Władysław Manteuffel: Bałkany Zachodnie w drodze do UE

• bałkany a ue
• integracja europejska
• manteuffel
• rozszerzenie
• _pe24

 

Obszar Bałkanów Zachodnich stanowi dla UE szczególne wyzwanie i wymaga jej stałego  zaangażowania. Dowiodły tego często gorzkie doświadczenia lat 90, kiedy Unia była świadkiem wojen w swoim najbliższym sąsiedztwie, a których skutki są nadal odczuwalne, nie będąc w stanie przyczynić się do zażegnania konfliktów we wczesnych ich stadiach. Unia wyciągnęła wnioski z tych wydarzeń i podjęła kroki w celu stabilizacji i intensyfikacji kontaktów z regionem. Misja pokojowa (EUFOR, „Althea”) i policyjna (EUPM) w Bośni,  policyjna w Macedonii („Proxima”) i Kosowie są tego dowodem. Pozytywny wpływ zacieśniania kontaktów z UE widoczny jest w rzeczywistości Bałkanów. Ponad 10 lat po porozumieniach z Dayton, kończących wojnę związaną z rozpadem Jugosławii i 5 lat po upadku reżimu Milosevica w Serbii państwa Zachodnich Bałkanów są relatywnie stabilnymi (za wyjątkiem regionu Kosowa), choć młodymi demokracjami. Rozwijają gospodarki rynkowe i budują społeczeństwa obywatelskie. Opowiedziały się też za europejską drogą, a dla rządów tych państw akcesja do UE stanowi priorytet polityki zagranicznej. Nic w tym dziwnego, skoro kierunek europejski daje możliwość dokonania skoku rozwojowego.

I. Znaczenie zaangażowania UE w obszarze Bałkanów Zachodnich 

Ramy integracji z UE przewidują m.in. rozwój regionalnej współpracy politycznej i gospodarczej. Komisja Europejska (KE) popiera takie inicjatywy i udziela wsparcia doradczego i technicznego na rzecz rozwoju integracji wewnątrz regionalnej przy zachowaniu jej pełnej harmonizacji z postępami na drodze ku integracji europejskiej. Z ekonomicznego punktu widzenia utworzenie np. regionalnej wspólnej przestrzeni gospodarczej pozwoliłoby uniknąć ograniczeń poszczególnych małych rynków i przyciągnąć inwestycje. Z politycznego punktu widzenia wraz z postępem regionalnej integracji malałoby ryzyko wznowienia konfliktu, ze względu na wzrastającą zbieżność interesów i współzależność. Wspieranie lokalnej integracji poprzedzającej akcesję nie jest pomysłem nowym w historii integracji europejskiej (vide CEFTA [1], Trójkąt Wyszehradzki), a w przypadku Bałkanów wysiłki w kierunku tworzenia więzi w skali regionu widoczne są choćby na przykładzie rzeczonej CEFTY i Wspólnoty Energetycznej Europy Południowo-Wschodniej ( przypominającej pod pewnymi względami Europejską Wspólnotę Węgla i Stali - EWWIS). Zasadniczo im głębsze powiązania, tym trudniej o konflikt. To m.in. właśnie wizja zażegnania raz na zawsze ryzyka  konfliktu między Francją a Niemcami legła u podstaw utworzenia EWWIS. Wspólnota Energetyczna Europy Południowo-Wschodniej może mieć podobny, stabilizacyjny wpływ na region.
Integracja z UE oraz współpraca regionalna przyczynia się zatem do znacznego ograniczenia  ryzyka ponownego wystąpienia konfliktów w regionie (tym samym pozytywnie wpływając na bezpieczeństwo Unii) i niesie nadzieje na pojednanie. Perspektywa akcesji działa mobilizująco na państwa regionu, stanowiąc bodziec do kontynuowania wysiłków na drodze demokratycznych i wolnorynkowych przemian. Niewątpliwie także sukces sąsiadów: Bułgarii i Rumunii, które 1 stycznia 2007 r. przystąpiły do UE oraz Słowenii, która w tym samym dniu przyjęła euro stanowić będzie impuls do zwiększenia zaangażowania na rzecz przemian przybliżających do członkostwa.

II. Ramy współpracy Bałkanów z UE [2]

1. Proces Stabilizacji i stowarzyszenia

Świadoma swojej możliwości oddziaływania na region, Unia Europejska rozwija relacje z jego państwami już od 1996 r., w ramach tzw. podejścia regionalnego [3], którego głównymi celami było ustanowienie i utrzymanie demokracji i rządów prawa, zapewnienie poszanowania mniejszości narodowych i praw człowieka oraz ożywienie aktywności gospodarczej w regionie. Bałkany, implementując postanowienia z Dayton/Paryża, miały stać się obszarem stabilnym politycznie i prosperującym gospodarczo.

