Małgorzata Młynarczyk: Chiny: Bliżej kapitalizmu?

• kapitalizm
• _azjanews
• _chiny
• _dwschod
• _ranking

Trudno mówić o kapitalizmie w danym kraju, jeśli nie istnieje w nim własność prywatna i nie ma miejsca dla swobodnej wymiany handlowej. Własność prywatna istnieje w Chinach od niedawna, a przedsiębiorstwa prywatne mogą rozwijać się w bardziej korzystnym środowisku. Przed 1990 rokiem chińskie prywatne przedsiębiorstwa mogły eksportować tylko za pośrednictwem korporacji należących do państwa, a wpływy z transakcji międzynarodowych nie mogły być umieszczane na koncie bankowym danej firmy. Była to ogromna bariera handlowa z ich punktu widzenia. Obecnie, dzięki dynamicznemu rozwojowi chińskiej gospodarki i liberalizacji reguł wymiany handlowej, przedsiębiorstwa prywatne, uważane za podstawę budowy kapitalizmu, mają około trzydziestoprocentowy udział w eksporcie. Wskaźnik ten wykazuje tendencję wzrostową, szczególnie wyraźną na przestrzeni ostatnich pięciu lat.

Zmiany  legislacji a rozwój przedsiębiorczości

Proces liberalizacji rynku chińskiego, który rozpoczął się w 1978 roku, stworzył warunki dla rozwoju przedsiębiorczości prywatnej, także poprzez umożliwienie inwestorom zagranicznym współpracy z firmami chińskimi. Powstały uprzywilejowane strefy ekonomiczne, w których bezpośrednie inwestycje zagraniczne skierowane były na rozwój przedsiębiorstw ukierunkowanych na eksport. Początkowo, od momentu powstania Chińskiej Republiki Ludowej (ChRL) w 1949 roku, własność prywatna była zakazana zarówno ze względów ustrojowych, jak i ideologicznych. Jeszcze przed przystąpieniem do WTO, bo w 1998 roku, własność prywatna została wpisana do chińskiej konstytucji, zatem w świetle prawa zyskała takie same prawa, jak własność państwowa. W okresie transformacji, związanej z członkostwem z WTO, Chiny nie przystąpiły do prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, ale wprowadziły reformy ułatwiające rozwój sektora prywatnego. Okazało się to być bardziej korzystnym rozwiązaniem.

Według oficjalnych statystyk chiński sektor prywatny wytwarza około sześćdziesiąt pięć procent PKB, zapewnia też dwie trzecie wpływów podatkowych do budżetu państwa. Baza Danych Banku Światowego wskazuje na wzrost liczby przedsiębiorstw w Chinach w ostatnich latach. Liczba firm prywatnych, działających na rynku krajowym, mimo światowego kryzysu na rynkach finansowych, wzrosła między rokiem 2008 a 2010 z ok. 1600 do ponad dwóch milionów. Wzrosła także liczba przedsiębiorstw zbiorowych, natomiast zanotowano spadek w przypadku liczby przedsiębiorstw państwowych. Przedsiębiorstwa prywatne to w dużej części niewielkie firmy, prowadzące np. sprzedaż detaliczną na niewielką skalę.  Rodzi się zatem pytanie, kiedy nastąpi kolejna faza rozwoju chińskiego kapitalizmu?

Obecnie Chiny są jednym z największych odbiorców bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Ma to duże znaczenie dla rozwoju przedsiębiorczości. Aby umożliwić rozwój firm prywatnych, konieczna była reforma systemu bankowego. Mimo zmian, w chińskim systemie bankowym w 2005, czyli cztery lata po przystąpieniu do WTO, nadal istniało wiele utrudnień w kwestii udzielania pożyczek przedsiębiorcom prywatnym. Stało się to przyczyną korzystania małych przedsiębiorstw z usług firm para-bankowych, udzielających pożyczek na zasadzie lichwy. Z powodu braku prywatnej własności gruntów (grunty w Chinach są przez prywatne przedsiębiorstwa dzierżawione), banki nie posiadały zabezpieczenia hipotecznego. Udzielanie pożyczek przez banki wiązało się zarówno z dużym ryzykiem, jak i licznymi formalnościami. Z powodu ograniczonej płynności finansowej, związanej z trudnościami w uzyskaniu kredytu, oraz z powodu kosztów stałych eksportu, wiele firm rezygnowało z eksportu na początku swej działalności. Obecnie, aby prywatne przedsiębiorstwo mogło uzyskać kredyt, współpracuje ze stowarzyszeniem branżowym, które gwarantuje bankowi zwrot co najmniej części kosztów w przypadku bankructwa przedsiębiorstwa.

