Grzegorz Krzyżanowski: Korsyka - geneza i anatomia dążeń separatystycznych

• korsyka
• samostanowienie
• separatyzm
• _kultura
• _pe24

Wiadomości ogólne

- Położenie geograficzne, warunki naturalne, powierzchnia

Korsyka (z fr. Corse) jest czwartą co do wielkości wyspą  na Morzu Śródziemnym (po Sycylii, Sardynii i Cyprze). Położona jest pomiędzy Sardynią (od której oddziela ją cieśnina św. Bonifacego) na południu a Morzem Liguryjskim na północy. Na Korsyce dominuje krajobraz górzysty (najwyższy szczyt to Monte Cinto - 2705 m.n.p.m.) Powierzchnia wyspy wynosi 8 680 km2. Wyspę zamieszkuje 275 tysięcy mieszkańców (2005 r.).

- Etymologia nazwy

W przeciągu wieków nazwa wyspy podobnie jak i ona sama przechodziła różne koleje losu. Grecy, którzy zajęli wyspę w VI wieku p.n.e. zaczęli używać fenickiej nazwy wyspy "Kyrnos" - róg, skała. Wśród Hellenów popularnym określeniem wyspy było "Kaliste" (z  gr. najpiękniejsza). Najbardziej prawdopodobnym źródłem nazwy Korsyki są Fenicjanie, którzy  określali ją mianem chorsi-lesista (Fenicjanie używali "iglasty las wyspy" do budowy swoich statków). Od Fenicjan nazwę zaczerpnęli Rzymianie, którzy rozpowszechnili tę nazwę i nadali jej współcześnie brzmiącą określenie - Corsica.

- Etnogeneza i historia Korsyki

Rdzenna ludność wyspy to Korsykanie (corsi). W ich etnogenezie uczestniczyło wiele grup etnicznych. Wyspa przeżywała burzliwą historię przechodząc w swoich dziejach z rąk jednych państw do drugich. Poniżej przedstawione fakty nakreślają warunki i okoliczności, które wpłynęły na ukształtowanie się Korsyki jako swoistej wspólnoty terytorialnej, etnicznej  i kulturowej, cechującej się znaczną odrębnością w stosunku do kontynentalnej Francji. Aby zrozumieć to, co nazywane jest "problemem  korsykańskim" i być świadomym podstaw dążeń separatystycznych tej zbiorowości należy cofnąć się do czasów starożytnych.

Fundamentem etnicznym  Korsykanów były plemiona Iberów i Ligurów. W okresie od VIII w. p.n.e. do I w. n.e. Korsyka po kolei przechodziła w ręce Fenicjan, Kartagińczyków, Greków i Etrusków. W  III wieku p.n.e. wyspę zagarnęli Rzymianie. Wtedy też między III w. p.n.e. a I w. n.e ludność podlegała stopniowej  romanizacji, a od końca starożytności wśród ludności wyspy na stale zadomowił się katolicyzm jako religia dominująca. We wczesnym średniowieczu nastąpiło przemieszanie się latynojęzycznej ludności wyspy z Grekami, Bizantyjczykami i ludami germańskimi. Zaczęło się wtedy formowanie korsykańskiej społeczności etnicznej. W IX wieku Korsykę zajęli Arabowie. W XI wieku pieczę nad wsypa przejął papież, aby później przekazać ją  pod  zwierzchnictwo arcybiskupa Pizy. W XIV wieku Piza wyspę ustąpiła dla Genui. W 1553 r. wyspę zajęli Francuzi[1]. Dowodem na to, że mieszkańcy wyspy zawsze dążyli do niepodległości był fakt, że już wtedy na arenie politycznej pojawił się Pasquale Paoli, drugi obok Napoleona najsłynniejszy Korsykanin. Paoli jest bohaterem narodowym Korsyki, przywódcą pierwszego i jedynego niepodległego państwa Korsykańskiego (powstało 30 stycznia 1735 roku). Pod jego przewodnictwem zwołano w 1755 roku Zgromadzenie Narodowe, które opracowało i uchwaliło najbardziej demokratyczną konstytucję w ówczesnej Europie. Przyjęto wtedy rozwiązania legislacyjne, które w swym założeniu miały derogować niezwykle destrukcyjne, lecz obowiązujące od wieków prawo wendety (wendeta nakazywał zemstę za poniesioną krzywdę, co prowadziło do krwawych konfliktów między rodzinami a nawet wioskami). Korsykanie nie mogli się jednak cieszyć długo swą niepodległością gdyż już w 1768 roku na mocy postanowień wersalskich wyspa przeszła pod panowanie francuskie. Tym samym Genua zrzekła się Korsyki, a Francuzi dostali dokument, na który powołują się do dnia dzisiejszego.

