Migracje w Azji Środkowej
Radzieckie republiki Azji Środkowej bardzo mocno odczuły rozpad radzieckiego kolosa. Przede wszystkim wraz z upadkiem gospodarki centralnie planowanej i radykalnym ograniczeniem wielkości rynku niektóre z rozbudowywanych w czasach radzieckich gałęzi przemysłu utraciły swą rację istnienia. Naturalną konsekwencją powstania kilkunastu nowych państw było zahamowanie stosunkowo swobodnej do tego czasu cyrkulacji pracowników na terenie całego imperium. Pojawiły się nowe granice i jednolite ciemnoczerwone sowieckie paszporty wewnętrzne każdy kraj zastąpił swoimi własnymi.
W latach 90-tych najliczniejsza fala tadżyckich obywateli wyjeżdżających poza obszar byłego ZSRR kierowała się do Niemiec, Izraela (głównie członkowie żydowskiej diaspory) oraz USA. Nawet wówczas liczby nie były porażające: w szczytowych latach 1989-1991 poza granice ZSRR wyjeżdżało rocznie ok. 8 tysięcy Tadżyków, a dekadę później tylko około 1,5 tysiąca. Co ciekawe, znacznemu spadkowi emigrantów na Zachód , towarzyszył wzrost wyjazdów na terytorium Rosji. W 2007 roku napływ emigrantów z Azji Środkowej do Rosji zwiększył się w stosunku do roku 1994 ponad pięciokrotnie.
Nieoficjalnie podawana liczba obywateli Tadżykistanu przebywających na terytorium Rosi sięga 1 miliona. Oficjalne dane mówią o 53 tysiącach. Jest to największa grupa obcokrajowców pracujących legalnie na terenie Rosji. Drugimi pod względem liczebności są Uzbecy (49 tysięcy). Tadżycy wyjeżdżają również do borykającego się z ujemnym przyrostem naturalnym Kazachstanu, który prowadzi nieco bardziej elastyczną od Rosji politykę migracyjną. 90 procent podejmujących pracę za granicą Tadżyków to mężczyźni zatrudniani w sektorze budowlanym
i rolnictwie.
Z nieobecnością mężczyzn, co prawda w przeważającej większości przypadków sezonową, wiąże się społeczne zjawisko feminizacji niektórych tradycyjnie męskich zawodów. Coraz częściej w tadżyckich wioskach i miasteczkach można spotkać warsztaty stolarskie lub nawet kamieniarskie prowadzone przez kobiety. Kobiety odgrywają także coraz większą rolę w transporcie oraz handlu. Z pewnością znacząco przyspieszyła ten proces tradycja radykalnego równouprawnienia w radzieckim społeczeństwie.
W ostatnich latach tadżycka diaspora w Rosji coraz aktywniej się samoorganizuje. Od sześciu lat ukazuje się wydawana dla pracujących na terenie Federacji Rosyjskiej gazeta pod tytułem „Gołos Tadżikistancew w Rosii”. W ubiegłym roku utworzono stanowisko rzecznika praw tadżyckich gastarbeiterów. Pozwoli to przede wszystkim ukrócić proceder pracy niewolniczej, do której zmuszani byli przetrzymywani w zamkniętych osiedlach obywatele republik Azji Środkowej oraz Wietnamu i Korei.
Pomimo utworzenia w Tadżykistanie w ciągu ostatnich sześciu lat 800 tysięcy miejsc pracy, władze w Duszanbe nie widzą poważnych alternatyw dla emigracji zarobkowej. Sytuację tym bardziej komplikuje wzrastający potencjał migracyjny Tadżykistanu - każdego roku w tym liczącym 7,4 miliona mieszkańców kraju przybywa około 100 tysięcy nowych obywateli. Pod koniec zeszłego roku prezydent Tadżykistanu Emomali Rahmon podpisał porozumienie z wicepremierem Korei Południowej, na mocy którego rząd w Seulu wyznaczy kwoty legalnego zatrudnienia obywateli Tadżykistanu na terenie Korei. Tadżykistan, jako najsłabsze państwo regionu, najmocniej podlega także presji ze strony Chin. Chińskie firmy zainwestowały w tadżycką gospodarkę ponad pół miliarda dolarów, wspierając między innymi energetykę kraju.