Odrębną kategorię stanowią firmy prywatne, które są do pewnego stopnia powiązane z administracją rządową. Firmy te, nazywane red-hats (czerwonymi kapeluszami), posiadają preferencyjne warunki pozyskiwania środków finansowych. Polityczne wsparcie dla nich stanowi gwarant dla kredytodawcy.
Prywatnym przedsiębiorcom dużo łatwiej jest się rozwijać w okolicy ośrodków przemysłowo – handlowych. Duże miasta, takie jak Szanghaj czy Pekin, są ośrodkami, w których powstają inkubatory przedsiębiorczości. W nich organizowane są również międzynarodowe spotkania, których celem jest pomoc w rozwoju przedsiębiorczości prywatnej w Chinach. Jednym z takich wydarzeń są Warsztaty Inkubacji Przedsiębiorczości. Te coroczne spotkania organizowane są przez Shanghai Technology Innovation Center, przy wsparciu Ministerstwa Nauki i Technologii ChRL (MOST) oraz Komisji Nauki i Technologii Miasta Szanghaj. Czternaste takie spotkanie odbyło się w dniach 16.10 – 23.10.2011 roku. Jak podaje portal chinadaily.com.cn, w 2009 roku w Chinach ponad dziewięćdziesiąt procent (11,4 mln) nowych miejsc pracy na terenie miast, stworzył sektor prywatny. Pomimo światowego kryzysu gospodarczego, prywatne firmy działające w ChRL, zatrudniły o 8,4 procenta więcej nowych pracowników niż w roku 2008.

Przedsiębiorstwo na chińską miarę

Według obecnych chińskich kryteriów, mikro-przedsiębiorstwa to takie, które zatrudniają mniej niż dwudziestu pracowników oraz rocznie generują przychody nie wyższe niż trzy miliony juanów (1 juan RMB to ok. 0,16 USD). Firmy, zaliczane do sektora małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), to podmioty zatrudniające do trzech tysięcy osób i osiągające roczne obroty do trzydziestu milionów RMB (czyli prawie pięć milionów dolarów). Znacząca większość, bo 99,7% chińskich przedsiębiorstw, zaliczana jest do sektora MŚP. Tak wysoki wskaźnik jest charakterystyczny dla gospodarek kapitalistycznych. Należy jednak zwrócić uwagę na odmienność skali – w Unii Europejskiej do sektora MŚP zaliczane są firmy zatrudniające do dwustu pięćdziesięciu pracowników oraz generujące do czterdziestu milionów euro (ponad pięćdziesiąt milionów dolarów) przychodów netto ze sprzedaży. Firmy prywatne to w większości (wg chińskiej skali) niewielkie przedsiębiorstwa. Pięćset największych firm chińskich to nadal w znacznej większości spółki o kapitale państwowym.

Chiński eksport

Chiny są obecnie największym eksporterem w skali światowej. Sześćdziesiąt procent chińskiego eksportu wytwarzane jest przez firmy z sektora MŚP. Krajem, do którego obecnie Chiny eksportują najwięcej towarów, są Stany Zjednoczone. Kryzys finansowy w USA i w Europie miał wpływ na handel zagraniczny Chin. Piętnastego grudnia 2011 roku chińskie Ministerstwo Handlu ogłosiło swoje prognozy, dotyczące spowolnienia wzrostu krajowego eksportu w pierwszym kwartale 2012 roku. Wiąże się to z kryzysem zadłużenia w Unii Europejskiej, będącej podmiotem, dla którego Chiny stanowią największe źródło eksportu.