Kulturowa odrębność i specyfika Korsyki

- Język

Język korsykański (corsu lub lingua corsa) to język z grupy romańskiej. Jest używany obok języka francuskiego, który jest językiem oficjalnym na Korsyce. Posługuje się nim ok. 275 tys. mieszkańców Korsyki, a także ok. 80 tys. Korsykan mieszkających w Boliwii, Kanadzie, Kubie, Portoryko, Urugwaju, USA, Wenezueli i we Włoszech. Większość językoznawców wskazuje na jego silne podobieństwo do włoskiego, a szczególnie do dialektu z rejonu Toskanii. Podobny dialekt do Corsu jest również używany w rejonie Gallury na Sardynii. Można wyróżnić dwie odmiany korsykańskiego: północną, używaną na północy wyspy (głównym ośrodkiem jest Bastia) i południową, używaną na południu (okolice Sartene). W centrum wyspy (Ajaccio) używa się formy przejściowej pomiędzy nimi. Język korsykański jest kluczem do odczytania  kultury stworzonej przez wyspiarzy Na przestrzeni ostatnich lat propozycje większej ochrony tego języka są wymieniane jako główne postulaty na drodze do zwiększenia autonomii wyspy. Zgodnie z klasyfikacją UNESCO język korsykański ze względu na znikomą liczbę użytkowników jest zagrożony wymarciem.

- Symbole narodowe

-- Lokalny hymn

Od 30 stycznia 1735 roku hymnem Korsyki jest pieśń "Dio Vi Salvi, Regina" ku czci Matki Boskiej.

-- Patron wyspy

Patronką wyspy jest Matka Boska (w corsu -Beatěssima)

-- Flaga

Emblematem Korsyki (bandiera testa mora) jest głowa Maura z białą opaską na czole będącą symbolem zwycięstwa Krzyżowców nad muzułmanami. Opaska, na początku zasłaniająca oczy ,została przeniesiona na czoło, co ma świadczyć o wyzwoleniu wyspy.

- Elementy tożsamości kulturowej

-- Granětula

Granětula (spirala w lingua corsa ) jest nazwą specjalnej procesji organizowanej przez laickie bractwo (Cunfraternita) w Wielki Piątek w wielu miastach i wioskach. Procesja ma trasę w kształcie labiryntu przypominającego muszlę ślimaka. Prowadzi ją specjalny Przeor. Odbywa się ona przy akompaniamencie śpiewów psalmów pieśni żałobnych na cześć zmarłego Chrystusa. Istnieje kilka interpretacji tego symbolicznego rytuału. Ten zaadoptowany dawno temu chrześcijański ceremoniał ma ścisły związek ze zmartwychwstaniem. Interpretuje się go  jako sposób wyrażania narodzin, śmierci i odrodzenia. Drugie znaczenie wskazuje na drogę prowadzącą z ciemności do światła.

-- Paghjella

Paghjella to tradycyjny, świecki rodzaj pieśni, który wyraża lament, satyrę i inne silne emocje. Na Korsyce w zależności od regionu istnieje wiele wariantów i rodzajów tej pieśni.

-- U Paese

Paese to po korsykańsku kraina, miejsce pochodzenia każdego mieszkańca wyspy - jego miasto lub wioska. Miejsca te mają  ogromne znaczenia dla każdego Korsykanina. Te małe  ojczyzny są swego rodzaju legitymacją tożsamości dla wyspiarzy.

-- Chjam' č Risponde

"Wołanie i odpowiedź" to korsykańska, specyficzna wersja  pojedynku na poezję śpiewaną pomiędzy uczestnikami, którzy rywalizują  pomiędzy sobą  recytując improwizowane wiersze. To przedstawienie odbywa się bez akompaniamentu muzyki w czasie Świąt Bożego Narodzenia, jarmarków, wesel. Te wystąpienia są okraszone niecodziennymi umiejętnościami uczestników i spontaniczną, żywiołową reakcją  widowni. Znane są historie kiedy to podobne pojedynki na improwizacje, korzyły się użyciem broni palnej lub walką na sztylety.

