyjnego pod jego skrzydła trafiły cztery najpopularniejsze saudyjskie kluby piłkarskie: Al-Hilal i Al-Nassr z Rijadu oraz Al-Ittihad i Al-Ahly z Dżuddy)[9].

To niejedyna duża inwestycja PIF w piłkę nożną. Fundusz od 2021 roku jest także właścicielem Newcastle United. Przejęciu klubu występującego w angielskiej Premier League wzbudziła zresztą spore kontrowersje na Wyspach Brytyjskich. Zakup popularnych „Srok” uznano za modelowy przykład „sportswashingu”, czyli wykorzystania sportu w celach poprawy wizerunku nadwątlonego przez naruszenia w zakresie praw człowieka[10]. Jak na razie inwestycję pod względem czysto sportowym należy uznać za udaną, bo Newcastle United po raz pierwszy od ponad dwóch dekad zapewniło sobie występy w Lidze Mistrzów, gdy tymczasem w poprzednich sezonach zajmowało miejsca w drugiej połowie tabeli angielskiej ekstraklasy[11]. Podobne emocje towarzyszyły w 2019 roku przejęciu hiszpańskiego UD Almeria, należącego obecnie do Turkiego Al-Sheikha, zajmującego się sektorem rozrywkowym doradcy dworu królewskiego i bliskiego przyjaciela następcy tronu[12].

Kupowanie piłkarskich gwiazd z pewnością uatrakcyjni Saudi Pro League, tym niemniej tamtejsza federacja dba o rozwój saudyjskich piłkarzy. W lidze Arabii Saudyjskiej obowiązują więc limity dotyczące liczby zagranicznych zawodników, natomiast począwszy od sezonu 2025/26 kluby będą musiały uwzględnić w swoich liczących 35 zawodników kadrach przynajmniej 10 piłkarzy mających mniej niż 21 lat. Później w podstawowej kadrze zespołów ma również znaleźć się przynajmniej ośmiu graczy wyszkolonych przez saudyjskie akademie[13].

Nie tylko futbol

Piłka nożna w Arabii Saudyjskiej może pochwalić się już pewnymi sukcesami. Reprezentacja tego kraju pierwszy raz zakwalifikowała się na mistrzostwa świata w 1994 roku, a ogółem wzięła w nich udział już sześciokrotnie, choć tylko w premierowym występie udało jej się awansować z fazy grupowej. Saudyjczycy trzykrotnie zdobyli mistrzostwo Azji (ostatni raz w 1996 roku) i trzy razy zdobywali srebrny medal. Poza tym saudyjskie kluby sześciokrotnie wygrały Azjatycką Ligę Mistrzów i dziesięciokrotnie przegrywały jej finał.

W pozostałych dyscyplinach nie mogą jednak pochwalić się zbyt wielkimi sukcesami. Ogółem sportowcy z królestwa w całej historii jego startów na letnich igrzyskach olimpijskich zdobyli tylko cztery medale (dwa w jeździectwie i po jednym w lekkoatletyce oraz karate), ani razu nie stając jednak na najwyższym stopniu podium[14]. Realizacja „Saudi Vision 2030” w innych niż futbol dziedzinach opiera się na razie na tworzeniu nowych związków sportowych, których liczba od 2015 do 2022 roku zwiększyła się z 32 do 95[15].

Promocji sportu wśród Saudyjczyków służy przyciągnie do kraju dużych międzynarodowych imprez, mających także na celu pobudzenie innych sektorów gospodarki i tworzenie miejsc pracy. Grand Prix Arabii Saudyjskiej Formuły 1 odbyło się po raz pierwszy w 2021 roku, dołączając tym samym do innych wyścigów na Bliskim Wschodzie, a więc do organizowanych od kilkunastu lat Grand Prix w Bahrajnie i Zjednoczonych Emiratach Arabskich oraz do drugiego w historii Grand Prix w Katarze[16]. W ostatnich latach w Arabii Saudyjskiej odbyło się również kilka gal bokserskich, a w najgłośniejszej z nich zmierzyli się Ołeksander Usyk i Anthony Joshua. Od 2020 roku królestwo jest też gospodarzem słynnego pustynnego rajdu Dakar. W 2027 roku Saudyjczycy będą gościć z kolei gościć piłkarskie mistrzostwa Azji, natomiast w 2034 roku igrzyska azjatyckie[17]. Arabia Saudyjska wycofała się zaś z wyścigu o organizację piłkarskich mistrzostw świata w 2030 roku w kooperacji z Grecją, nie widząc szans na zwycięstwo w rywalizacji ze wspólną kandydaturą Hiszpanii, Portugalii i Maroka[18].

Saudyjczycy w kwestii organizacji imprez sportowych rzucili nawet wyzwanie Amerykanom. Od 2021 roku organizują więc swój własny cykl turniejów golfowych LIV Golf Series, stanowiący konkurencję dla słynnego amerykańskiego cyklu PGA Tour. Co prawda udziału w rozgrywkach stworzonych przez królestwo odmówił legendarny golfista Tiger Woods, ale uczestniczą w nim inne gwiazdy tej dyscypliny, Phil Mickelson i Dustin Johnson. Dyrektorem generalnym cyklu jest zaś były australijski golfista Greg Norman, na przełomie lat 80. i 90. XX wieku uważany za najlepszego zawodnika na świecie[19]. Coraz więcej uwagi Arabia Saudyjska poświęca też rozwojowi krykieta, który za sprawą zainteresowania ze strony imigrantów z Indii i Bangladeszu uważany jest za drugi najpopularniejszy sport w kraju. W ostatnim czasie zainwestowała więc w niego sporo pieniędzy oraz nawiązała współpracę z ligą indyjską[20].