Wsparcie dla przemian i odbudowy państw Półwyspu Bałkańskiego zostało wzmocnione w następnych latach. Wyrazem większego zaangażowania UE stał się Proces Stabilizacji i Stowarzyszenia [4] (Stabilisation and Association Process, SAP), przygotowany w 1999 r. i zainicjowany w Zagrzebiu w 2000 r. Wspomaga on rozwój, transformację i modernizację państw regionu. Wspiera współpracę regionalną, szczególnie w wymiarze ekonomicznym, oraz kompleksowe przemiany systemowe. Zakłada też ściślejszą współpracę z UE. W ramach Procesu z poszczególnymi państwami zawierane są Układy o Stabilizacji i Stowarzyszeniu (Stabilisation and Assiciation Agreements, SAA). Wskazują one na kierunki reform, które są konieczne na drodze do UE i  tworzą preferencje handlowe z Wspólnotą. Zapewniają pomoc finansową i ustanawiają dialog w obszarze sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Wprowadzają też obowiązek konstruktywnej współpracy państw regionu z Międzynarodowym Trybunałem ds. Zbrodni w byłej Jugosławii (International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia, ICTY) w Hadze. SAA stanowią „siłę napędową” dla integracji handlowej, reform wewnętrznych oraz zbliżenia z UE, m.in. dzięki klauzulom tych układów, które zachęcają do zbliżenia prawodawstwa oraz budowy zdolności administracyjnej.

Uzupełniająco stosowane są wobec wszystkich państw Bałkanów Zachodnich tzw. autonomiczne środki handlowe [5]. Umożliwiają one bezcłowy dostęp do rynku UE niemal wszystkich produktów pochodzących z tego regionu. Preferencje handlowe okazały się skuteczne, przyczyniając się do wzrostu wywozu z Bałkanów Zachodnich do UE średnio o 8 % w stosunku rocznym (2000-2004). Obowiązywanie tych środków ostatnio przedłużono do końca 2010 r. [6]

Łącznie z odpowiednimi postanowieniami SAA i innymi ustaleniami w dziedzinie handlu autonomiczne środki handlowe tworzą ramy sprzyjające rozwojowi wymiany handlowej między UE a państwami Bałkanów Zachodnich, tym samym pozytywnie wpływając na poziom bezpośrednich inwestycji zagranicznych w regionie i ogólny rozwój gospodarczy.

2. Agenda z Salonik

W czerwcu 2003 r. w czasie szczytu UE - Bałkany Zachodnie w Salonikach wyrażono poparcie UE dla perspektywy europejskiej krajów Bałkanów Zachodnich. Na szczycie tym zatwierdzono „agendę z Salonik”, obejmującą działania zaczerpnięte z procesu przedakcesyjnego, i podjęto zobowiązanie do ich wspólnej realizacji [7].

W ramach “agendy z Salonik” prowadzony jest dialog polityczny i współpraca w dziedzinie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (WPZiB) na tzw. forum politycznym UE - Bałkany Zachodnie, organizowane coroczne spotkania ministrów spraw zagranicznych oraz ministrów sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. W 2004 r. powołano Wspólne Komisje Parlamentarne zrzeszające przedstawicieli UE z jednej strony i odpowiednio Chorwacji i Byłej Jugosłowiańskiej Republiki Macedonii (Former Yugoslav Republic of Macedonia, FYROM) z drugiej.  Posiedzenia tych komisji odbywają się regularnie, podobnie jak mieszane spotkania parlamentarne z Albanią, Bośnią i Hercegowiną, Serbią i Czarnogórą oraz Kosowem.

Agenda z Salonik przewidziała także intensyfikację SAP poprzez zawieranie tzw. Układów (Partnerstw) Europejskich. Wskazują one priorytetowe obszary gdzie potrzebne są reformy, na każdym etapie przed akcesją. Kraje odpowiadają na nie opracowaniem Planów Działań (Action Plans), spójnych z polityką wewnętrzną, zawierających plany legislacyjne, administracyjne i budżetowe. Partnerstwa Europejskie stanowiły bazę dla implementacji programu wsparcia CARDS.

