Wenezuela. Socjalizm XXI wieku kontra narkobiznes

Wenezuela od lat pozostaje ważnym państwem tranzytowym dla narkotyków z Kolumbii, przede wszystkim kokainy transportowanej do Stanów Zjednoczonych i Europy. To co wyróżnia ją jednak wśród innych państw latynoamerykańskich, to uniezależnienie w 2005 jej polityki antynarkotykowej od wpływów Stanów Zjednoczonych, które od końca lat 80. zwalczanie narkoterroryzmu w Ameryce Łacińskiej stawiały sobie za jeden z głównych celów polityki zagranicznej w tym regionie.

Wenezuela a tranzyt kolumbijskiej kokainy
Wenezuela jest ważnym punktem na mapie międzynarodowego narkobiznesu, pomimo mało znaczącej roli w produkcji oraz konsumpcji narkotyków. Granicząc z Kolumbią, a więc jednym z największych producentów kokainy na świecie, od lat pozostaje ważnym państwem tranzytowym dla przemytu narkotyków do Stanów Zjednoczonych, Europy czy zachodniej Afryki. Według szacunków ok. 10 proc. kokainy pochodzącej z Kolumbii jest transportowanych na rynki docelowe właśnie przez Wenezuelę. Amerykańska Agencja Wykonawcza ds. Narkotyków (DEA) szacuje, że rocznie przez Wenezuelę przepływa około 200 ton kokainy. W latach 2006-2008 ponad połowa wykrytych dostaw tego narkotyku do Europy droga morską pochodziła z Wenezueli. Ważna jest także droga powietrzna z terenów przygranicznych, skąd kolumbijskie narkotyki wędrują do Stanów Zjednoczonych, a także do Afryki.

Rozwój biznesu narkotykowego w Wenezueli rozpoczął się w latach 70. XX w., a jego przebieg był ściśle powiązany z wydarzeniami w Kolumbii. W latach 80. wraz ze spadkiem cen głównych towarów eksportowych Ameryki Łacińskiej oraz wybuchem światowego kryzysu zadłużeniowego, w państwach latynoamerykańskich nastąpił rozkwit narkotykowego przemysłu, a Kolumbia wyrosła na jednego z ważniejszych światowych narkoproducentów. Działalność kolumbijskich karteli szybko przeniknęła na teren Wenezueli. Jej ekspansji pomógł kryzys gospodarczy w tym ostatnim kraju oraz ogromny wzrost bezrobocia i ubóstwa w tym okresie. Dodatkowo wykorzystanie Wenezueli jako państwa tranzytowego ułatwili kolumbijscy uchodźcy, którzy, opuszczając ogarniętą walkami ojczyznę przez wenezuelską granicę, stali się wygodnym zapleczem dla kolumbijskich handlarzy. Innym wydarzeniem, które przyczyniło się do rozwoju narkobiznesu na terenie Wenezueli, było wprowadzenie w 1999 r. przez prezydenta Andresa Pastranę tzw. planu Kolumbia, a następnie w 2004 r. planu Patriota. Oba zrealizowane zostały dzięki pomocy finansowej Stanów Zjednoczonych i zakładały ograniczenie produkcji narkotyków dzięki militaryzacji walki z narkobiznesem. Zaostrzona kontrola w Kolumbii stała się dodatkowym bodźcem dla kolumbijskich karteli i ugrupowań paramilitarnych do zintensyfikowania działań na  terenie Wenezueli.

Warto zwrócić szczególną uwagę na kolumbijskie partyzantki uwikłane w narkobiznes. Na terenach przygranicznych Wenezueli (stany Apure, Zulia i Tachira) działały Rewolucyjne Siły Zbrojne Kolumbii (FARC) oraz Armia Wyzwolenia Narodowego (ELN), które ze względu na ideologiczną bliskość cieszyły się przychylnością sprawującego władzę od 1999 r. prezydenta Hugo Cháveza. Wenezuela, tak jak  niektóre inne państwa regionu, nie uznaje FARC i ELN za ugrupowanie terrorystyczne, uważając, że jedynie pokojowe negocjacje między rządem i partyzantami mogą zakończyć konflikt w Kolumbii. Z tego powodu Chávez był systematycznie oskarżany przez kolumbijski rząd Álvaro Uribego i Stany Zjednoczone o zbyt bliskie kontakty i udzielanie schronienia partyzantom FARC i ELN, zamieszanym w narkobiznes.

