Jagoda Byrczek: Portugalia w UE
Portugalia na tle Unii Europejskiej
Przed wstąpieniem do EWG Portugalia była krajem głównie rolniczym. Po akcesji struktura gospodarki zaczęła się stopniowo zmieniać – wzrosło znaczenie usług w tworzeniu PKB, a większość przedsiębiorstw państwowych została poddana prywatyzacji w celu zwiększenia ich wydajności. W rezultacie na początku lat dziewięćdziesiątych Portugalia była jednym z najszybciej rozwijających się państw Unii Europejskiej, co zostało osiągnięte głównie dzięki unijnym dotacjom i zagranicznym inwestycjom. Mimo to Portugalia, obok Grecji, nadal jest jednym z najsłabiej rozwiniętych ekonomicznie państw dawnej Piętnastki. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne zmalały niemal do zera, a większość wyrobów przemysłowych to słabo przetworzone produkty (takie jak odzież, obuwie, wino, konserwy rybne).
Jak więc widać, Portugalia jest nadal jednym z biedniejszych krajów Unii. Świadczy o tym wiele czynników. Jednym z nich jest Produkt Krajowy Brutto per capita. Wskaźnik ten w bieżących cenach rynkowych na rok 2005 wynosi około 16,7 tysięcy euro, co w skali całej Unii Europejskiej jest jednym z gorszych rezultatów (daje to Portugalii 18 miejsce). W ujęciu procentowym stanowi to 71,4% średniej unijnej. Słabsze wyniki prezentują jedynie kraje zintegrowane ze Wspólnotą w 2004 roku – Malta, Estonia, Węgry, Słowacja, Litwa, Łotwa oraz Polska (Wykres 2.1).
Źródło: Opracowanie własne na podstawie „Eurostat Yearbook 2006/07”
W dzisiejszych czasach sukces gospodarek poszczególnych krajów zależy w znacznej mierze od ilości wydatków budżetowych przeznaczanych na badania i rozwój. Ten wskaźnik bowiem określa, które kraje są najbardziej zaawansowane technologicznie i które czerpią największe zyski z rozwoju najbardziej dziś opłacalnych gałęzi przemysłu: elektrycznego, elektronicznego, farmaceutycznego. Jednakże, także ta wielkość daje Portugalii jedną z najgorszych pozycji w Unii Europejskiej. (Wykres 2.2.)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie „Eurostat Yearbook 2006/07” Inną wielkością, bardzo istotną ze względu na jej wpływ na przyszły rozwój gospodarczy kraju, jest poziom wykształcenia ludności. Wskaźnik określający liczbę studentów uczęszczających do szkół wyższych kształtował się w 2004 w Portugalii na poziomie 395 tysięcy, dając jej tym samym 12 pozycję wśród wszystkich krajów Unii Europejskiej. Biorąc pod uwagę liczbę ludności Portugalii, jest to wynik zadowalający i oznacza znaczną poprawę w stosunku do lat poprzednich.
Pozytywnym elementem portugalskiej gospodarki jest poziom bezrobocia – należy on od wielu lat do jednych z niższych w Unii Europejskiej. W 2005 roku bezrobocie, mierzone stosunkiem liczby bezrobotnych do osób pracujących w ujęciu procentowym, kształtowało się poniżej 8%.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie „Eurostat Yearbook 2006/07”
Przystępując do Wspólnot Europejskich, Portugalia była jednym z najbiedniejszych państw. Wciąż produkt krajowy brutto oraz produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca jest jednym z najniższych w Unii, a procent ludności żyjącej na skraju ubóstwa jest, poza Irlandią, największy w Europie. W miarę jednak obecności w strukturach unijnych, wskaźniki określające poziom rozwoju tego kraju stale się poprawiają. Zmniejsza się poziom bezrobocia, nierównomierność dochodów oraz liczba ludności zajmujących się rolnictwem. W znacznej mierze jest to osiągane dzięki unijnym dotacjom. Portugalia jest bowiem jednym z największych ich beneficjentów.
Fundusze strukturalne
Fundusze strukturalne stanowią obecnie ponad 30 % wszystkich wydatków z budżetu UE. Są one kierowane przede wszystkim do sektorów gospodarczych oraz regionów, które nie są w stanie same dorównać poziomem rozwoju ekonomicznego do średniej unijnej. Ich głównym celem jest poprawa sytuacji gospodarczej i społecznej wszystkich obszarów wchodzących w skład Unii Europejskiej, a więc pieniądze przekazywane są na zmniejszanie różnic w poziomie życia ludności regionów bogatych i biednych, restrukturyzację gospodarki, zwalczanie bezrobocia i rozwój obszarów wiejskich.