{mospagebreak}    

3. „Mapa drogowa” dla Bałkanów Zachodnich

W 2005 roku Komisja Europejska przedstawiła tzw. mapę drogową (road map) dla Bałkanów Zachodnich [8], określającą etapy ich integracji z UE. Są to:

• ewentualny pobyt Specjalnego Przedstawiciela (Bośnia, Kosowo, Macedonia) oraz Misji Wojskowej UE (Bośnia) lub Policyjnej (Bośnia, Macedonia) w celu stabilizacji regionu,
• przedstawienie raportu dopuszczalności rozpoczęcia negocjacji nad SSA, przygotowanego przez KE dla Rady Europejskiej na podstawie oceny stabilności,
• negocjacje i zawarcie Układu o Stabilizacji i Stowarzyszeniu dającego dostęp do programów wspólnotowych m.in. w obszarze edukacji, nauki i badań oraz  preferencje celne,
• ratyfikacja SSA i jego implementacja. Początek regularnego raportowania o postępach kraju przez Komisję [9],
• złożenie przez państwo aspirujące do UE wniosku o członkostwo,
• przyznanie statusu kandydata w oparciu o opinię KE, wiążące się z szerszym dostępem do pomocy ze strony UE i wzmocnieniem dialogu politycznego,
• osiągnięcie odpowiedniego poziomu zgodności z kryteriami akcesyjnymi potwierdzone w opinii KE otwierające drogę po zatwierdzeniu przez Radę Europejską do podjęcia negocjacji. Na konferencji międzyrządowej przedstawiane są ramy negocjacyjne. Po rozpoczęciu negocjacji implementacja postanowień SSA musi być kontynuowana. Jej zakres wpływać może na tempo negocjacji.
• Zamknięcie negocjacji przeniesienie ich wyników do Traktatu Akcesyjnego,
• zatwierdzenie Traktatu przez Parlament Europejski i ratyfikacja przez wszystkie państwa członkowskie UE oraz kraj przystępujący Traktat pozwalające na jego wejście  w życie wraz z zapisaną w nim datą. Tym samym kraj kandydujący staje się nowym państwem członkowskim UE.

Ciekawą uzupełniającą inicjatywą są tzw. programy bliźniacze (twinningowe), w ramach których nowe kraje członkowskie, jak np. Polska, w koordynacji z Biurem Wymiany Informacji o Pomocy Technicznej udzielają wsparcia dla rozwoju instytucjonalnego państw aspirujących do UE. Doświadczenia związane z integrację mogą okazać się niezwykle cenne i pozwolić uniknąć błędów popełnionych przez poprzedników. W ramach tego obszaru działań powołano m.in. Wyższą Szkołę Reformy Administracji Publicznej, działającą w skali regionu. 

4. Mechanizm wsparcia finansowego [10]

Po podpisaniu porozumień o współpracy uruchomiana jest pomoc przedakcesyjna. Środki finansowe przekazywane są za pomocą odpowiednich „instrumentów przedakcesyjnych”. Do końca 2006 r. odbywało się to m.in. w ramach programów PHARE czy OBNOVA. Od 2001 roku do 1 stycznia 2007 wsparcie finansowe pochodziło z programu CARDS (Wspólnotowego Wsparcia dla Odbudowy, Rozwoju i Stabilności Bałkanów), w ramach którego przekazano ok. 4,6 mld euro na działania, mające na celu:

• odbudowę, demokratyczną stabilizację, pojednanie i umożliwienie powrotu uchodźców,
• rozwój instytucji i legislacji, zawierający w sobie harmonizację z normami i podejściem UE, aby wzmocnić rządy prawa, przestrzeganie praw człowieka, powstanie społeczeństwa obywatelskiego i rozwój mediów oraz działalność gospodarki wolnorynkowej,
• zrównoważony rozwój ekonomiczno-społeczny oraz reformy strukturalne,
• promocję bliższych więzi i współpracy regionalnej pomiędzy państwami oraz z państwami Unii Europejskiej z Europy Centralnej.

Od początku 2007 r. CARDS zastąpiono przez Instrument Wsparcia Przedakcesyjnego (ang. Instrument for Pre-accession Assistance, IPA). Obejmuje on Turcję oraz kraje Bałkanów Zachodnich z Chorwacją i posiada pięć komponentów:

• pomoc w transformacji i budowaniu instytucji,
• współpraca ponadgraniczna,
• rozwój regionalny,
• rozwój kapitału ludzkiego,
• rozwój obszarów wiejskich.

Środkami z programów dla Serbii, Czarnogóry, Kosowa oraz FYROM zarządza ustanowiona w 2000 r. Europejska Agencja Odbudowy [11] z siedzibą w Salonikach i centrami operacyjnymi w Prisztinie, Belgradzie, Podgoricy i Skopje.

