Stosunki Chiny-Tajwan w latach 1949-71

• 1949-71
• chiny
• tajwan
• _azjanews
• _chiny
• _dwschod

Republika Chińska na Tajwanie (jak przyjęło się w latach 90-tych pośród władz tajwańskich roboczo nazywać "państwo na wyspie") początek swojej historii i jednocześnie historii ciągłych napięć z kontynentem datuje na rok 1949. W październiku przewodniczący Mao przejmuje kontrolę nad całym niemal terytorium Chin, co zmusza Chiang Kai-sheka i elity władzy Partii Narodowej - Guomindangu (GMD) wraz z rodzinami do ucieczki i schronienia się na wyspie - razem około 1,6 mln ludzi. Od tego momentu po dziś dzień Chiny zostają podzielone.

W historii stosunków przez cieśninę (cross-straits relations - mówiąc o stosunkach pomiędzy Chińską Republiką Ludową (ChRL) a Republiką Chińską (RCh) unika się nazwy państwo, tak by nie sugerować statusu Tajwanu) można wyróżnić kilka dat, które jak się zdaje stanowią sensowne cezury łatwych do wyróżnienia okresów.

 

1949-1960

W 1949 roku Chiang Kai-shek ogłosił stan wojenny, który nota bene obowiązywał przez następnych 38 lat. Wiązało się to między innymi z ograniczeniem wielu praw politycznych i obywatelskich. Wszystko podporządkowano sytuacji międzynarodowej. Po obu stronach cieśniny zabroniono jakichkolwiek kontaktów z przeciwnikiem. Zerwano połączenia komunikacyjne i łączność. Każda ze stron żądała, by kraj, który chce z nią nawiązać stosunki dyplomatyczne najpierw zerwał je z przeciwnikiem. Jednocześnie "jedność Chin" pozostawała dla obu stron najważniejszą do zrealizowania wizją. Władze w Pekinie zakładały konieczność wyzwolenia Tajwanu, zaś RCh aż do końca lat pięćdziesiątych koncentrowała swe wysiłki głównie na przygotowaniach do inwazji na kontynent i odebraniu władzy komunistom.

Należy przy tym nadmienić, iż w kształtowaniu stanowiska Tajpej wielką rolę odegrały Stany Zjednoczone. Tajwan mógł bowiem funkcjonować jedynie pod skrzydłami swego wielkiego patrona. Istnienie Tajwanu w formie znanej nam dziś jest de facto wynikiem silnego zaangażowania Stanów Zjednoczonych w stosunki pomiędzy ChRL i RCh.

Ów amerykański "patronat" ma swój początek w roku 1950, kiedy to rozpoczęła się wojna koreańska, a Stany Zjednoczone zrozumiały, iż Tajwan może być twierdzą Zachodu w walce z ekspansją komunizmu w regionie (wcześniej bowiem Ameryka opierała swą grę dyplomatyczną na nieopowiadaniu się jednoznacznie za żadną ze stron). 27 czerwca prezydent Truman nakazał VII flocie zająć pozycje w Cieśninie Tajwańskiej i bronić wyspy przed atakiem, jednocześnie zaś poradził władzom RCh, by te zaprzestały ataków z morza i powietrza skierowanych przeciwko ChRL. 30 lipca do Tajpej przyjechał gen. Douglas MacArthur, by rozmawiać z prezydentem Chiang Kai-shekiem. Dodatkowo, wsparcie Stanów Zjednoczonych, które wraz ze swymi sojusznikami dominowały w ONZ, sprawiło, iż to przedstawiciele RCh byli uznawani za jedynych legalnych reprezentantów całych Chin. Stąd oni właśnie zajmowali stałe miejsce członka Rady Bezpieczeństwa ONZ. Zasiadali także w Międzynarodowym Funduszu Walutowym, Banku Światowym, UNESCO, a także innych organizacjach. Założenie, iż władze na Tajwanie reprezentują całe Chiny, uwidaczniało się w tym, że na wyspie obok władz lokalnych funkcjonowały także struktury centralne RCh, zaś prawie wszyscy przedstawiciele władzy pochodzili z kontynentu. 26 stycznia 1955 Izba Reprezentantów USA zezwoliła prezydentowi Eisenhowerowi na wysłanie amerykańskich sił zbrojnych do obrony "Tajwanu, Peskadorów i powiązanych pozycji i terytoriów", zaś 3 marca ratyfikowano w Tajpej "Chińsko - amerykański traktat o wzajemnej obronie". Zaangażowanie USA w konflikt koreański bardzo wzmocniło pozycję międzynarodową RCh.