Od zawsze ludność Portugalii koncentrowała się wzdłuż wybrzeża i tam też rozwój kraju przebiegał szybciej i sprawniej niż na pozostałym terytorium kraju. Po rozpoczęciu wdrażania funduszy strukturalnych, które miały na celu zrównanie tych rozbieżności, poziom ten zaczął się wyrównywać. Nadal jednak północno zachodnia część kraju jest lepiej rozwinięta i kraj otrzymuje duże dotacje w celu zniwelowania istniejących różnic.
W latach 2000-2006 Portugalia otrzymała niemal 26 miliardów euro w ramach pomocy strukturalnej, która została przeznaczona głównie dla regionów zacofanych socjalnie i gospodarczo. Podstawowym przeznaczeniem tej pomocy była poprawa poziomu kwalifikacji pracowników, modyfikacja struktury produkcji w celu uzyskania większych korzyści w przyszłości, lepsza eksploatacja terytorium oraz społeczno-ekonomiczna pozycji kraju. Każdy program w ramach pomocy strukturalnej jest dostosowany do ekonomicznej, społecznej oraz ekologicznej sytuacji obszaru.[1] Programy te są skierowane przede wszystkim ku zwiększeniu inwestycji w podstawową infrastrukturę, niezbędną do prawidłowego i szybkiego rozwoju gospodarczego kraju, poprawy systemu opieki zdrowotnej oraz edukacji.Ponadto pomoc w ramach wspólnotowych Funduszy Strukturalnych obejmuje inne, dodatkowe programy: EQUAL, który ma na celu zrównanie praw na rynku pracy, a także LEADER+, mający służyć rozwojowi obszarów wiejskich. Warte wspomnienia są także programy pomocy międzyregionalnej między Portugalią a Hiszpanią INTERREG III A oraz pięć innych programów w ramach INTERREG III B i INTERREG III C.
Poza Funduszami Strukturalnymi, Portugalia otrzymuje także dodatkową pomoc z Funduszu Spójności, którego głównym celem jest poprawa stanu środowiska naturalnego i infrastruktury transportowej.
Płatnik do budżetu
Budżet Unii Europejskiej jest zasilany z trzech podstawowych źródeł: ceł, pobieranych na granicy zewnętrznej Unii, podatku VAT , oraz stałej kwoty, adekwatnej do poziomu rozwoju kraju (liczonego jako proporcja PKB per capita w stosunku do udziału danego państwa w PKB Unii Europejskiej). Stanowi ona największe źródło finansów unijnych. Budżet Unii jest więc zasilany w największym stopniu (w około pięćdziesięciu procentach) przez składki państw członkowskich, których wielkość zależy od stanu ich gospodarki.
W roku 2005 Portugalia wpłaciła do budżetu unijnego w przybliżeniu 1527 milionów euro (wpływy z ceł i innych instrumentów parataryfowych wyniosły ok. 108 milionów euro, wpływy z podatku VAT ok. 284 miliony euro, a składka członkowska oparta na produkcji krajowym brutto – ok. 1025 milionów euro).[2]
Wypłaty pochodzące z budżetu unijnego są przeznaczane przede wszystkim na fundusze strukturalne, administrację, politykę rolną oraz politykę sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Najwięcej pieniędzy z budżetu unijnego otrzymują kraje o PKB i PKB per capita niższych niż średnia unijna oraz te, których sektor rolniczy jest duży i nieefektywny. Z uwagi na krótką przynależność do struktur unijnych, nowe państwa członkowskie nie dostają jeszcze pełnowymiarowych subsydiów, które należałyby im się ze względu na ich poziom rozwoju. Wszystko to sprawia, że Portugalia, obok Hiszpanii i Grecji, jest obecnie jednym z największych odbiorców unijnych środków finansowych.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie http://news.bbc.co.uk/2/shared/spl/hi/europe/04/money/html/who_pays_what.stm
Bibliografia:
1. Eurostat Yearbook 2006/07, epp.eurostat.ec.europa.eu/pls/portal/url/page/PGP_MISCELLANEOUS/PGE_DOC_DETAIL?p_product_code=KS-CD-06-001 2. The European Structural Funds (2000-2006), http://ec.europa.eu/regional_policy/atlas/portugal/factsheets/pdf/fact_pt_en.pdf 3. http://news.bbc.co.uk/1/shared/spl/hi/europe/04/money/html/who_pays_what.stm4. Unia Europejska Atlas, Pracownia Kartograficzna Carta Blanca, Warszawa 2005
5. European Financial Report 2005, http://ec.europa.eu/budget/library/publications/fin_reports/fin_report_05_en.pdf[1] W latach 2000-2006 Lizbona i Dolina Tagu uzyskała pomoc w ramach programu PORLVT, Alentejo w ramach programu PORA, Azores w ramach PRODESA a Madera w ramach POPRAM.
[2] European Financial Report 2005, http://ec.europa.eu/budget/library/publications/fin_reports/fin_report_05_en.pdf
Wolność w szwedzkim modelu państwa opiekuńczego