{mospagebreak} 

III. Współpraca regionalna [12]

Jak już wspomniano, Unia Europejska wspiera współpracę regionalną między państwami Bałkanów Zachodnich. Od czasu szczytu w Salonikach nastąpił rozwój tej kooperacji, do którego istotnie przyczynił się zawarty w 1999 r. z inicjatywy UE tzw. Pakt stabilności [13] i inne działania regionalne. Współpracę tę wspiera obecnie szereg ośrodków działających w samym regionie, co jest odzwierciedleniem większej niż uprzednio podmiotowości regionu. Do ośrodków tych należą m.in. Obserwatorium ds. Transportu w Belgradzie, Komisja ds. Sawy w Zagrzebiu, Sekretariat ds. Energii w Wiedniu, Regionalny Ośrodek Inicjatywy na rzecz Migracji, Azylu i Uchodźców (MARRI) w Skopje i inne. Ponadto w planach jest m.in. utworzenie Regionalnej Rady Współpracy Europy Południowo-Wschodniej [14], mającej koncentrować się na kooperacji państw bałkańskich w obszarach: rozwoju ekonomiczno-społecznego, infrastruktury, wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, bezpieczeństwa, budowania kapitału ludzkiego i dialogu między- parlamentarnego.

W skali regionu rozwijana jest też wymiana handlowa, w ramach CEFTA. Pod auspicjami Paktu stabilności na posiedzeniu w Sofii w czerwcu 2005 r. ministrowie właściwi ds. handlu z Europy Południowo - Wschodniej rozpoczęli proces integracji istniejącej sieci dwustronnych umów o wolnym handlu poprzez łączenie ich w jedną regionalną umowę o wolnym handlu. Ministrowie uzgodnili ponadto realizację programu ograniczania lub znoszenia przeszkód pozataryfowych oraz współpracę na rzecz dalszej harmonizacji prawodawstwa w dziedzinie handlu usługami. W toku dalszych negocjacji uznano, że współpraca w dziedzinie handlu zostanie rozwijana w ramach CEFTA. Rozpoczęte w kwietniu 2006 r. rozmowy o rozszerzeniu strefy na Bałkany zostały zakończone 20 października 2006 r. Umowy podpisano 9 listopada. Wejście w życie umowy o rozszerzeniu CEFTA nastąpi 1 maja 2007 roku.

Współpraca regionalna rozwija się ponadto w ramach innych inicjatyw. Należą do nich m.in. Południowoeuropejska Inicjatywa Współpracy [15] (Southeast European Cooperative Initiative, SECI) i Południowoeuropejski Proces Współpracy [16] (Southeast European Cooperative Process, SECP) oraz Środkowoeuropejska Inicjatywa Współpracy [17] (Central European Initiative, CEI).

II. Krótka historia Bałkanów Zachodnich i zestawienie ich relacji z UE

Historycznie Bałkany należą do najbardziej konfliktowych regionów w Europie. Krzyżowały się na nich wpływy sąsiadujących mocarstw. W przeszłości kraje regionu  były wielokrotnie okupowane. W wyniku napływu ludności z różnych stron powstała na terenie Bałkan mozaika religii, kultur i narodów. Różnice doprowadziły wielokrotnie do wojen, ukuto nawet pojęcie „bałkański kocioł”. Region był postrzegany jako obszar zapalny, co potwierdziła I wojna światowa. Na początku lat 90., w związku z rozpadem Jugosławii wybuchła wojna domowa, w wyniku której kraje wchodzące w skład  Federacji uzyskały niepodległość. Wraz z zakończeniem wojny panował względny spokój, aż do wybuchu konfliktu w Kosowie.

Jak już wspomniano UE zaangażowała się na Bałkanach w ramach Procesu Stabilizacji i Stowarzyszenia oraz  Agendy z Salonik. W 2005 roku przedstawiła „mapę drogową” dla Bałkanów Zachodnich. Na szczycie w Salzburgu w marcu 2006 UE powtórzyła, że przyszłość Bałkanów leży wewnątrz ugrupowania europejskiego i wezwała do wzmocnienia współpracy regionalnej między państwami Bałkanów.

Syntetyczne zestawienie najważniejszych wydarzeń w stosunkach Bałkany Zachodnie - UE zaprezentowano w Tabeli 1. 

