Kamila Mazurek, Thomas Mehlhausen (red.): Między sceptycyzmem a zaufaniem

• niemcy
• rfn
• stosunki polsko-niemieckie

Jak opisać współczesne stosunki Polski z Niemcami? Czy okres pojednania można uznać za zamknięty? Jakie wyzwania stoją przed naszymi krajami w zjednoczonej Europie i jakie istnieją potencjalne pola konfliktów? Na te wszystkie pytania stara się odpowiedzieć nowa publikacja w zakresie stosunków polsko-niemieckich „Między sceptycyzmem a zaufaniem”.

Moment na publikację takiego opracowania wydaje się wyśmienity. Równo dwadzieścia lat temu doszło do formalnego zjednoczenia Niemiec, dzięki czemu mogliśmy podpisać dwa bardzo ważne dokumenty: traktat graniczny z 14.11.1990 oraz układ o dobrym sąsiedztwie z 17.06.1991. Nowe uregulowanie podstawowych kwestii zapoczątkowało proces wzajemnego otwierania się obu państw i społeczeństw. Początkowo we wzajemnych relacjach mówiło się o „wspólnocie interesów” (Krzysztof Skubiszewski) oraz o potrzebie pojednania. W latach 90. ubiegłego wieku te procesy były bardzo dostrzegalne m.in. w trakcie integracji Polski ze strukturami Unii Europejskiej oraz staraniach w przystąpieniu do NATO. W obu przypadkach pomoc RFN okazała się bardzo wymierna i przyspieszyła nasze członkostwo w wymienionych instytucjach.

Zmiana koalicji w Berlinie oraz zastąpienie kanclerza Kohla Schröderem zmieniło podejście do kwestii sąsiedztwa zarówno w Polsce jak i w Niemczech. Obustronne relacje stały się bardziej pragmatyczne. Przyczyny takiego stanu rzeczy dokładnie analizują autorzy pracy pod redakcją Kamili Mazurek i Thomasa Mehlhausena. Wymieniają oni pola konfliktów, które pojawiły się od czasu dojścia do władzy Schrödera i przedstawiają etapy ich rozwiązania. Możliwie szybkie zrozumienie, jak pisze jeden z autorów opracowania, iż Polaków i Niemców łączą przede wszystkim różnice, pozwoli na ukształtowanie niemiecko-polskich relacji w sposób bardziej zrównoważony i pozbawiony nadmiernych emocji.

Skupiając się na zagadnieniach utrudniających w ostatnich latach wzajemne kontakty autorzy podkreślają przede wszystkim różnicę zdań w podejściu do kryzysu irackiego, gdy Polska stanęła zdecydowanie po stronie USA, natomiast RFN wraz z Francją oraz Rosją stworzyły koalicję przeciwników interwencji. Napięta sytuacja pogłębiła się również w wyniku sporów wokół Traktatu Konstytucyjnego oraz obawy części polskiego społeczeństwa przed roszczeniami obywateli niemieckich do majątków pozostawionych w Polsce a także próbami rewizjonizmu historycznego. Wielu autorów podkreśla także negatywny wpływ rządu Jarosława Kaczyńskiego na stosunki Warszawy z Berlinem. Używanie nacjonalistycznych haseł na potrzeby polityki wewnętrznej oraz ostentacyjne podkreślanie niechęci do zachodniego sąsiada przełożyło się na ochłodzenie relacji na najwyższym szczeblu, przy czym nie miały one tak dużego znaczenia na stosunki międzyludzkie na poziomie społeczeństw lokalnych.

Na uwagę zasługuje tekst poświęcony negocjacjom w sprawie Traktatu Konstytucyjnego. Próba wyjaśnienia za pomocą teorii stosunków międzynarodowych: neorealizmu, liberalizmu i konstruktywizmu polskiego stanowiska negocjacyjnego w sprawie Traktatu jest zjawiskiem nie często spotykanym w polskich periodykach. Autor dochodzi do dość oczywistego wniosku, iż polskie zachowanie podczas prac nad TK było wypadkową polityki zagranicznej, wewnętrznej oraz historycznej. Jednak uzasadnienie wyżej wymienionej tezy na gruncie trzech teorii stosunków międzynarodowych jest rzeczą ciekawą i godną polecenia.

Najbardziej interesującą częścią książki wydaje się być prognozowanie przyszłości stosunków polsko-niemieckich. Dzięki poczynionej dokładnej analizie potencjalnych pól konfliktów w najbliższej przyszłości można spróbować zarysować konkretne scenariusze rozwoju relacji na linii Berlin-Warszawa. W niniejszej publikacji zaproponowano czytelnikowi cztery warianty możliwych rozwiązań, które swoim horyzontem czasowym sięgają roku 2020. Należy przy tym zauważyć, iż scenariusze zostały przygotowane przez polsko-niemiecką grupę studentów w roku 2006. Czteroletni okres czasu od momentu przygotowania artykułu do jego publikacji siłą rzeczy wymusił pewną dezaktualizację przyjętych założeń. Widać to szczególnie na przykładzie nadawania szczególnego znaczenia tendencjom konserwatywno-nacjonalistycznym w polskim społeczeństwie. Zestawiając to z najnowszymi badaniami opublikowanymi w październiku tego roku przez Instytut Spraw Publicznych traktującymi o nastawieniu Polski do Niemców można wysnuć wniosek, iż trzy czwarte polskiego społeczeństwa ocenia stosunki Polski z Niemcami jako dobre lub bardzo dobre, a co za tym idzie wpływ partii sceptycznie nastawionych do współpracy z RFN nie odgrywa we wzajemnym dyskursie roli dominującej.

Prezentowana książka jest pozycją wartościową zarówno dla osób zawodowo zajmujących się problemami wzajemnych stosunków Polaków i Niemców jak i dla szerszego grona odbiorców chcących poszerzyć swoją wiedzę na temat relacji z naszym zachodnim sąsiadem. Duże znaczenie należy przypisać wybranej przez autorów formule przygotowania publikacji. Jej dwujęzyczność oraz zaangażowanie w prace nad nią naukowców z obu stron Odry dodaje obiektywizmu oraz wiarygodności niniejszej publikacji.