Migracje z powodów innych niż ekonomiczne dotyczą przede wszystkim młodych ludzi. Liczba zagranicznych studentów z Azji Środkowej uczących się na rosyjskich uniwersytetach systematycznie spada od połowy lat 90-tych.
W 2009 roku w Rosji na 170 rosyjskich uczelniach pobierało naukę ponad 120 tysięcy zagranicznych studentów, z tego około 20 procent to przybysze z Azji Środkowej. Około połowa z nich to obywatele Kazachstanu - najbogatszej ze środkowoazjatyckich republik. Rząd w Astanie stworzył specjalny program stypendialny zachęcający do wyjazdów na zagraniczne uczelnie. Warunkiem otrzymania rządowego wsparcia jest deklaracja powrotu do ojczyzny i przepracowania w niej kolejnych 10 lat. W ramach tego programu wspiera się jednak przede wszystkim studentów kształcących się na Zachodzie. Oczywiście wysoki odsetek studentów pochodzących z Kazachstanu na rosyjskich uniwersytetach ma inną przyczynę: w Kazachstanie nadal żyje bardzo liczna diaspora rosyjska, silnie związana z Rosją. Kazachstan jest też najbogatszym spośród państw regionu i sam boryka się z problemem napływu nielegalnych emigrantów z innych republik, szczególnie z Tadżykistanu.
Prestiż związany ze studiowaniem w Rosji sięga oczywiście czasów ZSRR, gdy do Moskwy i Leningradu wysyłani byli najzdolniejsi uczniowie i studenci. Zresztą duża część szkół na terenie środkowoazjatyckich republik używa jako wykładowego języka rosyjskiego.
Na początku dekady w Azji Środkowej pojawił się nowy problem migracyjny, związany z rozpoczęciem amerykańskich działań zbrojnych przeciwko afgańskim talibom. Chociaż główny ciężar przyjęcia afgańskich uchodźców wzięły na siebie Iran i Pakistan, u granic postradzieckich republik Azji Środkowej stanęły tysiące uchodźców. W najtrudniejsze sytuacji znalazł się Tadżykistan ze względu trudną do uszczelnienia granicę wiodącą przez wysokie góry. Niezdecydowanie władz w Duszanbe wynikało z moralnych oporów władz przed szczelnym zamknięciem - podczas wojny domowej na początku lat 90-tych, kilkadziesiąt tysięcy Tadżyków było zmuszonych szukać tymczasowego schronienia na przygranicznych terenach Afganistanu. Federacja Rosyjska ograniczyła się tylko do udzielenia im tymczasowej pomocy humanitarnej. Dziś we wszystkich środkowoazjatyckich republikach przebywa, według oficjalnych danych, około 70 tysięcy afgańskich uchodźców ( najwięcej w Tadżykistanie, Uzbekistanie i Turkmenistanie. Kraje byłego ZSRR nie stanowią dla nich punktu docelowego, są jedynie terytorium tranzytowym w drodze do Europy Zachodniej, gdzie Afgańczycy starają się o przyznanie statusu uchodźcy.
Od czasu rozpadu ZSRR można zaobserwować stopniowy, ale systematyczny proces islamizacji państw Azji Środkowej. W związku z tym coraz częstsze stają się krótkie wizyty w krajach Zatoki Perskiej, Turcji oraz Iranie. Wzrasta także liczba kształcących się w tych krajach uczniów i studentów, co w przyszłości z pewnością mocniej zwiąże region z islamskim matecznikiem.
Źródła:
http://alestep.narod.ru/lubin/migration.htm
http://www.demoscope.ru/weekly/2006/0249/gazeta021.php
http://www.rosbalt.ru/2006/05/12/253237.html
http://www.regnum.ru/news/799660.html
http://www-sbras.nsc.ru/HBC/2003/n46/f11.html
http://www.ecsocman.edu.ru/db/msg/175235.html
http://tajmigrant.com/#star
Wolność w szwedzkim modelu państwa opiekuńczego