*Kosowo:

Od 1999 r., na który przypadł koniec konfliktu zbrojnego w Kosowie jest ono zarządzane przez Misję Tymczasowej Administracji Organizacji Narodów Zjednoczonych w Kosowie (United Nations Interim Administration Mission in Kosovo, UNMIK) i Specjalnego Przedstawiciela Sekretarza Generalnego NZ. Mimo, że oficjalnie jest częścią Serbii sprawami administracji publicznej oraz sprawami policyjnymi i sądowymi zajmuje się ONZ. Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie nadzoruje procesy demokratyzacji i budowy instytucji, o odbudowę i rozwój gospodarczy zabiega UE. Pokój i bezpieczeństwo zapewniają siły ONZ KFOR, składające się z kontyngentów NATO. Odpowiedzialność za prowincję jest stopniowo przekazywana lokalnym władzom.

W 2001 r. UNIMIK zorganizował w Kosowie wybory, a w 2004 r. został utworzony obecny rząd, jednak ONZ ma decydujący głos w najważniejszych decyzjach legislacyjnych. 20 grudnia 2005 roku UNMIK ustanowiło Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Sprawiedliwości w rządzie Kosowa, przekazało też politykę podatkową, fiskalną i budżetową w ręce rządu, liczącego obecnie 14 ministerstw.

Dyskusja nad statusem Kosowa trwa nadal, a zdania są podzielone głównie wzdłuż linii podziałów etnicznych (Albańczycy są za niepodległością, Serbowie przeciwko). Po zbliżających się wyborach  parlamentarnych w Serbii, ONZ planuje opublikować raport przedstawiający przyszły status regionu. Relacje między Belgradem i Prisztiną pozostają napięte od końca kryzysu w 1999 r. Lokalne partie, reprezentujące 90% albańską większość w Kosowie opowiadają się za niepodległością. 24 października 2005 Rada Bezpieczeństwa ONZ otworzyła negocjacje nad przyszłym statusem prowincji, których pierwsza runda rozpoczęła się 20 lutego w Wiedniu. Po 9 rundach Kosowo i Serbia wciąż nie wypracowały satysfakcjonującego obie strony rozwiązania. Analitycy twierdzą, że do porozumienie może się wręcz oddalić wraz z wynikami wyborów parlamentarnych w Serbii (21.01.2007). Wskazują, że brak szybkiego i zarazem wyważonego rozwiązania kwestii statusu Kosowa może prowadzić nie tylko do zaburzenia chwiejnego status quo i niepokojów w prowincji, ale też podsycać wrogość i nacjonalistyczne sentymenty w Serbii i Albanii. Bez rozwiązania pozostaje kwestia powrotu do domów i restytucji mienia zamieszkujących prowincję Serbów, wypędzonych i prześladowanych po ustaniu kryzysu z 1999 r. Pozostający na wolności przestępcy i słaba ochrona mniejszości to tylko kilka problemów trapiących Kosowo. 

W marcu 2004 r. fala przemocy na tle etnicznym ponownie wezbrała w prowincji prowadząc do śmierci 20 osób i uszkodzenia bądź zniszczenia około 800 przeważnie serbskich budynków. Wydarzenia te wywołały nacjonalistyczną reakcję mediów zarówno w Serbii, jak i Albanii. Premier Serbii potępił wtedy kosowski ‘terroryzm”. 
 
W sierpniu 2006 r. rząd Kosowa i UNMIK sporządziły wstępny plan integracji prowincji z UE na wypadek uzyskania przez nią niepodległości. Dokument, nazwany „Europejski Plan Działań Kosowa” przedłożono Komisji Europejskiej.  

{mospagebreak} 

III. Obecna sytuacja Bałkanów Zachodnich.

W efekcie odmiennych uwarunkowań i dynamiki reform, obecnie państwa zachodniej części Półwyspu Bałkańskiego znajdują się na różnych etapach relacji z Unią Europejską. Najdalej posunięta jest współpraca z Chorwacją, z którą prowadzone są rozmowy na temat jej członkostwa w UE. Macedonia posiada status państwa kandydującego, z Bośnią i Hercegowiną prowadzone są rozmowy na temat zawarcia Układu o Stabilizacji i  Stowarzyszeniu. Podobnie z Serbią i Czarnogórą (w połowie 2006 doszło do podziału tego państwa i powstania niepodległej Czarnogóry). Albania z kolei podpisała w lutym 2006 roku Układ o Stowarzyszeniu i Stabilizacji.

W świetle ostatnich raportów monitorujących [18] Komisji Europejskiej z 8 listopada 2006 r. wszystkie kraje regiony dokonały postępów na drodze do UE, jednak zmiany przebiegały w różnym tempie a każdy z nich jest na innym etapie „drogi do UE”. 

