Kaszmir - geneza konfliktu
Kaszmir był niezależnym królestwem od VII wieku n.e. W 1346 r. do Kaszmiru wkroczył islam — wtedy to władcą krainy został muzułmanin Szams ud-din Szach. Na początku XV w., za rządów Sikandara Ikonoklasty, na skutek prześladowań hinduizmu islam stał się religią wyznawaną przez większość mieszkańców Kaszmiru. W 1589 r. Kaszmir, podbity przez Akbara, stał się częścią państwa Wielkich Mogołów.
Od 1947 roku, kiedy to Wielka Brytania dokonała podziału swego indyjskiego królestwa, powstałe w owym czasie państwa - hunduistyczne, ale oficjalnie świeckie Indie i muzułmański Pakistan - pozostawały przeciwnikami. Wzajemna niechęć miała swoje podłoże przede wszystkim w religii i historii tych krajów, a jej doskonałym odzwierciedleniem jest długotrwały konflikt o stany Dżammu oraz Kaszmir, z sektorami pod panowaniem pakistańskim i hinduskim.
Dżammu i Kaszmir, zbiór zróżnicowanych pod względem kultury regionów, zostały wcielone pod panowanie Sikhów na początku XIX wieku. W 1846 roku, Anglicy, którzy pokonali Sikhów, zamiast ustanowić własną bezpośrednią kontrolę nad tym terenem, obsadzili hinduskiego zarządcę Maharadżę. Posiadłości terytorialne Maharadży zawierały obszar buddyjstów Ladakh, a także w przeważającej części hinduski region Dżammu, głównie muzułmańską dolinę Kaszmir oraz mniejsze muzułmańskie królestwa na zachodzie.
W sierpniu 1947 roku, kiedy uniezależniono subkontynent indyjski od Imperium Brytyjskiego, wszyscy rządzący 565 autonomicznymi książęcymi stanami, których tereny obejmowały dwie piąte Indii oraz populację liczącą 99 milionów mieszkańców, musieli wybrać, do którego z dwóch nowych dominiów mają dołączyć, do Indii czy do Pakistanu.
Rządzący stanami Dżammu i Kaszmirem, umiejscowionymi pomiędzy dwoma nowymi państwami, nie mógł się zdecydować, do którego kraju ma dołączyć. Był wyznawcą hinduizmu, natomiast jego społeczność przeważnie muzułmańska. Podpisał porozumienie o względnym pokoju z Pakistanem w tym celu, by takie usługi, jak handel, podróże i komunikacja działały bez utrudnień. Indie nie podpisały podobnego porozumienia.
W październiku 1947 roku, członkowie plemienia Pasztun z północno-zachodniej granicznej prowincji Pakistanu wtargnęli do Kaszmiru. Stale pojawiały się doniesienia o rozgrywającej się na tym terenie fali przemocy społecznej przeciwko muzułmanom, którzy, wspierani przez rząd pakistański, chcieli przyśpieszyć swoją akcesję do Pakistanu.
Wzburzony przez wzmagające się pogorszenie w sferze prawa i porządku oraz przez wcześniejsze napady, mające swą kulminację właśnie w najeździe członków plemienia Pasztun, rządzący Kaszmirem Maharadża Hari Singh, poprosił Indie o pomoc zbrojną.
Ówczesny Generalny Zarządca, lord Mountbatten, uważał, że rozwijająca się sytuacja będzie mniej napięta, jeśli stan zostanie dołączony do Indii. Miał na uwadze fakt, że to byłoby tylko czasowe rozwiązanie, poprzedzające referendum, a następnie wybory. Sporządzono tak zwany Dokument Akcesji, w którym zawarto ustalenia o tym, że hinduska jurysdykcja miała objąć sprawy zagraniczne Kaszmiru, obronę oraz komunikację.
Kiedy dokładnie Hari Singh podpisał Dokument Akcesji, jest kwestią sporną od ponad 50 lat.
Oficjalne hinduskie sprawozdania stwierdzają, że we wczesnych godzinach porannych 26 października 1947 roku, Hari Singh uciekł z miasta kaszmirskiego Srinagar, później dotarł do Dżammu, gdzie spotkał V P Menona, przedstawiciela premiera Indii Jawaharlala Nehru, oraz podpisał Dokument Akcesji. Rano 27 października, indyjskie oddziały były przetransportowane drogą lotniczą do Srinagaru.