Stan administracyjno-polityczny

- Status wyspy i wewnętrzna organizacja Korsyki

Korsyka jest jednym z 26 regionów Francji. Prawo nadaje jej specjalny status zbiorowości terytorialnej (collectivité territoriale)  Stolicą wyspy jest Ajaccio. Od 15 września 1975 roku region ten jest podzielony na dwa departamenty: Corse-du-Sud (2A) i Haute-Corse (2B). Corse-du-Sud  leży w południowej części wyspy (największym miastem jest Ajaccio). Natomiast Haute-Corse zlokalizowany jest w północnej części wyspy Korsyki (największym miastem jest Bastia). Wcześniej Korsyka tworzyła jeden departament o numerze 20. Podkreśla się okoliczności powstania tego podziału. Te dwa departamenty są w większym stopniu wyrazem ambicji dwóch największych miast Korsyki - Bastii i Ajaccio aniżeli przemyślanej polityki, bowiem oba mają niewielki potencjał ludnościowy i ekonomiczny.
Tym niemniej sama Korsyka jest obecnie zarządzana jak żaden inny region we Francji.
Na podstawie ustawy z dnia 2 marca 1982 roku o organizacji Korsyki jako regionu jest ona regionem  zbliżonym w swej istocie do ustroju państwa zamorskiego. Specyfika tej wyspy, na której żywe są ruchy niepodległościowe, zadecydowała o utworzeniu w tym regionie Zgromadzenia Korsyki (Assemblee de Corse) wybieranego na 6 lat i wyposażonego w znacznie rozleglejsze kompetencje niż kompetencje innych rad regionalnych. Poszerzone kompetencje Zgromadzenia Korsyki obejmują przede wszystkim dziedzinę kultury i zagospodarowania terenu. Organami doradczymi zgromadzenia jest komisja ekonomiczno-społeczna oraz komitet kultury i edukacji. Zgromadzenie Korsyki może tworzyć regionalne zakłady publiczne i występować z propozycjami przystosowania ustaw i rozporządzeń.[2]

- Dążenia niepodległościowe i stosunki z metropolią

W świetle poprzednich punków widoczne jest, że dążenia niepodległościowe oraz separatyzm mają długie korzenie historyczne na Korsyce i niejako wpisują się na stałe w jej istotę. Na wyspie działa kilka ruchów i organizacji nawołujących do większej autonomii lub nawet niepodległości. Propozycje z ich strony koncentrują się głównie na promowaniu korsykańskiego języka, poszerzenia kompetencji lokalnego rządu oraz zwolnieniu z pewnych podatków na rzecz Francji. Rząd Francji sprzeciwia się przyznaniu wyspie statusu pełnej autonomii, gdyż godziłoby to w jednolitość Francji, ale jak pokazał wielokrotnie wspiera pewnie inicjatywy do pewnego stopnia autonomii. Na samej Korsyce ludność okazuje wsparcie planom poszerzenia autonomii, jednak według badań sondażowych zdecydowana większość lokalnej społeczności jest przeciwna pełnej niepodległości.