{mospagebreak}

Z drugiej strony oznaczało to jednak konieczność sztywnego dostosowania swej polityki do stosunków na linii Waszyngton - Pekin. Władze RCh wielokrotnie odczuły w następnych latach jak bardzo są zależne od Stanów Zjednoczonych. Mimo to zapewne właśnie zaangażowanie Ameryki uchroniło region przed poważniejszym konfliktem i zagwarantowało istnienie RCh. Mimo to w latach pięćdziesiątych (i również w sześćdziesiątych) dochodziło w rejonie cieśniny do starć zbrojnych.

1958-1971

Rok 1958 jest cezurą nieco sztuczną. W latach sześćdziesiątych bowiem stosunki pomiędzy Chinami kontynentalnymi a Tajwanem pozostawały nadal napięte. Nadal dochodziło do zbrojnych konfrontacji pomiędzy marynarkami RCh i ChRL. Mimo to wydaje się, iż może ona służyć za datę graniczną, jako że jest to rok bitwy o Kinmen - jednej z największych, do jakich doszło w cieśninie i jednej z najważniejszych dla samych Chińczyków z Tajwanu.

Dodatkowo krzepnięcie sytuacji międzynarodowej sprawiło, iż władze RCh zaczęły z końcem lat pięćdziesiątych zwracać uwagę także na rozwój gospodarczy samej wyspy. Do tej pory najważniejszy był bowiem konflikt z komunistami. Pomimo kilku ataków z kontynentu w drugiej połowie lat 50-tych i w latach 60-tych Tajwan odnotował bardzo wysoki wzrost gospodarczy. Należy o tym wspomnieć dlatego, iż jednym z głównych filarów tego sukcesu był kapitał amerykański, który przypłyną na wyspę wraz z okrętami U.S Navy. Spowodowało to zacieśnienie więzi gospodarczych, a przez to politycznych pomiędzy USA i Tajwanem. Warto nadmienić, iż do dziś głównym odbiorcą tajwańskiego eksportu są Stany Zjednoczone.

Innym ważnym z punktu widzenia stosunków ChRL - RCh wynikiem szybkiego wzrostu gospodarczego Tajwanu (który trwał także w latach następnych i dopiero koniec XX wieku odczuł pewne spowolnienie) jest wpływ, jaki miało to na Chiny kontynentalne. Jest wielce prawdopodobne, iż reformy Deng Xiao-pinga z lat osiemdziesiątych oparte były na doświadczeniach wyspy. Reformy te zaś miały odbicie nie tylko w sytuacji gospodarczej najludniejszego państwa świata, ale także w stosunkach międzynarodowych, co najlepiej ilustruje sformułowana przez Denga formuła "jeden kraj dwa systemy".

