Stosunki Chiny-Tajwan w latach 1987-2000

• 1987-2000
• chiny
• stosunki międzynarodowe
• tajwan
• _azjanews
• _chiny
• _dwschod

1987-2000

Zmiany polityczne, które zaszły wewnątrz Tajwanu miały zasadnicze znaczenie dla kształtowania się stosunków politycznych z ChRL. Oto bowiem do władzy zostają dopuszczeni rodowici Tajwańczycy. Są to ludzie identyfikujący się często bardziej z wyspą niż z RCh  obejmującą cale Chiny. Przez czterdzieści lat Tajwan  żył w stanie ciągłego zagrożenia ze strony kontynentu. Co więcej, nawet przed rokiem 1949 nie był on integralną częścią państwa Chińskiego, pozostawał powiem przez niemal pięćdziesiąt lat pod okupacją japońską. Pośród tajwańskich Chińczyków rozwijało się poczucie własnej i co więcej odrębnej tożsamości (proces ten trwa nadal: coraz więcej obywateli określa się jako Tajwańczycy, bądź jednocześnie Tajwańczykacy i Chińczycy, maleje zaś liczba osób uważających się za Chińczyków).

W ostatniej dekadzie dwudziestego wieku następowało systematyczne ocieplanie stosunków na linii Tajpej - Pekin. ChRL rozwijała swą koncepcję zjednoczenia zaproponowaną w pierwszej połowie lat osiemdziesiątych. W roku 1995 prezydent Jiang Ze-min przedstawił program reunifikacji[1]. Ośmiopunktowa propozycja oferowała m.in. rozwój współpracy gospodarczej pomiędzy stronami, przy ochronie praw i interesów biznesmenów tajwańskich; podjęcie odpowiednich kroków przyspieszających proces tworzenia bezpośrednich połączeń pocztowych, lotniczych i morskich; a także (co chyba najważniejsze) organizowanie spotkań pomiędzy przedstawicielami obydwu stron w celu omówienia określonych pomysłów (spotkania takie mogłyby się odbyć na kontynencie lub na wyspie). Stanowisko ChRL na przestrzeni omawianego okresu nie ulegało większym zmianom.

Polityka Tajpej była natomiast dużo bardziej skomplikowana. W roku 1988 na prezydenta RCh został zaprzysiężony rodowity Tajwańczyk - Lee Teng-hui. Dodatkowo koniec lat osiemdziesiątych przyniósł zakończenie zimnej wojny. Następował też bardzo szybki rozwój gospodarczy ChRL. Stało się to problemem dla Tajwanu, jako iż Chiny zaczynają "wysysać" kapitał z regionu - kapitał, który do tej pory znacząco przyczyniał się do sukcesu gospodarczego wyspy. Co więcej Chiny stały się największym odbiorcą inwestycji tajwańskich (co także zmniejszyło ich wielkość  na wyspie - tym bardziej, że zyski często nie wracały na Tajwan, lecz były reinwestowane na kontynencie). Współpraca z kontynentem opłaca się biznesmenom z Tajwanu i była procesem zupełnie naturalnym, pociągała jednak za sobą powstanie szeregu silnych zależności, które nieuchronnie zbliżały do siebie RCh i ChRL. W takiej sytuacji rzeczywistość zaczęła wyprzedzać decyzje i postanowienia polityczne. Powolne wchłanianie i uzależnianie od siebie Tajwanu przez ChRL stało się faktem. Na wyspie zaś coraz głośniej brzmiał głos opozycji domagającej się uniezależnienia wyspy i ogłoszenia niepodległości. Tego oczywiście Chiny kontynentalne nie byłyby w stanie zaakceptować. Mogłoby to doprowadzić do konfliktu.

W roku 1996 doszło do kryzysu w Cieśninie Tajwańskiej. Było to wynikiem propagowania przez rząd w Tajpej idei "niezależności RCh" w kontaktach międzynarodowych oraz nieoficjalną wizytą Lee Teng-huia w USA (był to jeszcze okres ochłodzenia stosunków na linii Waszyngton - Pekin, wywołanego wydarzeniami na placu Tienanmen). Sytuacje zaostrzyła także kampania prezydencką ubiegającego się o reelekcję przedstawiciela GMD, która oparta została na przedstawianiu zagrożenia wojną ze strony ChRL. W odpowiedzi na to Chiny rozpoczęły "ćwiczenia" wojskowe na wodach sąsiadujących z Tajwanem. Zmusiło to Stany Zjednoczone do wysłania w tamten rejon dwóch lotniskowców. Waszyngton dał jednak wyraźnie do zrozumienia, iż nie chce konfliktu i doradzał politykom tajwańskim rozwagę, zaznaczając, iż w przypadku kolejnego kryzysu USA może zareagować w inny sposób. Wydarzenia z roku 1996 odbiły się także na gospodarce wyspy.