Niektóre z grup niepodległościowych znane są ze swych praktyk wymuszania haraczu oraz innych działań przestępczych, niejednokrotnie bardzo podobnych do funkcjonowania mafii na Sycylii i w południowych Włoszech. Nie-Korsykanie są zastraszani groźbami zniszczenia swoich domostw, w przypadku gdy nie zapłacą okupu. Często również dziennikarze piszący na temat działalności zbrojnych oddziałów padają ofiarami zastraszeń a nawet użycia przemocy. Postępowania prokuratorskie są znacznie utrudnione poprzez powszechnie obowiązującą "zmowę milczenia" (odpowiednik sycylijskiej omerty - nieformalne prawo zabraniające członkowi mafii informowania o przestępstwach mafii osób z tym przestępstwem niezwiązanych, w szczególności sędziów i policji). To zachowanie ma swoje głęboko zakorzenione źródło w tradycji o podłożu kulturowym związanym z przestępczością na wyspie. Na przestrzeni ostatnich lat metropolitalna Francja, wyraźnie zaniepokojona rozwojem sytuacji na wyspie, przedstawiła szereg propozycji zmierzających do zmiany obecnego statusu Korsyki. W 2000 roku  premier Lionel Jospin zgodził się na zwiększenie zakresu autonomii Korsyce w zamian za zaprzestanie działań przestępczych. Ta propozycja autonomii obejmowała m.in. większą ochronę języka korsykańskiego. Jednakże plany te spotkały się z sprzeciwem ze strony Gaullistów zasiadających we francuskim Zgromadzeniu Narodowym. Ich zdaniem doprowadziłoby to do fali żądań przyznania większych uprawnień także innym regionom (tj. Bretania i Alzacja) oraz niosłoby to zagrożenia dla integralności  Francji. Kolejną próbą rozwiązania kwestii korsykańskiej było referendum z  6 czerwca 2006 roku. Przedmiotem referendum była propozycja zniesienia podziału na dwa departamenty i przyznanie większej autonomii wyspie jako całości. Status autonomiczny Korsyki miałby przypominać ten, który posiada włoska Sardynia. Miałoby to docelowo uspokoić napiętą sytuację wewnętrzną panującą na Korsyce. Głosowanie dotyczące zmiany prawnej sytuacji wyspy zakończyło się jednak fiaskiem. Nieznaczna większość Korsykanów (50,98 %) opowiedziała się przeciwko projektowi rządu Jeana-Pierre Raffarina i ministra spraw wewnętrznych Nicolasa Sarkozy'ego. Wśród głównych przyczyn odrzucenia propozycji wymieniano: bezkompromisową postawę zwolenników republikańskiego centralizmu (zarówno przedstawicieli prawicy i lewicy), jak i stanowisko korsykańskich nacjonalistów, którzy nawoływali do głosowania  na "nie", gdyż dla nich jedyną satysfakcjonującą opcją jest pełna niepodległość wyspy.

- Organizacje separatystyczne i terrorystyczne

Niektóre organizacje działające na terenie wyspy zamierzają realizować swoje postulaty i zaznaczać swoją obecność na forum międzynarodowym posługując się przemocą i terrorem jako głównymi instrumentami działania. Początek działalności tych organizacji na niespotykaną wcześniej skalę datuje się na początek lat siedemdziesiątych XX wieku.. Ich  standardowy asortyment środków działania obejmuje wszystkim podkładanie ładunków wybuchowych oraz organizowanie wszelkiego rodzajów zamachów. Zazwyczaj za swoje cele wybierają nie-Korsykanów i budynki będące oficjalnymi przedstawicielstwami Francji. Można wymienić dwie najważniejsze obecnie organizacje tego typu, które wsławiły się brutalnością i spektakularnymi akcjami - Korsykański Front Wyzwolenia Narodowego oraz Armia Korsyki. Sytuację dodatkowo komplikuje fakt, że mimo wydawałoby się tego samego głównego celu (którym jest chęć uzyskania niepodległości) organizacje te zwalczają siebie nawzajem, pozostając w stanie wojny.

Wyrazicielem idei korsykańskiego separatyzmu w najostrzejszym tego słowa znaczeniu jest  Korsykański Front Wyzwolenia Narodowego - FLNC (Front de Liberation Nationale de la Corse). Jest on największą organizacją tego typu na wyspie. Powstała ona w 1976 roku. Organizacja ta była w przeszłości inicjatorem wielu zamachów terrorystycznych na instytucje administracyjne i policję, a jej aktywność nadal jest znacząca. Jedną z najczęściej stosowanych przez nią metod jest wysadzanie willi Francuzów z kontynentu. Za sztandarowy przykład może posłużyć  tzw. "błękitna noc", kiedy to zniszczono kilkanaście budynków (mieszkańców zazwyczaj wcześniej informowano o ataku).

W 1999 roku FLNC ogłosiła zawieszenie broni, by stworzyć odpowiedni grunt pod pokojowe próby rozwiązanie konfliktu. Jednak już w 2001 roku zerwała rozejm po tym jak w parlamencie francuskim nie było zgody w kwestii uznania większej autonomii wyspy.

Politycznym przedłużeniem FLNC jest największe korsykańskie ugrupowania nacjonalistyczne - Cuncolta.
 
