Stosunki Chiny-Tajwan w latach 1971-87

• 1971-87
• chiny
• tajwan
• _azjanews
• _chiny
• _dwschod

Pozycja Tajpej na arenie międzynarodowej bardzo osłabła. Dodatkowo rok 1972 przyniósł kolejne ważne wydarzenie, czyli wizytę prezydenta Nixona w ChRL. Wizyta ta zaowocowała wydaniem "Wspólnego komunikatu chińsko-amerykańskiego" (znanego jako Komunikat Szanghajski[1]). Punkty jedenasty i dwunasty dotyczyły kwestii Tajwanu i przedstawiały punkt widzenia Chin i USA. Władze ChRL oświadczały zatem, iż:
-kwestia Tajwanu jest główna przeszkodą na drodze do normalizacji w stosunkach ChRL- USA
-władze CHRL są jedynymi legalnymi dla całych Chin
-wyzwolenie Tajwanu jest wewnętrzną sprawą Chin, w którą żaden inny kraj nie ma prawa ingerować, zaś wszystkie amerykańskie siły i instalacje militarne, muszą być z wyspy wycofane.
-władze CHRL sprzeciwiają się wszelkim czynnościom, które za cel stawiają sobie utworzenie "jednych Chin i jednego Tajwanu", "jednych Chin i dwóch rządów", "dwóch Chin" czy też niepodległego Tajwanu.
Strona amerykańska zaś:
-przyjmowała do wiadomości, że Chińczycy po obu stronach Cieśniny Tajwańskiej uważają, iż istnieją tyko jedne Chiny, zaś Tajwan jest ich częścią, USA nie podważają tego stanowiska,
-rząd USA jest zainteresowany pokojowym sfinalizowaniem kwestii Tajwanu przez samych Chińczyków,
-mając to a uwadze, stawia sobie za ostateczny cel wycofanie amerykański sił zbrojnych z wyspy, zaś do tego czasu będzie zmniejszać liczbę wojsk wraz z opadaniem napięcia w regionie.

 

Oświadczenia zawarte w powyższym dokumencie stały się ramami polityki obu mocarstw w następnych latach. Polityka "jednych Chin" była zaś hasłem powtarzanym wielokrotnie przez wszystkie strony konfliktu: ChRL, RCh i USA. Z początku Komunikat Szanghajski wydawał się nie wróżyć niczego dobrego stronie Tajwańskiej. Oznaczał on bowiem, iż Stany Zjednoczone - najważniejszy sojusznik i gwarant istnienia - akceptują wiele postulatów ChRL, co zresztą znalazło potwierdzenie w kolejnych latach. 16 grudnia 1978 ogłoszono komunikat o nawiązaniu stosunków dyplomatycznych pomiędzy Pekinem a Waszyngtonem[2]. W komunikacie tym władze USA oświadczały jednocześnie, iż od 1 stycznia 1979 uznają władze w Pekinie za jedyne dla całych Chin.

Inne ważne oświadczenie rządu amerykańskiego znalazło się we "Wspólnym komunikacie chińsko - amerykańskim" z roku 1982[3]. Głosiło ono, iż rząd Stanów Zjednoczonych po raz kolejny potwierdza swoje stanowisko, iż kwesta Tajwanu jest wewnętrzną sprawą Chin. USA nie zamierza naruszać suwerenności i terytorialnej integralności Chin, ani też prowadzić polityki "dwóch Chin" czy "dwóch Chin jednego Tajwanu" Jednocześnie podkreślono, iż USA rozumie i wysoko ocenia politykę ChRL dążącą do pokojowego rozwiązania kwestii Chińskiej.

Mimo to nie oznaczało to zerwania stosunków z Tajwanem. Stanom Zjednoczonym zależało na tym by problem Tajwanu pozostawał nierozstrzygnięty, tak by wyspa mogła nadal być kartą przetargową w polityce z kontynentem i by ChRL nie umocniła za bardzo swej pozycji w regionie. Sam bowiem komunikat z roku 1982, choć wskazywał, iż USA potwierdza określone postulaty ChRL, jednocześnie w punkcie drugim zwraca uwagę, iż nie udało się osiągnąć porozumienia w sprawie sprzedaży amerykańskiej broni na Tajwan. Należy także odnotować, że samo oświadczeni z 1972, które zapoczątkowało zbliżenie amerykańsko-chińskie nie zawierało żadnych rozstrzygnięć. Zwraca się uwagę, iż strona amerykańska w oświadczeniu tym celowo użyła słowa przyjmować do wiadomości, uznawać (acknowledge). Nie oznaczało ono bowiem, iż Ameryka zgadza się ze stanowiskiem Chińskim (agree), a jedynie akcentowało zrozumienie postawy drugiej strony.