{mospagebreak} 

Rząd w Tajpej prowadził więc, przez lata dziewięćdziesiąte politykę zbliżania z kontynentem, prowadzenia rozmów, popierania idei zjednoczenia i jednych Chin (uznając, iż jest to lepsze niż konflikt). W roku 1990 obwieszczono na wyspie koniec wojny z ChRL, zaś w 1991 zakończono Okres Narodowej Mobilizacji dla Stłumienia Rebelii Komunistycznej, podczas którego prezydentowi przysługiwały dodatkowe uprawnienia. Powołano także szereg instytucji odpowiedzialnych za pracę w kierunku unifikacji. Jedną z nich była utworzona w 1990 r. Rada Zjednoczenia Narodowego (pod przewodnictwem prezydenta), która na swym trzecim posiedzeniu uchwaliła Wytyczne dla Zjednoczenia Narodowego[2]. Dzieliły one proces zjednoczenia na trzy okresy: 1 - wymiany i wzajemności, 2 - wzajemnego zaufania i kooperacji, 3 - konsultacji i zjednoczenia. W roku 1991 utworzono także Radę Spraw Kontynentu. W tym samym roku powstały w ChRL i RCh dwie organizacje pozarządowe, odpowiednio Stowarzyszenie dla Stosunków przez Cieśninę Tajwańską (ang. skrót ARATS) oraz Fundację Wymiany przez Cieśninę, które zostały upoważnione przez swe rządy do utrzymywanie nieoficjalnych stosunków.

Z drugiej jednak strony władze Tajwańskie prowadziły politykę zmierzającą do jak najdłuższego utrzymywania status quo. Jednocześnie starały się zaistnieć w organizacjach międzynarodowych. W wielu przypadkach udało się to, zazwyczaj jednak Tajwan miał ograniczone prawa lub występował jedynie jako terytorium. W roku 1988 Tajpej powróciło do Azjatyckiego Banku Rozwoju, zaś w 1991 "kraj" został członkiem APEC. Prowadzone od 1993 r. starania o członkostwo w ONZ nie zostały jak dotąd zwieńczone sukcesem. Niekiedy władze RCh same specjalnie prowokowały spięcia na linii Tajpej - Pekin, by możliwie utrudnić i spowolnić proces zjednoczenia. Władze w Tajpej chciały uzyskać jak największą niezależność w mającym się wykrystalizować układzie pomiędzy kontynentem a wyspą. Najlepszym rozwiązaniem byłaby oczywiście niepodległość. W praktyce była jednak mało prawdopodobna.

UWAGI NA ZAKOŃCZENIE

Na zakończenie zwracają uwagę dwie kwestie. Pierwsza to sytuacja, która zaistniała na Tajwanie po roku 2000. W roku tym odbyły się pierwsze w pełni demokratyczne wybory, które wygrała opozycyjna (i jak się zdawało proniepodległościowa Demokratyczna Partia Pracy). Po raz pierwszy od roku 1949 krajem nie rządził GMD. Prezydentem został Chen Shui-bian. Mimo to nie nastąpiło zaognienie stosunków ChRL-RCh. Po wyborach partia złagodziła swą retorykę. O tym jak bardzo skomplikowana jest sytuacja świadczą coraz to nowe pomysły jej rozwiązania. Konkretniejsze posunięcia odkłada się jak dotąd na później. Drugą sprawą, o której należy powiedzieć, jest fakt, iż w przypadku stosunków pomiędzy omawianymi krajami, trudno mówić o relacjach bilateralnych. Sytuacja międzynarodowa i konfiguracje polityczne charakterystyczne dla świata w ubiegłych pięćdziesięciu latach sprawiły, iż problem stosunków przez cieśninę, był przedmiotem dużo szerszego zainteresowania.

DOKUMENTY

1. The 8-Point Proposition Made by President Jiang Zemin on China's Reunification (1995)
tekst dostępny na stronie internetowej Ambasady Chińskiej Republiki Ludowej w Belgii: http://www.chinaembassy-org.be/eng/zt/twwt/t72313.htm, powrót

2. Guidelines for National Unification (1991)
tekst dostępny na stronie internetowej Biura Prezydenta Republiki Chińskiej:
http://www.president.gov.tw/2_special/unification/te.html, powrót

ŹRÓDŁA
Azja Wschodnia na przełomie XIX i XX wieku. Przemiany polityczne i społeczne, pod red. Krzysztofa Gawlikowskiego, Instytut Nauk Politycznych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2004
Strona internetowa Tajwańskiego Stowarzyszenia Spraw Publicznych - http://www.fapa.org/
Strona internetowa Ministerstwa Obrony Narodowej Republiki Chińskiej - http://www.mnd.gov.tw/
Strona internetowa Ambasady Chińskiej Republiki Ludowej w Belgii - http://www.chinaembassy-org.be/
Strona internetowa Ambasady Stanów Zjednoczonych Ameryki w Chińskiej Republice Ludowej - http://www.usembassy-china.org.cn/
Strona internetowa Biura Prezydenta Republiki Chińskiej - http://www.president.gov.tw/
Strona internetowa Departamentu Stanu Stanów Zjednoczonych - http://www.state.gov/
Strona Biura Informacyjnego Rządu Republiki Chińskiej (GIO) zawierająca "Rocznik Tajwański 2004" - publikację GIO) - http://www.roc-taiwan.org.uk/taiwan/5-gp/yearbook/contents.htm
Strona Internetowa BBC - www.bbc.co.uk