Druga połowa lat sześćdziesiątych przyniosła jednak także zbliżenie chińsko - amerykańskie, które zagrażało pozycji Tajwanu. Opierało się ono na zagrożeniu, które Chiny i USA upatrywały w Związku Radzieckim. Od końca lat pięćdziesiątych stosunki pomiędzy dwoma komunistycznymi gigantami systematycznie się pogarszały. Lata sześćdziesiąte to "najgorętszy" okres zimnej wojny. Sowieci musieli prowadzić zręczną politykę zagraniczną, bowiem każdy błąd mógł doprowadzić do wojny nuklearnej. Należy przy tym pamiętać, iż wtedy właśnie prowadzono negocjacje w sprawie Berlina, a rok 1962 to kryzys kubański. Przy tak napiętej sytuacji ZSRR wycofał się z ogłoszonego wcześniej planu pomocy ChRL budowy własnego arsenału nuklearnego. Mao Ze-dong uznał to za obrazę. Oskarżał Chruszczowa o rewizjonizm, uległość wobec Zachodu (szczególnie w kwestii Kuby), zaś w 1964 ogłosił, że w Związku Radzieckim doszło do kontrrewolucji i przywrócenia kapitalizmu. Sowieci nazywali zaś Mao awanturnikiem, twierdząc, iż jego polityka doprowadziłaby do wojny. Kulminacją konfliktu stał się kryzys z lat 1967-1969. Mao zrozumiał, iż nie może jednocześnie atakować ZSRR i USA (koniec lat sześćdziesiątych to także środek wojny wietnamskiej i silnej retoryki antyamerykańskiej). Uznając Związek Radziecki za większe zagrożenie (choćby ze względu na położenie geograficzne), stwierdził, iż należy szukać porozumienia ze Stanami Zjednoczonymi. Dla USA tego typu porozumienie było również korzystne, jako że to ZSRR była ich największym przeciwnikiem.

W roku 1971 Chiny odwiedził w sekrecie Henry Kissinger, by umożliwić wizytę w tym kraju prezydentowi Nixonowi. Oznaczało to w rzeczywistości nawiązanie kontaktów z ChRL W wyniku tych wydarzeń zezwolono przedstawicielom ChRL na zasiadanie w ONZ i innych organizacjach międzynarodowych. Jednoczesne jednak wykluczono z oficjalnej polityki międzynarodowej przedstawicieli wyspy.

Warto przy tym nadmienić, iż w rzeczywistości władze Tajwanu wykluczyły się z niej same. Kierując się zasadą "jednych Chin", uznając się za jedyne legalne przedstawicielstwo wszystkich prowincji, członkowie Guomindangu sami opuszczali organizacje międzynarodowe, w obradach i pracach których uczestniczyć mieli członkowie ChRL. Zrywano także kontakty z krajami, które nawiązały stosunki z ChRL (a w roku 1971 była to już większość krajów świata - duża część państw zachodnich podjęła podobną decyzję, jak USA). Zrywając kontakty dawano jednocześnie do zrozumienia, iż uznanie władz komunistycznych na kontynencie jest odczuwane jako zdrada. Władze na Tajwanie znalazły się w bardzo trudnej sytuacji, bowiem nikt nie popierał już de facto roszczeń kraju wobec całego terytorium Chin. Tajpej zaś nie mając zamiaru zmienić swej polityki w kwestii przecież dla Tajwanu najważniejszej, wpędzały wyspę w jeszcze głębszą izolację.

ŹRÓDŁA
Azja Wschodnia na przełomie XIX i XX wieku. Przemiany polityczne i społeczne, pod red. Krzysztofa Gawlikowskiego, Instytut Nauk Politycznych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2004
Strona internetowa Tajwańskiego Stowarzyszenia Spraw Publicznych - http://www.fapa.org/
Strona internetowa Ministerstwa Obrony Narodowej Republiki Chińskiej - http://www.mnd.gov.tw/
Strona internetowa Ambasady Chińskiej Republiki Ludowej w Belgii - http://www.chinaembassy-org.be/
Strona internetowa Ambasady Stanów Zjednoczonych Ameryki w Chińskiej Republice Ludowej - http://www.usembassy-china.org.cn/
Strona internetowa Biura Prezydenta Republiki Chińskiej - http://www.president.gov.tw/
Strona internetowa Departamentu Stanu Stanów Zjednoczonych - http://www.state.gov/
Strona Biura Informacyjnego Rządu Republiki Chińskiej (GIO) zawierająca "Rocznik Tajwański 2004" - publikację GIO) - http://www.roc-taiwan.org.uk/taiwan/5-gp/yearbook/contents.htm
Strona Internetowa BBC - www.bbc.co.uk