Amerykanie we wszelkich dokumentach dotyczących Tajwanu używali określeń możliwie niejednoznacznych, unikając bezpośredniej konfrontacji i pozostawiając sobie na przyszłość możliwie szerokie pole manewru. Było to realizacją naszkicowanej przez Henry'ego Kissingera zasady "strategicznej niejasności", która wskazywała na trzy najważniejsze reguły prowadzenia polityki wobec Państwa Środka. Po pierwsze, należy opowiadać się za polityką "jednych Chin" (co zresztą było potwierdzane przez wszystkich kolejnych prezydentów USA). Po drugie, należy dawać wyraźnie do zrozumienia, iż Stany Zjednoczone zainteresowane są jedynie pokojowym rozwiązaniem problemu. Po trzecie zaś, Tajwan nie powinien próbować zmieniać układu politycznego w cieśninie w sposób, który mógłby prowokować konflikt. Co więcej Komunikat Szanghajski nie ma wagi traktatu, nie został ratyfikowany przez żadną ze stron, a przez to pozostaje jedynie deklaracją.

Stany Zjednoczone nie zamierzały bowiem w rzeczywistości zrywać kontaktów z Tajwanem. I choć w roku 1979 ambasada USA w Tajpej została zamknięta i zastąpiona przez Instytut Amerykański, to jednocześnie w tymże roku Jimmy Carter podpisał uchwalony w marcu przez Kongres "Taiwan Relations Act[4]". Z punktu widzenia prawa powyższy akt miał większe znaczenie niż każde z oświadczeń amerykańsko- chińskich. W treści jego czytamy, iż USA zamierzają zachować i rozwijać intensywne kontakty gospodarcze, kulturalne z Tajwanem, jednocześnie zaś deklarując, iż wyspa będzie zaopatrywana w "artykuły obronne", tak by mogła zachować wystarczający potencjał do obrony samej siebie.

{mospagebreak} 

Mimo wszystko po wydarzeniach lat 1971-1979 bardzo wiele się zmieniło w relacjach USA-RCh-ChRL, stąd też postawy polityków po obu stronach cieśniny musiały ulec przewartościowaniu. Wraz z uznaniem na arenie międzynarodowej i nawiązaniu kontaktów ze Stanami Zjednoczonymi ChRL musiała przystosować swą politykę w kwestii Tajwanu do rzeczywistości. Oznaczało to stopniowe łagodzenie stanowiska. Ułatwiła to znacznie śmierć Mao Ze-donga w 1976 roku i przejęcie władzy (po procesie tzw. Bandy Czworga) przez skrzydło reformatorskie pod kierownictwem Deng Xiao-pinga.

W dniu nawiązania stosunków dyplomatycznych z USA Stały Komitet Ogólnochińskiego Zgromadzenia Przedstawicieli Ludowych skierował do Chińczyków na Tajwanie Posłanie, które oferowało zjednoczenie kraju w sposób pokojowy, nawiązanie bezpośrednich połączeń komunikacyjnych i współpracę w nauce, kulturze, sporcie i technologiach. Pokojowe zjednoczenie zostało raz jeszcze zaoferowane w roku 1981 przez przewodniczącego Stałego Komitetu - Ye Jian-yinga. Zaproponowano w nim spotkanie przedstawicieli partii rządzących po obu stronach cieśniny (tak by nie poruszać kwestii państwowości). Kolejnym krokiem wskazującym na chęć złagodzenia konfliktu było wysunięcie propozycji zjednoczenia według formuły "jeden kraj, dwa systemy". W roku 1984 podpisano porozumienie z Wielką Brytanią, dotyczące przyłączenia Hongkongu, na tej właśnie zasadzie (doszło do tego ostatecznie 13 lat później). Polegała ona na tym, iż Tajwan stałby się częścią ChRL, lecz zachowałby własne siły zbrojne i system gospodarczy. Nowe Chiny mogłyby nawet przyjąć nazwę "Republika Chińska". Należy także wspomnieć, iż reformy gospodarcze przeprowadzone w Chinach przez Denga, odwoływały się do sukcesu ekonomicznego Tajwanu.