• FYROM (Była Jugosłowiańska Republika Macedonii)

FYROM kontynuowała postępy w 2006 r., ale w wolniejszym tempie. Konieczne reformy dotyczą policji i wymiaru sprawiedliwości. Potrzebne jest też wzmożenie walki z korupcją i pełna implementacja SSA oraz kontynuacja wdrażania postanowień porozumienia z Ohrid [19]. 

• Albania

Albania kontynuowała wysiłki na rzecz stabilizacji regionu przez wyważone stanowisko w relacjach z sąsiadami. Po podpisaniu SSA priorytetowa jest jego pełna implementacja. Ze wsparciem UE Albania ma zrealizować polityczne i gospodarcze reformy oraz zmieniać system prawa. Priorytetowym zadaniem jest walka ze zorganizowaną przestępczością i korupcją. 
  
• Bośnia i Hercegowina
W Bośni i Hercegowinie zauważalny jest postęp we wprowadzaniu „europejskich standardów”. Konieczne są jednak dalsze reformy, z reformą policji na czele. Pełna współpraca z Międzynarodowym Trybunałem Karnym ds. Byłej Jugosławii stanowi warunek zbliżania się do UE. Rychłe wycofanie Biura Wysokiego Przedstawiciela ds. Bośni i Hercegowiny stanowić będzie wyzwanie dla władz i społeczeństwa do działania w nowej sytuacji. Zakończenie rozmów nad SSA może nastąpić w perspektywie kilku miesięcy. Dla budowania sprawniejszego i bardziej demokratycznego państwa potrzebne są zmiany konstytucji.   
• Czarnogóra

Po uzyskaniu niepodległości w połowie 2006 r. Czarnogóra w szybkim trybie podjęła i ukończyła rozmowy nad oddzielnym SSA. Raport wskazuje, że ważne dla rozwoju relacji z UE będzie utrzymanie tempa reform i współpracy z ICTY. Czarnogóra ma też wiele do zrobienia by wzmocnić instytucje wewnętrzne i administrację, przeprowadzić reformę sądownictwa i zwalczać przestępczość zorganizowaną oraz korupcję.

• Serbia

Serbia dokonała zmiany konstytucji po ogłoszeniu niepodległości przez Czarnogórę. Według raportu w ostatnim roku odnotowała sukces na drodze do zapewnienia stabilności makroekonomicznej poprzez prywatyzację i przyciąganie inwestycji zagranicznych. Serbia dokonała także postępów w reformowaniu administracji. Przed krajem tym stoją jednak poważne wyzwania: podjęcie konstruktywnego podejścia do przyszłego statusu Kosowa, zapewnienie współpracy z ICTY (warunkujące wznowienie rozmów nad SSA, zawieszonych 3 maja 2006). Ich podjęcie zadecyduje czy Serbia nadgoni inne kraje regionu na drodze do UE.

• Kosowo

UE kontynuowała zaangażowanie w Kosowie poprzez monitoring standardów, zapewnianie wsparcia i współpracę z UNMIK oraz wspierając proces rozmów na  temat przyszłego statusem prowincji prowadzony pod auspicjami Specjalnego Przedstawiciela Sekretarza Generalnego NZ Martii Ahtisaari. Rozwiązanie kwestii statusu, traktowane jako priorytetowe, pozwoli lokalnym władzom na wzmożenie reform w kluczowych obszarach gospodarki, rządów prawa, administracji publicznej i zapewni bazę dla udanego przekazania odpowiedzialności przez UNMIK. Prawa mniejszości oraz ich udział w instytucjach Kosowa pozostają istotną kwestią.     

{mospagebreak}

Nie ma szybkiego i łatwego rozwiązania dla Bałkanów Zachodnich. Kluczową rolę dla ich przyszłości odegra determinacja ich mieszkańców i rządów w popieraniu transformacji. Zmiany nie nastąpią bez wydatnego zaangażowania ze strony wspólnoty międzynarodowej z istotną rolą Unii Europejskiej, która ma historyczną odpowiedzialność za region. Występują jednak symptomy, że to zaangażowanie może osłabnąć (panująca zwłaszcza w „starych” krajach UE niechęć do dalszego rozszerzenia nazywana też „zmęczeniem rozszerzeniowym”). Kluczowe w tym kontekście mogą okazać się nastawienia kolejnych prezydencji w UE i działania przez nie podejmowane. Przy wspólnym wysiłku wszystkich stron prosperujące w pokoju Bałkany są wizją realną. Natomiast oddalanie perspektywy akcesyjnej może wzbudzać frustrację i narastanie napięć w krajach, którym stawiane są wysokie wymagania i od których oczekuje się ich spełnienia w krótkim czasie. Konsekwencje zmiany nastawienia państw bałkańskich do integracji w efekcie zmiany nastrojów społecznych i zniechęcenia do „europejskiej drogi” mogą okazać się poważne i groźne, gdyż w regionie często nadal występuje  wzajemna nieufność (czasem nawet  wrogość) i poczucie bezsilności. W obliczu ryzyka destabilizacji sytuacji politycznej i gospodarczej istnieje groźba, że konflikty społeczne mogę powrócić. Przy zahamowaniu procesu integracji i jednoczesnym utrzymaniu dotychczasowych ograniczeń wizowych [20] Bałkany mogą stać się jeszcze bardziej izolowanym regionem, a widmo zachwiania stabilności i pokoju a także kryzysu gospodarczego może stać się  realne.