Początkowo kolumbijskie kartele angażowały organizacje wenezuelskie przede wszystkim do transportu narkotyków. Z czasem grupy Wenezuelczyków poszerzyły swoje działania o samodzielny zakup, magazynowanie oraz sprzedaż nielegalnych substancji. Udział w narkobiznesie mieli także wenezuelscy oficjele, których hojnie opłacały kartele. Jako przykład takiego zaangażowania elit można podać skorumpowanych wenezuelskich wojskowych, którzy czasem określani są wspólna nazwą Cartel de los Soles. W ostatnich latach w Wenezueli dodatkowo zaznaczyła się także obecność meksykańskiego kartelu Sinaloa, uważanego często za największą obecnie organizację zajmującą się handlem narkotykami w Zachodniej Hemisferze.

Rozwój narkobiznesu w Wenezueli, tak jak i w innych miejscach dotkniętych tym zjawiskiem, stał się przyczyną poważnych problemów społecznych i politycznych oraz zagrożeniem dla bezpieczeństwa wewnętrznego. Przemysł narkotykowy generuje wzrost przemocy, a rozwijająca się zorganizowana przestępczość stwarza zagrożenie dla legalnej władzy państwowej. 

Walka z narkoterroryzmem
Wenezuela, jako kluczowy kraju tranzytowy dla przemytu narkotyków przez kolumbijskich handlarzy, znalazła się w obrębie zainteresowania Stanów Zjednoczonych, które pod koniec lat 80. walkę z narkobiznesem unzały za jeden z głównych celów swojej polityki zagranicznej. Rząd wenezuelski zdecydował się na podpisanie porozumienia antynarkotykowego ze Stanami Zjednoczonymi w 1987 roku. W ramach obowiązującego porozumienia w Wenezueli pojawili się funkcjonariusze Agencji Wykonawczej ds. Narkotyków (DEA), pilnujący prawidłowej realizacji polityki antynarkotykowej. Środkiem nacisku na Wenezuelę i inne państwa Ameryki Łacińskiej był amerykański system corocznej certyfikacji, będącej potwierdzeniem, że dany kraj spełnił wymagania w walce z narkotykami, postawione mu rząd Stanów Zjednoczonych. Nieotrzymanie certyfikacji oznaczało wstrzymanie pomocy z BŚ i MFW. Współpraca ta jednak naznaczona była licznymi skandalami, które znacząco nadszarpnęły wzajemne zaufanie Wenezueli i USA. Takim kontrowersyjnym elementem może być chociażby eksport do Miami w 1991 r. prawie tony kokainy, w ramach antynarkotykowego programu CIA. Kolejny przykład to współpracujący z CIA generał Gwardii Narodowej Ramon Guillen Davila, który został następnie oskarżony w USA o handel narkotykami, stając się pierwszym przypadkiem tak wysoko postawionego oficjela, któremu zarzucono współudział w zorganizowanej przestępczości.

Stosunki wenezuelsko-amerykańskie zaogniły się wraz z dojściem do władzy niechętnego Stanom Zjednoczonym Hugo Cháveza. Do załamania wspólnych działań antynarkotykowych  doszło w sierpniu 2005 r., kiedy Chávez oskarżył funkcjonariuszy DAE o szpiegostwo i wydalił ich z Wenezueli.
Od tego momentu Wenezuela realizuje własną, niezależną politykę antynarkotykową, której implementacją zajęła się utworzona w 2006 roku i podległa Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Sprawiedliwości Oficina Nacional Antidrogas (ONA). Jej główne cele są realizowane poprzez Plan Nacional Antidrogas na lata 2009-2013 i obejmują wzmocnienie kontroli, zwalczanie przemytu i produkcji narkotyków, poszerzanie i wzmacnianie programów zapobiegania narkomanii oraz budowanie sieci leczenia, rehabilitacji i reintegracji społecznej, a także wzmocnienie międzynarodowej współpracy w sprawach narkotykowych oraz doskonalenie narzędzi oceny problemu narkotykowego, które wspierają procesy decyzyjne. Dodatkowo Wenezuela współpracuje w swoich działaniach przeciwko narkobiznesowi z 39 państwami, poprzez 53 umowy bilateralne m.in. z Francją, Portugalią czy Hiszpanią. Kooperuje także z agendą Narodów Zjednoczonych UNDOC oraz od 2009 roku z Unią Europejską w ramach programu DROGASTOP.

Wielki sukces czy porażka?
Rząd wenezuelski podkreśla sukcesy jakie przyniosła jego polityka antynarkotykowa, wskazując na znaczną poprawę wyników walki z narkobiznesem. W oficjalnych oświadczeniach zaznacza się, że od 2005 roku średnio udaje się przechwycić około 60 ton narkotyków, co stanowi podwojenie wyników osiąganych w okresie współpracy z DEA. Powołując się na dane World Drug Report 2010 wenezuelskie władze wskazują na dobrą i stabilną pozycję, jeśli chodzi o ilość przechwyconych narkotyków na tle innych państw Ameryki Południowej. Podkreśla także znaczące sukcesy w liczbie aresztowań przemytników, a także ważnych osobistości ze świata narkobiznesu, które następnie często są deportowane do różnych państw, także do Stanów Zjednoczonych.

