Lodowiec Jacobshavn
-
Zdzisław Preisner, Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
Lodowce najczęściej przesuwają się po skalnym podłożu z prędkością niewielką, od kilku do kilkudziesięciu metrów w ciągu roku. Są jednak regiony (Alaska, niektóre wyspy Arktyki, Nowa Zelandia), w których lodowce wędrują z prędkością znacznie większą.Jednym z najszybciej poruszających się lodowców na Ziemi jest Jacobshavn, położony w środkowej części zachodniego wybrzeża Grenlandii.
Jego partia początkowa znajduje się około 600 km od wybrzeża w kierunku północno-wschodnim, w centralnej części lądolodu i na wysokości około 3000 m. n.p.m. Stamtąd rusza lodowy strumień ku południowemu zachodowi, przemieszcza się nad znajdującą się pod pokrywą lodową rozległą doliną. Prędkość na początku niewielka, kilkadziesiąt metrów na rok stale rośnie. W odległości 50 km od czoła wędrują dwa strumienie, północny z prędkością 8 m./dobę i południowy 22 m./dobę, które w pobliżu krawędzi czoła łączą się osiągając prędkość 22-30 m./dobę (tj. 7-10 km/rok). Jęzor lodowca wkracza do Fiordu Jacobshavn, zwanego również Fiordem Lodowym, który ma 42 km długości i średnią szerokość 7 km oraz zmieniającą się głębokość od 1500 m. w pobliżu krawędzi czoła do 600 m. w pobliżu ujścia. W strefie ujścia do Zatoki Disko, gdzie znajduje się typowy dla fiordów próg, zasłany materiałem morenowym, ma już tylko 200 m. głębokości.
W ciągu 2-4 tygodni, czasem i dłużej, jęzor lodowca przesuwa się fiordem ku zachodowi. Krawędź jego czoła wzniesiona jest ponad 100 m. powyżej poziomu wody, zanurzona zaś do głębokości 800-1000 m. (miąższość lodowca około 1000 m.). Kiedy przesunie się o 1000, a nawet czasem 2000 m., następuje pęknięcie jego czołowej partii i wielka lodowa płyta o powierzchni 7-10 km2 rozpada się na lodowe bryły o objętości nawet do 0,5 km3 oraz ogromną liczbę mniejszych gór i okruchów lodowych. Taka sytuacja jest możliwa, ponieważ końcowy odcinek jęzora o długości około 12 km unosi się swobodnie w wodzie, nie sięga swym spągiem dna fiordu. Temperaturę lodu w lodowcu ocenia się na -10oC, ale w partii spągowej, na kontakcie ze skalnym podłożem rozległej doliny, którą się przemieszcza, temperatura wynosi już około 0oC. Powstająca tam warstwa wody ze stopionego lody znakomicie ułatwia i przyspiesza ruch lodowca. Proces „cielenia się” lodowca nie podlega więc, jak to najczęściej bywa, na odrywaniu się od lodowego klifu małych brył lodowych, ale na pękaniu czołowej partii i oddzieleniu się dużej lodowej płyty, która potem rozpada się na mniejsze fragmenty.
Lodowe bryły mają rozmaite kształty i rozmiary, a powierzchnię fiordu pomiędzy nimi wypełniają mniejsze okruchy. Powoli popychane przez nowe masy lodu uchodzące do fiordu przesuwają się od dna, wynurzają i wpływają do Zatoki Disko. Płycizna ta wskazuje miejsce położenia krawędzi czoła lodowca około 8000 lat temu. Lodowiec należy do największych „producentów” gór lodowych na świecie. Ich łączna objętość wynosi rocznie około 30 km3 lodu, tj. około 30 mln ton. Stanowi to około 10% całkowitej utraty lodu z lądolodu grenlandzkiego. Położenie krawędzi czoła lodowca ulegało zmianie od II połowy XIX wieku. Maksimum zasięgu w Małej Epoce Lodowej lodowiec osiągnął około 1850 r. i od tego czasu jego krawędź cofnęła się w głąb fiordu o 25 km.
Góry lodowe, które opuściły fiord pływają swobodnie po Zatoce Disko, niesione prądami zrazu ku północy w stronę wyspy Disko. Ich liczbę ocenia się na 1300 rocznie. Kiedy opuszczają zatokę przenoszone są dalej na południe przez przepływający w pobliżu prąd Cieśniną Davisa, a część z nich dociera nawet do 26o szerokości geograficznej północnej, gdzie stwarzają poważne zagrożenie dla przepływających tam statków. Nad ich wędrówką czuwa Międzynarodowy Patrol Lodowy, informujący kapitanów statków o ich położeniu i przemieszczaniu się. Dodatkową pomocą są też radary, wykrywające obecność takich obiektów na morzu. Jedną z największych katastrof, spowodowanych uderzeniem w górę lodu była tragiczna podróż wielkiego statku pasażerskiego „Titanica” w 1912 r.
Nie taka Białoruś straszna
