Aleksandra Gutowska: Proces z Kimberley

• diamentowe konflikty
• konflikty
• liberia
• sierra leone

Pod koniec lat dziewięćdziesiątych w mediach pojawiła się informacja, że część diamentów pochodzi z krajów, w których toczą się krwawe konflikty zbrojne. Według De Beers, największej i najstarszej firmy zajmującej się wydobyciem tych drogocennych kamieni jedynie 3,7 procent światowej produkcji w 1999 roku, stanowiły diamenty sprzedane przez rebeliantów, a przychód z tych transakcji  wyniósł 255 mln USD. Organizacje pozarządowe oszacowały, że aż 20 procent sprzedawanych na światowym rynku diamentów pochodziło z obszarów, gdzie toczyły się konflikty zbrojne. Angola, Zair/Demokratyczna Republika Konga oraz Sierra Leone to przykłady krajów, w których zjawisko to osiągnęło największą skalę. Wojna w Liberii bywa także przez naukowców zaliczana do „konfliktów diamentowych.” Kopalnie w południowo – wschodniej Gwinei były zajmowane i eksploatowane przez RUF, wspierany przez Charlesa Taylora, prezydenta Liberii, człowieka pragnącego kontrolować cały handel diamentami w regionie. Wojny, w których diamenty odgrywały tak istotną rolę wybuchały już wiele wieków temu, np. w południowych Indiach, wielkie królestwa toczyły ze sobą spory o dostęp do kopalni tych drogocennych kamieni. W latach osiemdziesiątych pieniądze ze sprzedaży diamentów wydobywanych w Sierra Leone finansowały działalność frakcji w konflikcie zbrojnym w Libanie (patrz: rozdział o Sierra Leone).

Nagłośnienie problemu przez organizacje pozarządowe doprowadziło do wszczęcia rozmów i podjęcia działań, mających na celu jego rozwiązanie. W maju 2000 roku przedstawiciele rządów RPA, Botswany oraz Namibii - gospodarki tych trzech krajów są silnie uzależnione od przemysłu diamentowego, spotkali się w Kimberley (miasto w RPA, znane jako centrum wydobycia diamentów) by spróbować rozwiązać problem nielegalnego handlu diamentami w konfliktach zbrojnych w Afryce.
Podczas spotkania ustalono, że celem Procesu z Kimberley jest:
zatamować strumień nielegalnych diamentów finansujący konflikty zbrojne, w których obalany zostaje prawomocnie wybrany rząd, tym samym przyczyniając się do zachowania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa;
chronić przemysł diamentowy, którego funkcjonowanie ma wpływ na rozwój ekonomiczny i społeczny wielu krajów;
zrealizować powyższe cele poprzez stworzenie i wprowadzenie w życie międzynarodowego systemu legalizacji nieoszlifowanych diamentów. System ten miałby się opierać na narodowych systemach legalizacji oraz minimalnych standardach ustalonych przez społeczność międzynarodową.

{mospagebreak} 

1 grudnia 2000 roku Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych przyjęło rezolucję nr 55/56 popierającą stworzenie międzynarodowego systemu legalizacji nieoszlifowanych diamentów oraz zobowiązującą państwa do przestrzegania rezolucji Rady Bezpieczeństwa, których celem było zlikwidowanie powiązań między handlem diamentami a dostawą broni, amunicji, benzyny oraz innych środków umożliwiających rebeliantom dłuższe prowadzenie wojny. W miarę upływu czasu do Procesu zaczęły przystępować kolejne państwa.

Po dwóch latach żmudnych negocjacji, 5 listopada 2002 roku, 35 państw (w tym Angola, Demokratyczna Republika Konga i Sierra Leone) oraz Wspólnota Europejska - członkowie KP (KP, Kimberley Process) - podpisało Deklarację z Interlaken (Szwajcaria), w której przyjęło Schemat Legalizacji Procesu z Kimberley (KPCS, Kimberley Process Certification Scheme), wprowadzony od 1 stycznia 2003 roku. Przyjęty dokument składa się z kilku części. W preambule nawiązano do inicjatyw rozwiązania problemu nielegalnego handlu diamentów w konfliktach zbrojnych podejmowanych przez Narody Zjednoczone (rezolucje Rady Bezpieczeństwa oraz Zgromadzenia Ogólnego). Najważniejszymi są trzecia i czwarta część dokumentu. W części trzeciej mowa jest o zasadach międzynarodowego handlu diamentami. Każdy ładunek diamentów musi posiadać certyfikat, który zaświadcza o transporcie nieoszlifowanych diamentów zgodnym z wymaganiami KPCS. Każdemu ładunkowi z kraju – uczestnika procesu musi towarzyszyć certyfikat, wydany zgodnie z zasadami określonymi w tym dokumencie. Certyfikat musi być udostępniony do wglądu przez okres co najmniej trzech lat. Członkowie KP nie mogą przyjmować ładunków pochodzących z państw, które nie są objęte zobowiązaniami KP. Państwa, przez które terytoria ładunek diamentów jest przewożony, nie muszą wymagać certyfikatu, jednakże ładunek musi wjechać, jak i wyjechać w nienaruszonym stanie. W czwartej części KPCS mowa jest o kontroli handlu diamentami wewnątrz państwa, którą każdy z członków KP powinien wprowadzić.