Inaczej wyniki działań rządu Wenezueli oceniane są przez instytucje amerykańskie. Bureau for International Narcotics and Law Enforcement Affairs wskazuje, że Wenezuela od lat pozostaje jednym z preferowanych kanałów dla przemytu kokainy z Ameryki Południowej, co wynikać ma z łatwej do pokonania granicy z Kolumbią, słabego systemu sądowniczego, jedynie sporadycznych międzynarodowych inicjatyw oraz wszechobecnej korupcji polityków. W swoim raporcie biuro wskazuje także, że wyników podawanych przez Wenezuelę nie można traktować jako obiektywnych, gdyż nie są objęte międzynarodową kontrolą i nie spełniają ogólnie stosowanych standardów.

Podsumowanie
Stany Zjednoczone nie mogąc sobie poradzić ze skutkami problemu narkotykowego wśród własnych obywateli, zdecydowały się uderzyć w źródło problemu, które widziały w państwach produkujących narkotyki i pośredniczących w ich przemycie do USA. Od końca lat 80. walka z narkoterroryzmem stała się centralnym obiektem zainteresowania polityki zagranicznej wobec Ameryki Łacińskiej. Państwa latynoamerykańskie borykające się z problemem narkotykowym otrzymały wsparcie finansowe i pomoc DAE. Jest to jednak pomoc narzucona z pozycji silniejszego, często nieuwzględniająca indywidualnych potrzeb, a niedostosowanie się do stawianych wymogów oznacza dla państw Ameryki Łacińskiej poważne reperkusje. Antyimperialistyczna polityka Hugo Cháveza doprowadziła do zdecydowanych kroków, które wykluczyły wpływ Stanów Zjednoczonych na inicjatywy antynarkotykowe w Wenezueli. Oficjalne dane dotyczące obecności narkobiznesu w tym kraju znacząco różnią się od tych, które podają instytucje reprezentujące interesy Stanów Zjednoczonych. Uniemożliwia to jednoznaczne stwierdzenie czy program realizowany przez rząd wenezuelski faktycznie okazał się sukcesem i przyczynił się do zmniejszenia rozmiarów narkobiznesu.

Wydaje się, że choć Wenezuela wciąż nie uporała się na dobre z problemem narkotykowym, to jednak nie jest głównym obszarem działalności gangów, a postawa wenezuelskiego rządu pozwala liczyć na dalszą poprawę sytuacji. Nawet jeśli statystyki przedstawiane przez Oficina Nacional Antidrogas są zbyt optymistyczne, to wyraźnie pokazują, że Wenezueli zależy na pokazaniu swoich sukcesów na tym polu. Można więc zakładać, że inicjatywy antynarkotykowe pozostaną ważnym elementem także w polityce obecnego prezydenta - Nicolása Maduro.

Źródła
1. World Drug Report 2010, UN Office on Drugs and Crime, Vienna, 2010
2. Profil Wenezueli na portal InSight Crime [URL-http://www.insightcrime.org/organized-crime-profile/venezuela] (dostęp 19.12.2013)
3. U. Ługowska, Problem narkotykowy w Ameryce Łacińskiej w: Ameryka Łacińska we współczesnym świecie, Warszawa, 2006
4. Oświadczenie Ambasady Boliwariańskiej Republiki Wenezuelskiej w Wielkiej Brytanii, 2013; [URL- http://embavenez.co.uk/sites/embavenez.co.uk/files/factsheets/Fact%20sheet%20drugs%20-%20Sept%202013%20update.pdf] (dostęp 19.12.2013)
5. Inter-American Drug Abuse Control Commission (CICAD), Venezuela. Evaluation of progress in drug control 2005–2006;[URL- http://www.cicad.oas.org/mem/reports/4/Full_Eval/Venezuela%20-%20Fourth%20Round%20-%20ENG.pdf] (dostęp 19.12.2013)
6. Oficjalna strona Oficina National Antidrogas; [URL-http://www.ona.gob.ve/?pagina=InicioONA#
http://eeas.europa.eu/la/drugs/projects_lac_en.pdf] (dostęp 19.12.2013)
7. Bureau for International Narcotics and Law Enforcement Affairs  –  United States Department of State, International Narcotics Control Strategy Report, 2013; [URL-http://www.state.gov/j/inl/rls/nrcrpt/2013/] (dostęp 19.12.2013)