Występujący wśród społeczeństw i rządów Bałkanów konsensus co do tego, że osiągnięcie dobrobytu i stabilności poza procesem integracji z UE będzie niemożliwe implikuje konieczność zaangażowania się w proces integracji zarówno ze strony UE jak i państw Bałkan Zachodnich. Wspólnota międzynarodowa, w tym w szczególności UE, powinna kontynuować swoje zaangażowanie w regionie, doprowadzając do jego stabilizacji i do satysfakcjonującego rozwiązania statusu Kosowa. Droga do UE powinna pozostać dla Bałkanów otwarta, ale pokonywanie kolejnych odcinków drogi powinno być uzależnione do indywidualnych postępów państw i przybliżania się do spełniania kryteriów akcesyjnych, zgodnie z zasadą warunkowości rozszerzenia. W obecnych realiach ocenia się, że akcesja państw Bałkan Zachodnich mogłaby nastąpić około 2015 roku, ale raczej nie na zasadzie „big-bang” jak miało to miejsce w przypadku rozszerzenia z 2004 r., ale w kilku falach. Jak wskazują eksperci z demosEUROPA – Centrum Strategii Europejskiej w przypadku Bałkanów „akcesja nie będzie motywowana względami historycznymi, które po upadku „żelaznej kurtyny” w istotny sposób wpływały na rundy rozszerzenia w latach 2004 i 2007.” 
   
Krajom regionu pozostaje wiele do zrobienia: od reform konstytucyjnych, wzmocnienia instytucji, reform policji i wymiaru sprawiedliwości, skuteczniejszej ochrony praw człowieka i mniejszości po zwalczanie przestępczości zorganizowanej i korupcji oraz kontynuowanie współpracy z Międzynarodowym Trybunałem ds. Byłej Jugosławii zaczynając. Ale wysiłek włożony w osiągnięcie tych zmian opłaci się, gdyż stwarzają one podstawę do stabilnego rozwoju. Należałoby także skupić się na współpracy regionalnej, projektach ponadnarodowych (choćby w dziedzinie handlu, infrastruktury, energii czy bezpieczeństwa wewnętrznego). Pozwoliłoby to pokazać UE, że kraje regionu posiadają wolę i zdolność do udziału w projektach międzynarodowych. Ponadto współpraca, także na poziomie kulturalnym i społecznym, silniej powiązałaby kraje przyczyniając się do lepszego poznania i pojednania, jednocześnie zmniejszając ryzyko powrotu konfliktów.
Wreszcie kooperacje przyniosłaby wymierne, wielowymiarowe korzyści, jakich spodziewa się choćby w przypadku CEFTA. 

Nie ulega wątpliwości, że potrzeba dużej determinacji, by można było zamknąć raz na zawsze krwawy rozdział w księdze bałkańskiej historii i zapewnić regionowi trwały pokój. Najlepszą drogą [21] do osiągnięcia tego celu jest „europejska droga” i jak najwyższy poziom współpracy z UE, przygotowujący do przyszłej akcesji. Oby motywacji do kroczenia  tą „europejską ścieżką” wystarczyło.

Odwołania:
http://ec.europa.eu/enlargement/index_en.htm
http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2006/Nov/com_649_strategy_paper_pl.pdf
http://ec.europa.eu/enlargement/financial_assistance/index_en.htm
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/site/pl/com/2006/com2006_0027pl01.doc
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2006:0027:FIN:PL:DOC
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/site/pl/com/2006/com2006_0027pl01.doc
http://eur-lex.europa.eu/smartapi/cgi/sga_doc?smartapi!celexplus!prod!CELEXnumdoc&lg=en&numdoc=505DC0561
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2005:0561:FIN:EN:HT- L
http://europa.eu/scadplus/leg/en/lvb/r18003.htm
http://europa.eu/scadplus/leg/en/s05055.htm
http://www.answers.com/topic/southeast-european-cooperation-process
http://www.ceinet.org/home.php
http://www.coe.int/T/E/Legal_affairs/Legal_co-operation/Police_and_internal_security/OHRID%20Agreement%2013august2001.asp
http://www.ear.europa.eu/agency/agency.htm
http://www.secicenter.org/
http://www.see-era.net/pub/news/view?id=4361
http://www.stabilitypact.org/