Zgodnie ze statystykami Amerykańsko–Chińskiej Rady Gospodarczej (US - China Biznes Council), w roku 2010 towarem najczęściej importowanym do USA z Chin były maszyny i urządzenia elektryczne (import o wartości ponad 90 mld dolarów). Inne importowane towary to urządzenia do wytwarzania energii (ponad 80 mld dolarów), tekstylia (ponad 28 mld dolarów), gry i zabawki oraz sprzęt sportowy (25 mld dolarów), meble (20 mld dolarów), obuwie i jego elementy (niemal 16 mld dolarów). Dane na temat eksportu z Chin w 2010 roku na rynek światowy wskazują, iż najczęściej eksportowane towary to  maszyny i urządzenia elektryczne (na kwotę prawie 390 mld dolarów),  urządzenia do wytwarzania energii (prawie 310 mld), tekstylia (ponad 121 mld), żelazo i stal (ponad 68 mld), sprzęt medyczny i optyczny (ponad 52 mld) oraz meble (ponad 50 mld dolarów).

Największymi partnerami handlowymi Chin, oprócz Stanów Zjednoczonych, są Japonia, Hong Kong, Korea Południowa, Taiwan, Niemcy, Australia, Malezja, Brazylia i Indie. Towary z Chin najczęściej eksportowane są do USA, Hong Kongu, Japonii, Korei Południowej, Niemiec, Holandii, Indii, Wielkiej Brytanii, Singapuru i Włoch. Stany Zjednoczone wykazują ujemny bilans handlowy w wymianie z Chinami. W 2010 roku wyniósł on 273.1 miliardy dolarów. Interesujący jest fakt, iż Hong Kong traktowany jest przez Chiny jako oddzielny partner handlowy, natomiast USA i inne kraje nie stosują rozróżnienia między Chinami a Hong Kongiem.

Pojawienie się dużej ilości chińskich wyrobów tekstylnych na rynkach europejskich spowodowało, że Unia Europejska ograniczyła, poprzez podpisanie umowy dwustronnej, przywóz tych towarów do końca 2007 r. Podstawą wymienionej umowy jest specjalna klauzula ochronna, włączona do protokołu przystąpienia Chin do WTO.

Eksport przedsiębiorstw prywatnych

W roku 2010 eksport przedsiębiorstw prywatnych wyniósł ponad czterysta osiemdziesiąt miliardów dolarów, co stanowi ponad dwudziestoprocentowy wzrost w porównaniu z rokiem 2005. Zgodnie ze statystykami ChRL, w okresie od stycznia do końca października 2011 roku prywatne przedsiębiorstwa eksportowały towary o wartości 466.51 miliardów dolarów, co stanowi około trzydziestu procent wartości chińskiego eksportu. Zgodnie z danymi Baku Światowego, eksport stanowił trzydzieści procent PKB Chin w 2010 roku. Dane te oznaczają,  iż przedsiębiorczość prywatna ma coraz większy wkład w tworzenie PKB Chin. Wzrost partycypacji przedsiębiorstw prywatnych w eksporcie jest kolejną zmienną, świadczącą o kierowaniu się w stronę gospodarki działającej na zasadach kapitalizmu.

