Aleksandra Kończak: Iran. Atomowy Środkowy Wschód

• atomowy środkowy wschód
• broń atomowa
• broń jądrowa w xxi wieku
• iran
• klub czy targ atomowy
• npt

Iran ma kilka powodów, które zachęcają ten kraj do wyprodukowania własnej broni atomowej. Pierwszym z nich jest położenie Iranu w regionie potencjalnie niebezpiecznym. Broń atomowa mogłaby być także ważnym atutem Iranu na arenie międzynarodowej, oczywiście, tylko pod pewnymi względami. Iran prawdopodobnie zwiększyłby swoje wpływy na Środkowym Wschodzie. Politycy irańscy wierzą ponadto, że Iran traktowany był do tej pory niesprawiedliwie przez państwa zachodnie.

Względy bezpieczeństwa odgrywają tu także bardzo istotną rolę. Wojna w Zatoce uświadomiła Iranowi, że
nie może polegać na społeczności międzynarodowej, ponieważ, pomimo tego że Iran został zaatakowany przez Irak, Stany Zjednoczone oraz inne kraje poparły Irak. Porażka Iraku w wojnie nie pozbawiła Irańczyków przekonania, że jest to najpoważniejszy wróg tego kraju. Do czasu inwazji Stanów Zjednoczonych w Iraku, Iran obawiał się rozbudowania potencjału atomowego przez ten kraj i możliwości zostania zaatakowanym przez Irak. Pomimo zredukowania zagrożenia ze strony Iraku w ostatnich latach, posiadanie broni atomowej przez Iran miałoby sens. Kraj ten obawia się przede wszystkich wzrostu wpływów Stanów Zjednoczonych na Środkowym Wschodzie i traktuje ich obecność w tym regionie jako zagrożenie dla swoich interesów oraz bezpieczeństwa. W końcu, Iran jest otoczony państwami, które posiadają lub mogą posiadać broń atomową, włączając Izrael na zachodzie, Rosję na północy, Pakistan, Indie i Chiny na wschodzie. Za wyjątkiem Izraela, Iran utrzymuje stosunki ekonomiczne i polityczne z tymi państwami. Gdyby stosunki z którymkolwiek z tych państw pogorszyły się, Iran mógłby zawsze potraktować własną broń masowego rażenia jako czynnik odstraszający dla innych krajów. Wrażenie bycia otoczonym przez państwa atomowe ma na pewno decydujące znaczenie dla irańskich polityków, gdy zastanawiają się nad rozwojem własnego programu atomowego.

Zainteresowanie energią atomową w Iranie zaczęło się za czasów Szacha, który planował m.in. wybudować w Iranie 23 elektrownie atomowe do połowy lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. W 1974 roku Szach rozpoczął negocjacje ze Stanami Zjednoczonymi, Francją oraz RFN w celu zdobycia reaktorów atomowych. Udało mu się nabyć reaktor do celów badawczych od Stanów Zjednoczonych, reaktor został umieszczony w Teheranie. USA dostarczyły również Iranowi technologii służących do pozyskiwania plutonu z zużytego paliwa. Do końca swojego panowania Szach podpisał kontrakty na budowę sześciu reaktorów atomowych ze Stanami Zjednoczonymi, Niemcami i Francją. Szach zadbał także o zawarcie porozumień z państwami zachodnimi na zakup paliwa zawierającego uran oraz o wyszkolenie irańskich specjalistów w zakresie wykorzystania energii atomowej. Byli oni szkoleni w RFN, Francji, USA, Wielkiej Brytanii, Indiach, Włoszech, Belgii i Kanadzie. Oczywiście, szkolenia obejmowały pokojowe wykorzystanie energii atomowej, ale specjaliści z Iranu mogli później użyć zdobytej wiedzy do wyprodukowania broni atomowej. Według opinii Stanów Zjednoczonych, w tym właśnie okresie Iran zaczął potajemnie opracowywać plany skonstruowania bomby atomowej. Badania w tym celu były najprawdopodobniej prowadzone w Centrum Badań Nuklearnych Amirabad w Teheranie. Były to zapewne przygotowania projektów broni, technologii przetwarzania plutonu i wzbogacania uranu. Uważa się, że Szach interesował się także technikami wzbogacania laserowego. W pracach prowadzonych na życzenie Szacha chodziło przede wszystkim o pozyskanie odpowiedniego wyposażenia i technologii potrzebnych do skonstruowania bomby atomowej. Jeśli program służący wyprodukowaniu takiej broni naprawdę istniał, był bardzo dobrze ukryty. Oficjalnie Iran dążył do wykorzystania energii atomowej w celach pokojowych.