[1] Ang. Central European Free Trade Agreement, środkowoeuropejska strefa wolnego handlu. Została założona w 1991 r. przez Polskę, Węgry u Czechosłowację. Miała na celu liberalizację handlu I przyciąganie inwestycji oraz dostosowanie gospodarek członków do standardów UE. Do CEFTY dołączyła później Chorwacja i FYROM, natomiast kraje założycielskie wystąpiły wraz z akcesją do UE. Zobacz też  III. Współpraca regionalna
[2] Opracowano na podstawie: http://ec.europa.eu/enlargement/index_en.htm
[3] http://europa.eu/scadplus/leg/en/lvb/r18003.htm
[4] http://europa.eu/scadplus/leg/en/s05055.htm
[5] http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2006:0027:FIN:PL:DOC
[6] Rozporządzenie Rady (WE) nr 1946/2005 z 14.11.2005, Dz.U. L 312/2005.
[7] http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2006:0027:FIN:PL:DOC
[8] http://eur-lex.europa.eu/smartapi/cgi/sga_doc?smartapi!celexplus!prod!CELEXnumdoc&lg=en&numdoc=505DC0561
[9] W opracowywanych corocznie raportach postępów na drodze do UE Komisja Europejska ocenia dynamikę przemian w krajach Bałkanów Zachodnich i formułuje zalecenia dalszych zmian.
[10] http://ec.europa.eu/enlargement/financial_assistance/index_en.htm
[11] http://www.ear.europa.eu/agency/agency.htm
[12] Opracowano na podstawie:http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/site/pl/com/2006/com2006_0027pl01.doc
[13] Pakt stabilności to instytucja mająca na celu wzmocnienie pokoju, demokracji, poszanowania praw człowieka I gospodarek w państwach Europy Południowo-Wschodniej. Członkami Paktu są Albania, Bośnia I Hercegowina, Bułgaria, Chorwacja, Czarnogóra, FYROM, Mołdowa, Rumunia i Serbia. Liczne państwa pozostają obserwatorami. Pakt zawarto z inicjatywy UE 10.06.1999 w Kolonii. Podpisano go po nasileniu konfliktu w Kosowie. Miał on na celu stabilizację tej prowincji. W 2006 roku ogłoszono, że w 2008 Pakt zastąpi Regionalna Rada Współpracy Europy Południowo-Wschodniej. Więcej na: http://www.stabilitypact.org/
[14] Zob. http://www.see-era.net/pub/news/view?id=4361
[15] Zob. http://www.secicenter.org/
[16] Zob. http://www.answers.com/topic/southeast-european-cooperation-process
[17] Zob. http://www.ceinet.org/home.php
[18] http://ec.europa.eu/enlargement/key_documents/reports_nov_2006_en.htm
[19] Porozumienie z Ohrid to pokojowe porozumienie podpisane przez rząd macedoński I przedstawicieli albańskich 13.08.2001. Układ pokojowy położył kres walkom między Narodową Armią Wyzwolenia i macedońskimi siłami porządkowymi i stanowił podstawę do zwiększenia praw ludności pochodzenia albańskiego zamieszkującej Macedonię. Porozumienie zawierało m.in. zapis o ustanowieniu dodatkowym językiem urzędowym każdego języka, którym posługuje się ponad 20% populacji kraju. Obecnie to kryterium spełnia tylko albański (używany przez 25% ludności). Tekst porozumienia dostępny jest na:  http://www.coe.int/T/E/Legal_affairs/Legal_co-operation/Police_and_internal_security/OHRID%20Agreement%2013august2001.asp
[20] UE ustaliła w Strategii Rozszerzenia przyjętej 08.11.2006, że będzie promować m.in. wymianę studentów, naukowców i dziennikarzy i ułatwi procedury wizowe. KE zaproponowała, aby Rada upoważniła Komisję do negocjacji porozumień o ułatwieniach wizowych, które mają być zawarte do końca 2007 r. http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2006/Nov/com_649_strategy_paper_pl.pdf
[21] Znacznie wydajniejszą i tańszą dla UE niż wysyłanie do regionu żołnierzy i zapewnianie pokoju poprzez system międzynarodowych protektoratów.