Wojna indyjsko-pakistańska 1971 r.

• indie
• kaszmir
• konflikt
• pakistan
• _azjanews
• _dwschod
• _indie

Wojna indyjsko-pakistańska 1971 r., zwana też wojną bengalską, była jednym z epizodów trwającego nieprzerwanie od 1947 r. konfliktu między Pakistanem a Indiami.

GENEZA

Przyczyn tej wojny należy upatrywać w istniejącym w Pakistanie u schyłku lat sześćdziesiątych przekonaniu o zagrożeniu ze strony Indii w oraz narastającym kryzysie politycznym i ekonomicznym, związanym m.in. z powszechnie krytykowaną dominacją Pendżabu i dążeniami separatystycznymi Pakistanu Wschodniego. Brały się one z odmienności etnicznej Bengalu, a także różnego stopnia rozwoju gospodarczego. Muzułmanie z Bengalu, którzy w znaczącym stopniu przyczynili się do powstania Pakistanu, czuli się poszkodowani w związku z koncentracją władzy polityczne i gospodarczej w Pakistanie Zachodnim oraz rozciągnięcie jego kontroli na gospodarkę Pakistanu Wschodniego.

Przełomowym momentem w stosunkach władze centralne Pakistanu – Bengal było ogłoszenie w lutym 1966 r. przez opozycyjną Ligę Awami (Liga Ludowa) sześciopunktowego programu autonomii Bengalu. Rząd w Karaczi odrzucił go i uwięził przywódców bengalskich. Doprowadziło to do rozruchów nie tylko w Bengalu, ale również w Pakistanie Zachodnim i zmusiło Ayub Khana do ustąpienia.

13 listopada 1970 r. Pakistan Wschodni nawiedził potężny cyklon, który spowodował śmierć około 300 tys. ludzi. Władze centralne zamiast nieść pomoc poszkodowanym wykazały daleko idącą opieszałością, graniczącą z obojętnością lub nawet złą wolą. Przyczyniło się to do tego, ze w grudniu 1970 r. Liga Awami, założona w 1956 r. przez szejka Mudżibura Rahmana, zdobyła w wyborach prawie wszystkie mandaty w Pakistanie Wschodnim (161 na 162). Wbrew regułom parlamentarnym nie chciano jednak przekazać jej władzy. Prowadzone negocjacje zerwano w końcu marca 1971 r.

Kontrolę nad Bengalem przejęła armia pakistańska, która krwawo spacyfikowała Dakkę. Ligę Awami rozwiązano a samego Mudżibura aresztowano. W odpowiedzi na to wybuchło powstanie, a działacze Ligi proklamowali niepodległość Bangladeszu ( 17 kwietnia 1971 r.). 25 marca wojska pakistańskie wkroczyły na teren Bengalu wschodniego, rozpoczynając jego pacyfikację.

Ze zdewastowanego przez cyklon, objętego walkami Pakistanu napływało do Indii każdego dnia tysiące uchodźców., co przyczyniło się do wzrostu napięcia między Indiami a Pakistanem. Od marca do listopada granicę przekroczyło 10 mln ludzi, głównie wyznania hinduistycznego. Indie przeraził ten zalew uchodźców, który powodował poważne kłopoty w sferze społecznej, gospodarczej i politycznej. Ze względu na znaczne koszty udzielenia azylu uciekinierom, rząd Indii uważał się za stronę poszkodowaną, uwikłaną w konflikt. Z drugiej strony wspierały one secesjonistów dostawami uzbrojenia i udzielały schronienia partyzantom. Na terenie Indii było ponad dwadzieścia obozów szkoleniowych. Według Pakistanu było to ingerencją w jego wewnętrzne sprawy

W czerwcu i lipcu nasiliły się incydenty graniczne, a także naruszenia przestrzeni powietrznej Indii. Obie strony postawiły w stan gotowości bojowej swoje wojska na granicy z Kaszmirem, Pendżabem, Sindu i Bengalem. Z końcem listopada wojska indyjskie zaczęły przekraczać granicę Bangladeszu. Delhi zażądało od Pakistanu uwolnienia Mudżibura Rahmana i uregulowania sprawy Bengalu Wschodniego, lecz 3 grudnia 1971 r. Prezydent Yahya Khan odrzucił te żądania i rozpoczął działania wojskowe na zachodniej granicy Indii, co władze w Delhi uznały za casus belli.

PRZEBIEG

W momencie rozpoczęcia działań zbrojnych armia indyjska dysponowała znaczną przewagą liczebną nad Pakistanem (odpowiednio 980 tys. i 392 tys. żołnierzy). Przewyższała również wojska Pakistanu zaawansowaniem technicznym i wyszkoleniem. Szczególnie ważne to było w przypadku marynarki wojennej, która zablokowała Bengal, odcinając ewentualną pomoc z Zatoki Perskiej. 5 grudnia 1971 r. w pobliżu Karaczi doszło do największej od czasów II wojny światowej bitwy morskiej, w której Pakistańczycy stracili dwa niszczyciele i dwa stawiacze min. W odwecie Pakistan zatopił na Morzu Arabskim indyjską fregatę. Strona indyjska dysponowała również przewagą w powietrzu, dzięki czemu siły powietrzne Indii wywalczyły dominację w przestrzeni powietrznej Bengalu i zniszczyły wiele samolotów jeszcze na pakistańskich lotniskach.