Wydarzenia końca lat siedemdziesiątych i izolacja, w jaką popadł Tajwan po roku 1979, zmusiły także władze wyspy do zmiany swojej polityki. I tak jak w przypadku Chin kontynentalnych wydarzeniem sprzyjającym okazała się śmierć najważniejszej osoby w kraju, czyli prezydenta Chiang Kai-sheka w roku 1975. Trzy lata później jego następcą został wybrany syn - Chiang Ching-kuo. Władze w Tajpej ciągle uważały, iż reprezentują całe Chiny, w związku z czym w polityce wobec ChRL nadal najważniejsze było odzyskanie władzy. Mimo to odchodzono o rozwiązania zbrojnego. Polityka militarna nowego prezydenta koncentrowała się na obronie kraju nie zaś na przygotowaniu do inwazji (co było w praktyce zupełnie nierealne). Zdecydowano zatem, iż należy rozwijać gospodarczo wyspę i coraz bardziej ją demokratyzować, tak by stała się przykładem dla rodaków z kontynentu. Dzięki temu przykładowi mieli oni pójść tą samą drogą, wprowadzając struktury demokratyczne, co umożliwiłoby pokojowe zjednoczenie (z początku podobna argumentacja wydaje się całkowicie idealistyczna, należy jednak pamiętać o wspomnianej już przeze mnie inspiracji (jaką zapewne był Tajwan) dla reform podjętych w ChRL po śmierci Mao).

Hasła o demokratyzacji wiązały się jednak także z problemami wewnętrznymi wyspy. Otóż po wyborze syna Chiang Kei-sheka na prezydenta, opozycja zaczęła się obawiać, iż może to oznaczać powstanie dynastii Chiangów. Poza tym pośród obywateli wyspy panowało coraz większe niezadowolenie, jako że władze mogły pochodzić jedynie z kontynentu (jako że reprezentowały całe Chiny), co uniemożliwiało miejscowym wpływanie na losy wyspy. Nowy prezydent proponował zatem, by powierzać coraz wyższe stanowiska w administracji państwowej ludziom urodzonym na Tajwanie. Liberalizacja systemu doprowadziła do wprowadzenia wielu swobód politycznych, czego zwieńczeniem było zezwolenie na tworzenie partii politycznych. W roku 1986 powstała w Tajpej Demokratyczna Partia Postępu (DPP). Rok 1987 przyniósł zaś zniesienie stanu wyjątkowego.

DOKUMENTY
1. Joint Communique of the United States of America and the People's Republic of China (1972)
tekst dostępny na stronie internetowej Departamentu Stanu Stanów Zjednoczonych: http://usinfo.state.gov/eap/Archive_Index/joint_communique_1972.html

2. Joint Communique of the United States of America and the People's Republic of China (1979)
tekst dostępny na stronie internetowej Departamentu Stanu Stanów Zjednoczonych: http://usinfo.state.gov/eap/Archive_Index/joint_communique_1979.html

3. Joint Communique of the United States of America and the People's Republic of China (1982)
tekst dostępny na stronie internetowej Departamentu Stanu Stanów Zjednoczonych: http://usinfo.state.gov/eap/Archive_Index/joint_communique_1982.html

4. Taiwan Relations Act (1972)
tekst dostępny na stronie internetowej Departamentu Stanu Stanów Zjednoczonych: http://usinfo.state.gov/eap/Archive_Index/Taiwan_Relations_Act.html

ŹRÓDŁA
Azja Wschodnia na przełomie XIX i XX wieku. Przemiany polityczne i społeczne, pod red. Krzysztofa Gawlikowskiego, Instytut Nauk Politycznych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2004
Strona internetowa Tajwańskiego Stowarzyszenia Spraw Publicznych - http://www.fapa.org/
Strona internetowa Ministerstwa Obrony Narodowej Republiki Chińskiej - http://www.mnd.gov.tw/
Strona internetowa Ambasady Chińskiej Republiki Ludowej w Belgii - http://www.chinaembassy-org.be/
Strona internetowa Ambasady Stanów Zjednoczonych Ameryki w Chińskiej Republice Ludowej - http://www.usembassy-china.org.cn/
Strona internetowa Biura Prezydenta Republiki Chińskiej - http://www.president.gov.tw/
Strona internetowa Departamentu Stanu Stanów Zjednoczonych - http://www.state.gov/
Strona Biura Informacyjnego Rządu Republiki Chińskiej (GIO) zawierająca "Rocznik Tajwański 2004" - publikację GIO) - http://www.roc-taiwan.org.uk/taiwan/5-gp/yearbook/contents.htm
Strona Internetowa BBC - www.bbc.co.uk