Wydawałoby się, że warunki klimatyczne panujące na Półwyspie Arabskim nie sprzyjają rozwojowi sportów zimowych. Tymczasem saudyjska monarchia zamierza rozwijać się także w tej dziedzinie. W 2029 roku w budowanym właśnie nowoczesnym supermieście Neom, będącym kolejnym wielkim projektem księcia Salmana, mają więc odbyć się zimowe igrzyska azjatyckie. Przyznanie Saudyjczykom prawa do ich organizacji było jednak krytykowane, bo nie posiada ona odpowiedniej infrastruktury, ani tradycji sportów zimowych[21].

***

Analizując strategię sportową Arabii Saudyjskiej nie można nie wspomnieć o dosyć prozaicznym powodzie, dla którego dwór królewski tak mocno stawia na promocje kultury fizycznej. Według danych z 2022 roku, blisko 59,5 proc. saudyjskiego społeczeństwa miało problemy z otyłością[22]. Zachęcenie poddanych do uprawiania sportu będzie tym samym jednym z głównych wyzwań w zakresie omawianych planów. Drugim będzie natomiast przekonanie świata, że poczynione inwestycje w sport nie służą jedynie wspomnianemu „sportswashingowi”, co będzie z pewnością najtrudniejszym zadaniem.

Maurycy Mietelski

fot. El Loko Foto / Wikimedia Commons (CC. BY 04)

 

[1] W. Jabir, Saudi Arabia transfer tracker: Done deals and players linked, 19.08.2023, https://www.espn.co.uk/football/story/_/id/37884523/saudi-pro-league-transfers-2023-deals-talks

[2] M. Mietelski, Katar. Nie tylko o Mundialu, 2022, s. 54-56.

[3] M. Hyra, Próby transformacji saudyjskiej gospodarki. Analiza programów gospodarczych Królestwa Arabii Saudyjskiej, „Prosopon. Europejskie Studia Społeczno-Humanistyczne” 2017, nr 1, s. 75-82.

[4] M. El Ghamari, Saudyjska Wizja 2030 i innowacje technologiczne zastosowane w inteligentnych miastach: casus Królestwa Arabii Saudyjskiej, „”Zoon Politikon” 2022, nr 13, s. 271-303.

[5] Saudi Vision 2023, Rijad 2016, s. 22.

[6] Quality of Life Program. Implementation Plan, Rijad 2018, s. 16-17.

[7] Saudi Crown Prince launches Sports Clubs Investment and Privatization Project, 05.06.2023, https://english.alarabiya.net/News/saudi-arabia/2023/06/05/Saudi-Crown-Prince-launches-Sports-Clubs-Investment-and-Privatization-project.

[8] J. Cormack, The highest wages in the Saudi Pro League, 12.06.2023, https://www.90min.com/posts/highest-wages-saudi-pro-league.

[9] Saudi Arabia's PIF takes over Al-Ittihad, Al-Nassr, Al-Hilal and Al-Ahli, 05.06.2023, https://www.bbc.co.uk/sport/football/65813662.

[10] K. Rycnarz, Sportswashing, czyli czy Arabia Saudyjska gra fair play?, 21.08.2023, https://www.euractiv.pl/section/demokracja/news/sportswashing-czyli-czy-arabia-saudyjska-gra-fair-play/.

[11] A. Kłos, Newcastle wraca do Ligi Mistrzów po 20 latach! "Sroki" przypieczętowały gigantyczny sukces, 22.05.2023, https://www.meczyki.pl/newsy/newcastle-wraca-do-ligi-mistrzow-po-20-latach-sroki-przypieczetowaly-gigantyczny-sukces/212317-n.

[12] G. Riquelme, The unstoppable sports strategy of Saudi Arabia, a country still searching for its first Olympic gold, 13.06.2023, https://www.marca.com/en/football/2023/06/13/64886674e2704ef87d8b45f2.html.

[13] Saudi football strategy: International transfers, youth development, women’s league, squad management, 22.07.2023, https://www.arabianbusiness.com/lifestyle/lifestyle-sport/saudi-football-strategy-international-transfers-youth-development-womens-league-squad-management

[14] G. Riquelme, op. cit.

[15] Saudi Crown Price… op. cit.

[16]T. Francks, How Popular is F1 in The Middle East, 25.01.2023,  https://www.grandprix247.com/2023/01/25/how-popular-is-f1-in-the-middle-east/.

[17] R. Radwan, How Saudi Arabia is aiming to be home to the world’s biggest sporting events, 21.08.2022, https://www.arabnews.com/node/2146871/sport.

[18] M. Chan, Saudi Arabia ‘to withdraw from World Cup 2030 bidding’ after huge transfer spree, 23.06.2023, https://www.sportbible.com/football/saudi-arabia-world-cup-bid-281390-20230623.

[19] S. Muraszewski, LIV Golf – schizma za saudyjskie pieniądze, 28.07.2022, https://sport.tvp.pl/61532202/liv-golf-schizma-za-saudyjskie-pieniadze.

[20] S. Altaf, How the Saudi Arabian Cricket Federation could have a major impact on the global game, 12.06.2023,  https://www.arabnews.com/node/2320066/sport.

[21] IOC not consulted over Saudi plans for $500bn desert Asian Winter Games, 05.10.2022, https://www.theguardian.com/sport/2022/oct/05/ioc-not-consulted-over-saudi-plans-for-500bn-desert-asian-winter-games.

[22] K. Pietrasik, Zjawisko otyłości w Arabii Saudyjskiej i prerogatywa monarsza króla Salmana. Wczoraj, dziś i jutro, „Studia Orientalne” 2022, nr 2, s. 77-83.