Ostatnie badania na podstawie brytyjskich źródeł wykazały jednak, że Hari Singh wcale nie dotarł do Dżammu aż do wieczora 26 października ze względu na złe warunki lotu oraz że V P Menon nie mógł trafić do Dżammu aż do rana 27 października, a do tej pory indyjskie oddziały zdążyły już dotrzeć do Srinagaru. Oznacza to, że nie zdołał podpisać Dokumentu i ustanowić panowania Indii nad Kaszmirem.
W celu wsparcia tezy, że Maharadża przystąpił do umowy przed lądowaniem oddziałów z Indii, hinduskie źródła zasugerowały, że Hari Singh podpisał Dokument Akcesji, zanim opuścił Srinagar, ale te informacje podano do wiadomości dopiero ostatnio. Stało się tak, ponieważ Hari Singh jeszcze się wtedy nie zgodził na włączenie kaszmirskiego lidera, Szeikha Abdullaha do przyszłego rządu. Do tej pory nie udostępniono w tej sprawie żadnego oryginalnego dokumentu.
Pakistan natychmiast zakwestionował akcesję, uznając jej prawdziwość za wątpliwą, mówiąc również, że Maharadża działał pod przymusem oraz że nie miał prawa podpisywać porozumienia z Indiami, gdy układ o względnym pokoju z Pakistanem był dalej w mocy. Pakistańczycy dowodzili również tego, że Hari Singh uciekł z doliny Kaszmir, nie władał swoim stanem i dlatego nie miał prawa podejmować decyzji w imieniu swoich ludzi.
Ponad 50 lat później, Pakistańczycy wciąż uważają, że Dżammu i Kaszmir powinny stać się częścią ich państwa, ponieważ większość ludności skoncentrowana w dolinie Kaszmir, jest wyznania muzułmańskiego. Pakistan twierdzi, że Indie nie okazały dobrej wiary w przypadku stwierdzenia niepodpisania Dokumentu Akcesji i w sprawie tych spornych terytoriów, a to w rezultacie unieważniło ów Dokument. Indie uznają zaś, że stany stanowią ich własność, ponieważ poprzez Dokument Akcesji z października 1947 roku i bez względu na rozbieżności co do czasu jego podpisania, Maharadża ostatecznie zgodził się na przyłączenie do Indii i nie był pod przymusem. Indie roszczą sobie prawo własności do całego stanu, który zawiera około jedną trzecią terytorium obecnie administrowanego przez Pakistan.
Współczesny Kaszmir (oficjalnie: Dżammu i Kaszmir) to terytorium zamieszkałe przez 12 milionów mieszkańców. Jest to obszar o powierzchni 222 200 km², rozdzielony pomiędzy Indie (Dżammu i Kaszmir - 101 tys. km²), Pakistan (Azad Kaszmir i Terytoria Północne - 78 114 km²) i Chiny (Aksai Chin - 40 735 km²). Kraj ten obejmuje obok historycznego Kaszmiru (Kotliny Kaszmirskiej) także kilka innych krain: Dżammu, Ladakh, Baltistan, Gilgit, północny skrawek Pendżabu i część Tybetu Zachodniego.
Mieszkańcy Kaszmiru w prawie 80 procentach wyznają islam (w większości sunnicki), występują też hinduiści, buddyści oraz niewielkie skupiska sikhów, chrześcijan i dżinistów. Ludność najczęściej posługuje się językami: kaszmirskim, hindi, pendżabskim, dogru i balti. Język kaszmirski, którym mówią ponad 4 miliony osób, jest językiem oficjalnym w indyjskiej części i jednym z piętnastu języków państwowych Republiki Indii.
Kaszmir pozostaje największym światowym i najbardziej zmilitaryzowanym konfliktem o terytorium z partiami pozostającymi de facto pod administracją Indii, Pakistanu oraz Chin.
(opracowania BBC i in.)
Relacje Rosja - państwa bałtyckie w kontekście konfliktu na Ukrainie