Zgodnie z raportem dotyczącym rozwoju przedsiębiorstw prywatnych w Chinach na lata 2010-2011, sporządzonym przez  Chińską Federację Przemysłu i Handlu (All-China Federation of Industry & Commerce), prywatne przedsiębiorstwa skorzystały z preferencyjnej polityki państwa i mimo kryzysu stały się jednym z  głównych elementów narodowego handlu zagranicznego. Trzy ważne aspekty rozwoju prywatnych przedsiębiorstw zaznaczone w raporcie to: a) prywatne przedsiębiorstwa inwestowały nie tylko w słabo rozwinięte regiony, jak Afryka i Ameryka Łacińska, lecz współpracowały także z innymi krajami (Oceanią, Ameryką Północną, Japonią, Koreą Południową); b) nowym trendem stał się zakup energii i zasobów mineralnych poza krajem, w celu zaspokojenia rosnących potrzeb energetycznych; c) poprzez zakup znanych międzynarodowych marek chińskie przedsiębiorstwa prywatne mogły dokonać ekspansji na zagraniczne rynki i wprowadzać innowacyjne technologie. Chiny na bieżąco wprowadzają zmiany w swojej legislacji, by umożliwić rozwój sektora prywatnego.
Przed 1990 rokiem prywatne przedsiębiorstw chińskie nie mogły występować na rynku międzynarodowym jako indywidualne podmioty. Obecnie Chiny wprowadziły system licencjonowania eksportu dla przedsiębiorstw prywatnych. Istnieje kilka instytucji, pełniących nadzór nad przebiegiem procesu przyznawania licencji. Są to m.in. Ministerstwo Handlu oraz Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Utrudnieniem dla firm jest to, iż przepisy standaryzujące podatek eksportowy należą do najbardziej skomplikowanych aspektów chińskiego prawa podatkowego. Ukierunkowanie produkcji na eksport ma jednak zalety. Gdy część chińskich firm otrzymuje zwolnienie od płacenia podatków na dwa lata od swego powstania, przedsiębiorstwa pro-eksportowe (takie, w których eksport stanowi najmniej siedemdziesiąt procent produkcji) oraz przedsiębiorstwa wytwarzające produkty zaawansowane technologicznie (high-tech) mogą uzyskać ulgę podatkową w wysokości pięćdziesięciu procent na kolejne 3 lata. Jest to duża zachęta dla przedsiębiorców, szczególnie tych zainteresowanych rozwojem firmy z wykorzystaniem bezpośrednich inwestycji zagranicznych.

Zarówno w Bazie Danych Banku Światowego, Eurostacie jak i innych źródłach, brakuje rozróżnienia na rodzaje i wartość towarów eksportowanych z Chin przez przedsiębiorstwa prywatne i państwowe. Istnieją jednak portale, oferujące towary importowane z Chin – dzięki nim można częściowo zapoznać się z ofertą chińskich przedsiębiorstw ukierunkowanych na eksport. Jednym z takich portali jest BigChina.pl. Znajdują się w nim oferty ponad dziesięciu tysięcy chińskich eksporterów. Kilka początkowych pozycji z listy chińskich firm dostępnych poprzez portal to Double Fine Technology, zajmująca się produkcją i sprzedażą telefonii komórkowej; Ningbo Seven Degree Trade, która produkuje zabawki, sprzęt ogrody i sportowy; Zhejiang Bode Industrial, produkująca pojazdy ATV (quady), motocykle terenowe i miniaturowe; Weifang Weili World Machinery, eksportująca ładowarki kołowe oraz Z. N. L. Technology, produkująca materiały eksploatacyjne dla drukarek. Oferta proponowana przez portal pokazuje mnogość oferowanych przez chińskie firmy produktów oraz konkurencyjność ich cen.

Chiny to kraj, w którym dziś żyje ponad 1,3 miliarda mieszkańców. To największy obecnie rynek konsumentów, a przy tym rynek pracy o największych rezerwach. Chiński produkt krajowy brutto przekroczył w ubiegłym, 2010 roku, poziom 5,8 miliarda USD, a dochód na jednego mieszkańca wyniósł 7519 USD. W tym samym okresie, mimo światowego kryzysu na rynkach finansowych, Chiny osiągnęły wzrost gospodarczy wynoszący ponad dziewięć procent PKB, a chińska produkcja przemysłowa wzrosła o siedemnaście procent. ChRL rozwija się w dynamiczny sposób. Widoczne jest to m.in. poprzez ciągłe udoskonalanie legislacji,  w celu ułatwienia rozwoju przedsiębiorczości oraz międzynarodowej wymiany handlowej. W połowie grudnia ChRL przyjęła pięćdziesiąt dziewięć założeń dotyczących  eksportu, których centralnym punktem jest innowacyjność produkowanych towarów i podnoszenie ich jakości oraz podnoszenie konkurencyjności produktów poprzez inwestycje w badania i rozwój. Czy Chinom bliżej do kapitalizmu? Bliżej, ale nie znaczy to, że blisko. Barierą może być np. stały kurs waluty chińskiej wobec dolara.