Obecnie członkami Procesu z Kimberley jest 44 państw (eksporterzy i importerzy 99,8 procent światowej produkcji diamentów) oraz Komisja Europejska. Obserwatorami zaś, są organizacje pozarządowe: Global Witness oraz Partnership Africa Canada (za swoją działalność na rzecz rozwiązania problemu „diamentów konfliktowych”, organizacje te zostały w 2003 roku mianowane do pokojowej nagrody Nobla) oraz przedstawiciele przemysłu diamentowego skupieni w Światowej Radzie Diamentów. Uczestnicy KP będą się spotykać raz w roku (w razie potrzeby częściej), by omówić skuteczność podejmowanych działań. Spotkania będą się odbywać w kraju, który aktualnie przewodniczy KP, bądź też w miejscu zaproponowanym przez członka KP lub organizację międzynarodową. Do tej pory spotkania obywały się w Johanesburgu, Moskwie, Brukseli, Windhoek (Namibia), Gatineau (Kanada), a ostatnio w listopadzie 2006 roku w Gaborone.

„Nie ma możliwości śledzenia diamentów. One nie są jak roleksy, nie posiadają numerów seryjnych… Nie mogę powiedzieć skąd pochodzą wszystkie te diamenty” (sprzedawca w sklepie z biżuterią w Santa Monica w Kaliforni).

{mospagebreak} 

Zakończenie wojny w wyniku mediacji organizacji międzynarodowej, a nie całkowitego zwycięstwa jednej ze stron, zakłada dłuższy i trudniejszy powrót do normalnego funkcjonowania państwa po przywróceniu pokoju. Gdy konflikt zbrojny zaczyna przynosić dochód którejś ze stron, jego zakończenie staje się jeszcze trudniejsze, ponieważ przywrócenie pokoju jest równoznaczne z utratą tego dochodu. Pozbawienie rebeliantów dostępu do źródeł finansowania ich działań, poprzez wykluczenie z rynku światowego „diamentów konfliktowych” jest z góry skazane na niepowodzenie. Nie da się bowiem prześledzić drogi każdego diamentu z kopalni do sklepu jubilerskiego. Nawet podczas legalnych transakcji miesza się kamienie o różnym pochodzeniu, zanim trafią one do miejsca swego przeznaczenia. Sprzeczne statystyki handlowe oraz nieodpowiednie przepisy celne powodują, że bardzo trudno jest ustalić, w którym kraju diament został wydobyty. Zdecydowana większość „surowych” diamentów i ponad połowa oszlifowanych trafia do Antwerpii. Legalny handel diamentami w Belgii jest regulowany przez Wysoką Radę ds. Diamentów (HRD, Hoge Raad voor Diamant), której misja to utrzymanie i wzmocnienie pozycji Antwerpii jako światowego centrum diamentów. Każdy kamień musi być zadeklarowany przy odprawie celnej oraz zarejestrowany przez belgijskie ministerstwo finansów i HRD. Kraj, z którego diament został przywieziony, uważany jest za jego kraj pochodzenia. Większość kamieni wydobytych w Sierra Leone może być zarejestrowanych na belgijskiej granicy jako pochodzące z Liberii czy Gambii. Brak weryfikacji, czy kraj, z którego diament jest eksportowany to zarazem kraj, w którym został on wydobyty, sprzyja rozwojowi nielegalnego handlu tymi drogocennymi kamieniami

Proces z Kimberley jest forum współpracy przedstawicieli państw, międzynarodowego przemysłu diamentowego oraz organizacji pozarządowych. Działania podjęte w ramach KP były długotrwałe, lecz dzięki specyfice międzynarodowego przemysłu diamentowego (diamenty wydobywa się w 26 krajach, a monopol na handel diamentami posiada kilka dużych przedsiębiorstw) udało się przyjąć Schemat Legalizacji Procesu z Kimberley. Podstawowym zarzutem, stawianym przez obserwatorów KP, był fakt, iż nie uwzględniano w projekcie KPCS systemu bezstronnych, periodycznych, eksperckich kontroli przestrzegania przyjętych zobowiązań. Dzięki ostrej krytyce ze strony organizacji pozarządowych, podczas spotkania w Sun City w październiku 2003 roku została przyjęta propozycja wprowadzenia „koleżeńskiego mechanizmu rewizji” (peer review mechanism). Pomimo wielu niedociągnięć przyjęty system kontroli wewnątrz przemysłu diamentowego, jest ważną próbą zakończenia problemu „konfliktów diamentowych”. Specyfika międzynarodowego przemysłu diamentowego umożliwiła podjęcie działań. Złoża diamentów znajdują się w różnych krajach, lecz znaczenie zaledwie kilku  przedsiębiorstw międzynarodowych jest tak duże, że dystrybucja geograficzna złóż tego surowca przestaje mieć znaczenie.

Bibliografia:
www.kimberleyprocess.com
www.pacweb.com
www.globalwitness.com
www.niza.nl
www.worlddiamondcouncil.com
www.un.org

Davies D., What price diamonds?, „West Africa” 26.06. – 02.07.2005.
Broken vows, Exposing the “Loupe” Holes in the Diamond Industry’s Efforts to Prevent the Trade in Conflict Diamonds,  Global Witness Publishing 2004, www.globalwitness.com.
Hazleton R., Diamonds: forever or for good? The economic impact of diamonds in Southern Africa, The Diamonds and Human Security Project, Occasional Paper nr 3, Partnership Africa Canada, www.pacweb.org.
Interlaken Declaration of 5 november 2002 on the Kimberley Process Certification Scheme, www.globalwitness.com.
Smillie I., Gberie L., Hazleton R., The heart of the matter, Sierra Leone, Diamonds and human security, Partnership Africa Canada styczeń 2000, www.pacweb.org.
The Essentials guide to implementing KP, World Diamond Council 2003, www.niza.nl.