W chwili upadku reżimu Szacha i przejęcia władzy przez Ajatollaha Homeini wszystkie wcześniejsze
uzgodnienia z krajami zachodnimi zostały zerwane. Badania nad energią atomową nie zostały jednak przerwane całkowicie. W 1984 roku podjęto decyzję o kontynuowaniu budowy niektórych reaktorów oraz utworzeniu jednostki badawczej w Isfahanie. Iran ponownie stara się uzyskać reaktory badawcze, paliwo oraz możliwości wyszkolenia od państw zachodnich. Ponowne uruchomienie programu budowy broni atomowej nastąpiło najprawdopodobniej w 1985 roku.

Iran jest jedną ze stron traktatu o nieproliferacji broni atomowej od 1970 roku. Jako strona NPT ma prawo do posiadania cywilnych instalacji nuklearnych. Prawo to mogłoby zostać cofnięte, gdyby Iranowi udowodniono łamanie postanowień traktatu. We wrześniu 1994 roku Iran zagroził, że wycofa się z NPT, stwierdzając, że narzucone przez kraje zachodnie embargo, szczególnie sankcje handlowe ze strony Stanów Zjednoczonych, naruszają artykuł IV traktatu. Kraje zachodnie nałożyły embargo na handel z Iranem po ujawnieniu informacji o prowadzeniu przez Iran sekretnego programu wzbogacania uranu. Artykuł IV NPT gwarantuje „nieprzenośne prawo wszystkich stron traktatu do rozwoju badań, produkcji i wykorzystania energii jądrowej dla celów pokojowych”, tak jak i dostęp do „wyposażenia, surowców, informacji naukowej i technologii” do tych celów. Później Iran nieco złagodził swoje stanowisko, ale 11 maja 1995 roku ponownie groził zablokowaniem ugody w sprawie przedłużenia obowiązywania NPT. Ostatecznie Iran wycofał się z tego stanowiska po tym, jak Rosja
ostrzegła, że groźby Iranu mogą doprowadzić do zaprzestania sprzedaży reaktorów nuklearnych przez Rosję do Teheranu.

Iran dysponuje obecnie kilkoma reaktorami jądrowymi. Znajdują się one w różnych częściach kraju. Posiada prawdopodobnie jeden reaktor w Bojnurd oraz dwa 1300MW niemieckie reaktory nuklearne w Bushehr. W Bushehr mają zostać umieszczone w przyszłości także dwa reaktory nabyte od Rosji. W Darkhovin w przeszłości do 1979 roku znajdowały się dwa reaktory francuskie. W Isfahanie znajdują się zapewne dwa 300MW reaktory chińskie. Esteghlal będzie prawdopodobnie miejscem rozmieszczenia dwóch 300MW reaktorów chińskich. Gorgan był miejscem lokalizacji dwóch 440MW rosyjskich reaktorów. Lokalizacja tych reaktorów okazała się nieodpowiednia i mają one zostać przeniesione do Bushehr. W Centrum BadańRolniczych i Medycznych w Karaj najprawdopodobniej znajdują się urządzenia do wzbogacania uranu i produkcji broni atomowej. Podobna sytuac a dotyczy Moallem Kalayeh. Znajduje się tam pewnie także reaktor badawczy zakupiony od Indii. Rudan to miejsce, w którym również wzbogaca się uran, dzięki urządzeniom zbudowanym z pomocą Chin. Z kolei w Centrum Badań Nuklearnych Amirabad w Teheranie znajduje się 5MW reaktor do celów badawczych. Część wyżej wymienionych miejsc została zbadana przez wysłanników Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej, m.in. Bushehr, Isfahan, Karaj, Moallem Kalayeh, Teheran.

Źródła:
Skootsky M. D, U.S. Nuclear Piolicy Toward Iran
www.atominfo.pl
www.msciis.pl