Piotr Bajda: Elity polityczne na Słowacji w latach 1989-2010. Kręta droga do nowoczesnego państwa

Niejednokrotnie w bieżącej polskiej publicystyce i przekazach informacyjnych obszar dawnej Czechosłowacji traktowany jest jako dość jednolita politycznie, językowo i historycznie przestrzeń a pytanie o faktyczny kształt przeobrażeń ustrojowych i drogę do wyłonienia dwóch suwerennych państw zastępowane jest powierzchowną tezą o modelowym i pokojowym rozstaniu Czechów i Słowaków z dotychczasowym państwem.

Udaną próbą analizy problematyki związanej z istnieniem, aspiracjami i obecną specyfiką sceny politycznej jednej z grup narodowych współtworzących dawną Czechosłowację stanowi książka „Elity polityczne na Słowacji w latach 1989-2010. Kręta droga do nowoczesnego państwa”. Wydana przez Instytut Wydawniczy PAX i Instytut Studiów Politycznych PAN publikacja dra Piotra Bajdy to wnikliwa praca badawcza dotycząca procesów politycznych na Słowacji i prezentująca głównych uczestników tych procesów.

Autor w kolejnych rozdziałach książki z precyzją omawia wydarzenia polityczne, kryzysy gabinetowe, kolejne elekcje wyborcze, zmiany nastrojów społeczeństwa, upadki jednych partii i triumfy polityczne, kolejnych kończąc analizę na roku 2010.

Jednak zanim czytelnik poświęci się lekturze dotyczącej już dość ustabilizowanych procesów politycznych drugiej połowy lat 90. warto pochylić się nad pierwszymi rozdziałami, które przedstawiają właśnie specyfikę słowackiej drogi do niepodległości i charakter środowisk tworzących scenę polityczną.

Sam autor już na wstępie zaznacza, że na tle innych państw Europy Środkowo – Wschodniej słowackie elity polityczne są przypadkiem szczególnym. „Dość przypomnieć, że wszyscy prezydenci Słowacji byli w partii komunistycznej, zaś w gabinecie ministrów w 2006 r. na 16 ministrów, aż 11 było w przeszłości działaczami komunistycznymi” – pisze Bajda.

Książka oprócz wskazania na słabość opozycyjnych ruchów na Słowacji prezentuje również fakty związane z rzeczywistym tłem animozji między Czechami i Słowakami w okresie komunistycznym oraz zjawiskiem pierwszeństwa Czechów nad Słowakami we wspólnym formalnie federacyjnym państwie. Stąd autor przybliża kulisy dość ambiwalentnego stosunku Słowaków wobec Praskiej Wiosny i opozycyjnej Karty 77 jako zjawisk czeskich, lekceważących aspiracje tożsamościowe i narodowe Słowaków. Jak zauważa, paradoksem i tragedią obu narodów jest fakt, że wprowadzenie ustroju federacyjnego i krok ku nowemu kształtowi relacji dwustronnych Czechów i Słowaków nastąpił dopiero po wkroczeniu wojsk Układu Warszawskiego w 1968 r. Ten ważny wątek dobrze obrazuje opinia, że dla Czechów priorytetem była demokracja, potem federacja tymczasem dla Słowaków hierarchia ważności była całkowicie odwrotna. Przyjęta w 1969 r. nowa konstytucja mimo formalnych gwarancji równouprawnienia nie przełamała niestety typowego dla ustrojów „demokracji ludowej” centralizmu. Fasadowość konstytucyjnych praw i norm ustrojowych sprawiała, że nie udało się zbudować systemu satysfakcjonującego oba bliskie sobie narody. Żyjący w poczuciu majoryzacji przez Czechów Słowacy coraz częściej idealizowali epizod niepodległościowy związany z istnieniem swego państwa w okresie autorytarnych rządów ks. Tiso.

Dopiero burzliwe zmiany ustrojowe w ramach bloku państw komunistycznych w roku 1989 przyspieszyły pewne procesy, które ostatecznie zaowocowały powstaniem w 1993 r. dwóch suwerennych państw powstałych w wyniku rozpadu Czechosłowacji.
Autor książki dostrzega ciągłe trudności w wypracowaniu koncepcji i organizacji wspólnego jeszcze państwa oraz równoległe procesy polityczne, dylematy i wątpliwości które doprowadziły do rozstania Czechów i Słowaków.

Znamienne są rozważania dotyczące zarówno dysproporcji i odmienności elit politycznych obu narodów oraz dodatkowo różnic w  aspiracjach słowackich elit politycznych i samego społeczeństwa. Wyłania się z tego opisu obraz narodu zagubionego i nie potrafiącego odnaleźć się wobec chaosu drastycznych zmian gospodarczych i tempa procesów politycznych, wchodzącego w erę własnej niepodległości bez idei państwowej i koncepcji ustroju.
Książka „Elity polityczne na Słowacji” dzięki wyszczególnieniu i scharakteryzowaniu istotnych zjawisk politycznych oraz skrupulatnemu przedstawieniu faktów, towarzyszących budowie i rozwojowi współczesnej Słowacji, zasługuje z pewnością na uwagę czytelnika zainteresowanego historią i teraźniejszymi procesami w obszarze bliskich nam państw Europy Środkowo – Wschodniej.


Piotr Bajda, „Elity polityczne na Słowacji w latach 1989-2010. Kręta droga do nowoczesnego państwa”, Instytut Wydawniczy PAX/ Instytut Studiów Politycznych PAN, 2010, ss. 320.