Drugą organizacją tego typu jest Armia Korsykańska (Armata Corsa). Została założona w 1999 roku. Stosuje ona mafijne metody działania. W swojej aktywności jest ściśle powiązana z grupami przestępczymi. W 2003 roku liczyła zaledwie 30 członków. Armata Corsa działała wyłącznie na Korsyce. W ostatnim czasie pojawiły się jednak podejrzenia o jej udział w  zamachach na terenie Francji kontynentalnej. Armia Korsykańska jest aktywnie zwalczana przez inne ugrupowania, przede wszystkim przez FLNC. Przewodnimi motywami działania tej organizacji są: organizacja działających na Korsyce grup przestępczych i narodowych, "oczyszczenie" ruchu narodowego z elementów kryminalnych, wywalczenie niepodległości dla Korsyki, przeniesienie terrorystów z Korsyki odbywających wyroki w więzieniach na kontynencie do zakładów karnych na wyspie. Głównymi celami ataków Armii Korsyki są  przede wszystkim budynki użyteczności publicznej, obiekty turystyczne, banki, budynki wojskowe i policyjne oraz inne "symbole kolonialnego statusu" Korsyki.
  
Wydarzeniem, które przyniosło eskalację konfliktu i stało się precedensem w działalności korsykańskich nacjonalistów, który wstrząsnął Francją, było zamordowanie prefekta (koordynuje działania rządu w departamentach wchodzących w skład danego regionu) Claude'a Érignaca 6 lutego 1998 roku. Morderstwo to motywowano chęcią wywarcia presji na Francji aby ta  przyznała wyspie niepodległość.

Prognozy rozwoju sytuacji na wyspie

W najbliższej przyszłości nie należy spodziewać się przełomu w stosunkach Korsyki z macierzą. Perspektywa zmiany statusu wyspy w świetle fiaska ostatniego referendum nie napawa optymizmem. Pełna niepodległość jest kwestią mało realną, a na pewno bardzo odległą. Aby zdanie Korsykanów zaczęło mieć większe znaczenie musi dojść do konsolidacji w obrębie środowisk niepodległościowych i wypracowania przez nie wspólnej polityki. Potrzebne jest wyraźne odcięcie się od ruchów terrorystycznych, których nieprzemyślane manifestowanie przemocy i agresji tylko prowokuje i rozsierdza Francję.

Potrzebne jest przede wszystkim ustabilizowane sytuacji wewnętrznej (walka z przestępczością zorganizowaną , podniesienie standardu życia mieszkańców wyspy) - tylko wtedy będzie można myśleć o większym zakresie samostanowienia. Ciągłe upieranie się przy własnym zdaniu nie rokuje też dobrze stronie francuskiej, gdyż prowadzi to do niepotrzebnej eskalacji konfliktu. Również Ze strony Korsykanów istnieje potrzeba zmiany środków, a zwłaszcza zakończenia z praktykami zamachów. Francuzi zdają sobie sprawę, że wyspa nie przynosi im , żadnych korzyści ekonomicznych a jedynie straty, tym niemniej nie chcą oni stwarzać precedensu dla innych swoich regionów, gdzie zaczął rozwijać się separatyzm w skrajnej jego formie - terroryzmie. W Bretanii, Sabaudii, na Gwadelupie, Martynice czy Nowej Kaledonii, i w Polinezji obecnie już utworzono zbrojne ugrupowania, grzmią wybuchy i wystrzały.[3]

Kwestia korsykańska budzi wiele skrajnych emocji i kontrowersji. Jest sprawą niezwykle złożoną i wieloaspektową, dotykającą wielu newralgicznych punktów polityki Paryża. Aby skończyć z ciągle nakręcającą się spiralą przemocy i zacząć układać wzajemne stosunki na zasadzie partnerstwa potrzebna jest wola kompromisu obu stron.

Przypisy:

1. Szymański R., www.nasz-czas.lt, Korsykańczycy
2. Chorąży K., Zagadnienia ustroju lokalnego Francji, s.90
3.  Szymański R., op. cit

Na podstawie:

- Literatura

Blaszke M.,  Projekt konstytucji dla Korsyki Jana Jakuba Rousseau,Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Zamościu, Zamość 2005
Chorąży K., Zagadnienia ustroju lokalnego Francji, Oficyna Wydawnicza "Verba", Lublin 1998

- Adresy internetowe

www.answers.com/topic/corsica
www.cnn.com
www.corse.officemedia.pl
www.corsica.co.uk
www.corsica.net
www.corsica-isula.com
www.crwflags.com
www.en.wikipedia.com
www.ict.org
www.membres.lycos.fr/culturacorsa
www.nasz-czas.lt
www.nationalanthems.info
www.news.bbc.co.uk
www.terroryzm.com
www.today.reuters.co.uk
www.wikipedia.pl