Maciej Michałek: Mikrofinanse - makroproblemy. Projekt badawczy w Indiach

• bengal zachodni
• indie
• kerala
• naksalici

W połowie lutego zakończył się jeden z największych studenckich wyjazdów naukowych zorganizowanych przez studentów Uniwersytetu Warszawskiego pt. Development, Security, Democracy. The cases of microfinancing programs in West Bengal and Kerala states, India. Podstawowym celem wyjazdu było dokładniejsze zbadanie usług mikrofinansowych świadczonych w dwóch całkiem odległych i różnych od siebie częściach Indii.

W połowie lutego zakończył się jeden z największych studenckich wyjazdów naukowych zorganizowanych przez studentów Uniwersytetu Warszawskiego pt. Development, Security, Democracy. The cases of microfinancing programs in West Bengal and Kerala states, India. Czworo studentów Instytutu Stosunków Międzynarodowych przy wsparciu Centrum Badań nad Współczesnymi Indiami (CCIRS) spędziło miesiąc w Indiach, prowadząc nowatorskie i wielowymiarowe badania mikrofinansów w stanach Bengal Zachodni i Kerala. Szczegółowe wyniki badań zostaną przedstawione wiosną 2012 r. na konferencji naukowej.

Podstawowym celem wyjazdu było dokładniejsze zbadanie usług mikrofinansowych świadczonych w dwóch całkiem odległych i różnych od siebie częściach Indii. Bengal i Kerala są jednocześnie pod niektórymi względami podobne – szczególne znaczenie ma tutaj fakt wieloletnich komunistycznych rządów stanowych, a także problem aktywności ekstremistycznych ruchów maoistowskich, tzw. naksalitów, stanowiących istotne zagrożenie dla bezpieczeństwa. Sytuacja ta sprawiła, że przedmiotem badań była nie tylko rzeczywista efektywność mikrofinansów, które w międzynarodowej literaturze uważane są za niezdające egzaminu w Indiach. Uczestnicy projektu postanowili również skupić się na różnicach między usługami świadczonymi przez podmioty państwowe (dominujące przy komunistycznych rządach) i prywatne oraz wpływie, jaki sukces mikrofinansów może mieć na działalność grup wywrotowych, zwłaszcza naksalitów. Sformułowano w efekcie trzy podstawowe pytania badawcze. Po pierwsze, czy prawdziwe jest podejście mówiące, że mikrofinanse świadczone przez podmioty prywatne są skuteczniejsze i przynoszą większe korzyści niż te oferowane przez państwo? Po drugie, czy ograniczanie skrajnego ubóstwa i aktywizacja społeczna ludzi na terenach wiejskich osiągane za sprawą efektywnej działalności mikrofinansowej mogą zmniejszać poparcie dla grup takich jak naksalici i w efekcie być narzędziem do walki z nimi? I po trzecie, czy mikrofinanse rzeczywiście mają korzystny wpływ na sytuację kobiet w społeczeństwie oraz czy istnieją w tej kwestii różnice między północą a południem Indii?

Drugim zasadniczym celem wyjazdu było rozszerzenie działalności istniejącego od kilku lat CCIRS o poziom studencki i nawiązanie bliższej współpracy młodych naukowców z Uniwersytetu Warszawskiego i z uczelni indyjskich. Uczestnicy wyjazdu goszczeni byli w sumie na czterech uniwersytetach – University of Calcutta w Bengalu Zachodnim, Manonmaniam Sundaranar University w Tamil Nadu, University of Kerala w Kerali oraz Institute of Management Technology Ghaziabad w Uttar Pradeś. Wszędzie tam miały miejsce spotkania z kadrą naukową i studentami, a także zaznajamiano się z ofertą naukową i warunkami studiowania dla studentów zagranicznych. W perspektywie dwustronnych umów podpisywanych między Uniwersytetem Warszawskim a tymi uczelniami, celem było zwiększenie wzajemnej świadomości wśród studentów z tak odległych od siebie części świata i rozszerzenie możliwości programów wymian studenckich.

Uczestnicy mieli możliwość skonfrontowania swoich opinii i uzyskania nowych informacji poprzez spotkania z licznymi indyjskimi teoretykami i praktykami usług mikrofinansowych. Szczególne znaczenie miało tutaj wsparcie udzielane przez CCIRS, dzięki któremu udało się dotrzeć do wielu wybitnych ekspertów, a także pracowników organizacji pozarządowych, którzy zawodowo zajmują się mikrofinansami w biednych, oddalonych od miast regionach. Mimo potencjalnej wartości badawczej nie udało się jedynie dotrzeć na tereny opanowane przez naksalitów, o czym zdecydowały względy bezpieczeństwa.

Pozostaje pytanie, czy podczas tak krótkiego wyjazdu możliwe było podołanie wszystkim postawionym sobie wyzwaniom? Z pewnością wyczerpująca odpowiedź na postawione pytania naukowe będzie bardzo trudna. Osiągnięto jednak cel nadrzędny, którym było pogłębienie wiedzy na ten mało znany w Polsce temat, a także rozpoczęcie dyskusji o innych przykładach działalności mikrofinansowej niż tylko sławne Grameen Bank w Bangladeszu i grupy ROSCA (Rotating Savings and Credit Association). Szczególne znaczenie w Indiach mają w tym przypadku grupy samopomocowe (Self-Help Groups, SHG), będące rozwiązaniem pośrednim pomiędzy dwoma wspomnianymi.

Owocem wyprawy jest też bez wątpienia zwrócenie uwagi na konieczność szerszego spojrzenia na zagadnienie mikrofinansów. Chodzi tu nie tylko o fakt, że nie ograniczają się one tylko do mikrokredytów (coraz istotniejszym elementem mikrofinansów stają się np. mikroubezpieczenia), lecz przede wszystkim o podkreślenie, że nie jest to jedynie działalność o charakterze ekonomicznym. „W Indiach najbardziej uderzyła mnie rola rządu we wdrażaniu inicjatyw mikrofinansowych. W niektórych przypadkach skala rządowych subwencji sprawia, że mikropożyczki spełniają w istocie rolę swego rodzaju pomocy społecznej, niekoniecznie stymulując wzrost przedsiębiorczości”, zauważa Krzysiek Antosik, uczestnik projektu. Dodatkowo wielość problemów z prowadzeniem działalności mikrofinansowej prowadzi do powstawania coraz to nowych inicjatyw i pomysłów na poprawę warunków życia najbiedniejszych ludzi na świecie, o których często nie sposób jednak dowiedzieć się z ogólnodostępnej literatury. Jedną z ciekawszych i najlepiej widocznych działalności tego typu jest organizacja PRADAN, która regularnie zdobywa nagrody i dowody uznania za skuteczność swojego nieszablonowego podejścia do problemu.

Projekt zrealizowany został dzięki wsparciu Centrum Badań nad Współczesnymi Indiami (CCIRS), Instytutu Stosunków Międzynarodowych UW, prorektora UW ds. Badań Naukowych i Współpracy z Zagranicą, Rady Konsultacyjnej ds. Studenckiego Ruchu Naukowego UW, University of Calcutta oraz Koła Studiów Strategicznych i Bezpieczeństwa UW.

Tekst pierwotnie ukazał się w Przeglądzie Spraw Międzynarodowych Notabene