{mospagebreak} 

Wojna trwała dwa tygodnie. Na zachodzie Pakistan zajął jedynie skrawek stanu Kaszmir i Dżammu. Wojskom indyjskim natomiast udało się w tym czasie pokonać i wziąć do niewoli 90-tysięczne siły pakistańskie walczące w Bengalu, które skapitulowały 16 grudnia. Po tym sukcesie Indie ogłosiły jednostronne przerwanie ognia na froncie zachodnim. Uznając cel kampanii za zrealizowany, rząd indyjski wydał rozkaz wstrzymania wszystkich działań. Pakistan przystał na zawieszenie broni, co też Yahya Khan ogłosił 17 grudnia.

W czasie wojny Pakistan był wspierany przez Chiny, które dostarczały mu broni, jak i przez Stany Zjednoczone, które nie chciały jego zbytniego osłabienia, a jednocześnie dążyły do poprawy stosunków z Pekinem. Na początku wojny USA wstrzymały dla Indii, zarówno wojskową jak i gospodarczą. Razem z Chinami blokowały w Radzie Bezpieczeństwa ,popierane przez ZSRR, projekty rezolucji przewidujące pokojowe uregulowanie konfliktu w oparciu o uznanie niepodległości Bangladeszu. Związek Radziecki wspierał w tej wojnie Indie, z którymi 9 sierpnia 1971 r. podpisał traktat pokoju, przyjaźni i współpracy.

SKUTKI

W tej wojnie Pakistan poniósł dotkliwą porażkę. Utracił część wschodnią (1/6 obszaru, ponad połowę ludności), a także poniósł poważne straty w ludziach i sprzęcie (11400 zabitych, 18477 rannych,83 samoloty). Wojna bengalska doprowadziła również do kryzysu gospodarczego Prezydent Pakistanu gen. Yahya Khan podał się do dymisji, a na stanowisku zastąpił go cywilny polityk - Ali Bhutto.

Straty Indyjskie w tym konflikcie wyniosły 3145 zabitych, 8551 rannych i 302 zaginionych. Utracono też 54 samoloty. Indie uzyskały w zamian status najsilniejszego państwa na subkontynencie. Uświadomienie sobie tej sytuacji ożywiło zaintersowanie kół rządowych problemami bezpieczeństwa Oceanu Indyjskiego.

W 1972 r. dokonano ustaleń w kwestii Kaszmiru. Uzgodniono, że nowa linia przerwania ognia będzie granicą między obu państwami. Indiom przypadło około 374 tys. km2, a Pakistanowi 68 tys. km2.

Wojna bengalska ponownie zaostrzyła stosunki indyjsko-chińskie. Władze w Pekinie opowiedziały się całkowicie po stronie Pakistanu i rozwinęły akcję propagandową przeciwko zacieśnianiu stosunków indyjsko-radzieckich. ChRL sprzeciwiła się przyjęciu Bangladeszu do ONZ. Usiłowała także obrócić przeciwko Indiom rządy Nepalu, Birmy i Cejlonu.

19 marca 1972 Indie i Bangladesz podpisały 25-letni traktat przyjaźni, współpracy i pokoju, w którym obie strony zobowiązały się do konsultacji w przypadku niebezpieczeństwa agresji z zewnątrz, grożącego jednemu z partnerów.

Z inicjatywy Indii doszło do spotkania premierów Indiry Gandhi i Alego Bhutto w pogranicznym mieście Simla. 2 sierpnia 1972 r. podpisano tam układ, który potwierdzał i rozwijał zasady Deklaracji Taszkienckiej (10 stycznia 1966) oraz zobowiązywał oba państwa do rozwoju przyjaznych stosunków i współdziałania w celu ustanowienia trwałego pokoju na subkontynencie indyjskim. Określał także środki normalizacji stosunków indyjsko-pakistańskich i likwidacji następstw wojny, w tym także wznowienie wszystkich rodzajów stosunków. Zgodnie z układem z Simli pod koniec 19762 r. ustalono faktyczną linie rozejmu w Dżammu i Kaszmirze oraz zaczęto wycofywanie wojsk z okupowanych obszarów i wymianę jeńców

28 sierpnia 1973 r. popisano trójstronne porozumienie międzyrządowe w sprawie repatriacji ok. 200 tys. bengalczyków z Pakistanu do Bangladeszu i około 260 tys. biharskich muzułmanów z Bangladeszu do Pakistanu. Dakka zrezygnowała przy tym z organizowania procesu przestępców wojennych. Trójstronna repatriacja z kończyła się w maju 1974 r.

22 lutego 1974 roku Pakistan uznał Ludową Republikę Bangladesz. W kwietniu Indie, Pakistan i Bangladesz podpisały porozumienie o współpracy, a dwa lata później, w marcu 1976 r. zostały wznowione stosunki dyplomatyczne między Indiami a Pakistanem.

Bibliografia:

1. Czubiński A., Olszewski W., Historia powszechna 1939-1997: podręcznik dla studentów historii i nauk politycznych, Poznań 1999.

2. Deszczyński M., Kupiecki R., Moszczyński T., Historia polityczna świata. Kalendarium wydarzeń 1945-1995, Warszawa 1995.

3. Kukułka J., Historia współczesna stosunków międzynarodowych 1945-2000, Warszawa 2003.

4. Modrzejewska-Leśniewska J., Konflikty indyjsko-pakistańskie 1947 – 1999 [w:] Zarys dziejów Afryki i Azji. Historia konfliktów 1869 – 2000, red. Andrzej Bartnicki, Warszawa 2000.