Dominik Jankowski: Wpływ pakietów koniunkturalnych na gospodarkę i scenę polityczną

• niemcy
• _gospodarka

Przyjęty w listopadzie ubiegłego roku pierwszy pakiet koniunkturalny, wraz z finalizowanym obecnie drugim pakietem, stanowią podstawę niemieckiej reakcji na światowy kryzys finansowy. O ile jednak wpływ obu programów na niemiecką gospodarkę będzie niewspółmiernie mały w stosunku do poniesionych kosztów, o tyle można się spodziewać, iż wraz ze zbliżającymi się wyborami parlamentarnymi oba pakiety zostaną wykorzystane w ferworze walki politycznej. Tym bardziej, iż stały się już symbolem przewartościowania niemieckich poglądów na ekonomię, w których dotychczas preferowano rozwiązania liberalne nad interwencjonizm państwowy.

Wpływ pakietów na gospodarkę RFN

Światowy kryzys gospodarczy i finansowy dotknął w sposób znaczący proeksportową gospodarkę niemiecką, głównie w wyniku spadającego światowego popytu na wytwarzane w RFN towary [1]. Ponadto ostrożność niemieckich konsumentów znacznie zahamowała popyt wewnętrzny. Tym samym rząd niemiecki podjął decyzję o konieczności ratowania gospodarki przy pomocy pakietów koniunkturalnych, mających przede wszystkim pobudzić popyt wewnętrzny i doprowadzić do wzrostu poziomu inwestycji. Wysokość zarówno pierwszego (ok. 32 mld euro), jak i drugiego pakietu (ok. 50 mld euro) jest zdecydowanie zbyt niska, by realnie odwrócić recesyjny trend w gospodarce niemieckiej [2]. O ile pierwszy pakiet, opierający się w głównej mierze na dopłatach do odsetek, gwarancjach kredytowych i ulgach podatkowych [3], był krytykowany przede wszystkim za brak innowacyjności, o tyle najważniejszym zarzutem wobec drugiego (inwestycje w infrastrukturę, obniżka podatków i składek na kasę chorych [4]) jest jego kompromisowy charakter, wynikający z różnic w poglądach gospodarczych między CDU, CSU i SPD.

Ponadto drugi pakiet antykryzysowy w zasadzie przesądził o tym, że Niemcom nie uda się do 2010 roku zrównoważyć budżetu, co jeszcze w listopadzie 2008 roku było priorytetem rządu kanclerz Angeli Merkel. Tym samym zwiększenie zadłużenia państwa do największego w historii poziomu 50 mld euro jest z pewnością działaniem nadmiernym w stosunku do spodziewanych efektów. Poza tym kolejne odsunięcie w czasie spełnienia kryterium z Maastricht dotyczącego maksymalnie 3-procentowego poziomu deficytu budżetowego osłabi i tak już poważnie nadwyrężoną pozycję Niemiec na arenie europejskiej. Dotychczasowy brak zgody Berlina na podjęcie działań antykryzysowych na poziomie unijnym, w obawie przed powiększeniem deficytu budżetowego, w kontekście decyzji o uruchomieniu drugiego pakietu gospodarczego powinien być jasnym sygnałem dla pozostałych państw członkowskich UE, iż Niemcy odwracają się ostatecznie od ponoszenia kosztów unijnej integracji.

Choć zapowiedź drugiego pakietu koniunkturalnego wpłynęła pozytywnie na inwestorów [5], co spowodowało ponowny wzrost ich zaufania do rynku, przyjęcie programów naprawczych nie spowoduje zmian w gospodarce niemieckiej w 2009 roku. Po pierwsze, według danych Międzynarodowego Funduszu Walutowego PKB Niemiec zmniejszy się o 2,5 %, co o 0,5 % przekracza planowany średni poziom dla strefy euro [6]. Po drugie przewidywany jest dalszy znaczny spadek inwestycji. Kluczowym sygnałem dla losów gospodarki RFN będzie zatem przedstawienie przez kanclerz Angelę Merkel planu spłacenia zadłużenia, co w kontekście zbliżających się wyborów niechybnie wpłynie na równowagę sił na niemieckiej scenie politycznej.

{mospagebreak}

Wpływ pakietów na scenę polityczną RFN

Jak przewiduje zarówno rząd niemiecki, jak i eksperci Hamburgisches WeltWirtschafsInstitut, pierwsze sygnały dotyczące rzeczywistej skuteczności pakietów koniunkturalnych dotrą do rynku w połowie 2009 roku, czyli w szczytowym okresie kampanii wyborczej do Bundestagu. Tym samym staną się one z pewnością elementem walki politycznej i mogą wpłynąć, w ograniczonym jednak zakresie, na ostateczny wynik wyborów. O ile bowiem koalicja CDU/CSU/SPD potrafiła przy okazji pierwszego pakietu koniunkturalnego przedłożyć rację stanu nad partykularne interesy partyjne, o tyle drugi program naprawczy ujawnił nie tylko podziały na linii CDU-SPD, ale także wewnątrz partii kanclerz Angeli Merkel [7].

Przewidywany nieznaczny wpływ pakietów koniunkturalnych na poprawę stanu gospodarki niemieckiej może zatem zwiększyć poparcie dla kandydata SPD na kanclerza Franka-Waltera Steinmeiera. W kontekście porażki SPD w wyborach regionalnych w Hesji, która osłabiła partię w skali całej federacji, taki rozwój wydarzeń jest jak najbardziej pożądany. Ponadto pozycja kanclerz Angeli Merkel, podważana w ostatnim czasie przez część polityków CDU, może dodatkowo ulec osłabieniu w wyniku ideologicznego przewartościowania w niemieckim spojrzeniu na gospodarkę. Odejście od propagowanego od ponad dwóch dekad liberalizmu i przesunięcie środka ciężkości w stronę aktywniejszej obecności państwa w gospodarce niebezpiecznie zbliża działania CDU w stronę stanowiska SPD, co jest sytuacją niepożądaną w kontekście wyborów parlamentarnych, gdzie o wyniku decydują przede wszystkim różnice programowe.

Ponadto pozycję CDU może osłabić również wzrost poparcia dla mniejszych partii, głoszących populistyczne hasła gospodarcze – takich jak „Die Linke” – co jest zjawiskiem charakterystycznym dla czasów kryzysu ekonomicznego.

Wnioski

- Koszty wprowadzenia w życie pakietów koniunkturalnych będą niewspółmiernie wysokie w stosunku do przewidywanych zysków, albowiem wpływ programów naprawczych na odwrócenie niekorzystnego trendu w gospodarce niemieckiej będzie bardzo ograniczony.

- Przyjęcie drugiego pakietu koniunkturalnego, przy braku poparcia Niemiec dla wspólnego unijnego plany antykryzysowego, jest znakiem iż RFN odchodzi od polityki ponoszenia ciężaru finansowego procesu integracji europejskiej.

- Przewidywany brak realnego wpływu pakietów koniunkturalnych na gospodarkę z pewnością nie poprawi notowań kanclerz Angeli Merkel w zbliżających się wyborach parlamentarnych. Jednocześnie należy spodziewać się wzrostu poparcia dla kandydata SPD i wyrównania szans obu partii w walce o zwycięstwo wyborcze.

Przypisy:

[1] J. Gotkowska, Ostrożna polityka gospodarcza RFN wzbudza krytykę w RFN i UE, „BEST OSW” nr 39(73)/2008 z dnia 3 grudnia 2008, Ośrodek Studiów Wschodnich, Warszawa 2008, s. 4.

[2] Więcej patrz: T. Straubhaar, Wieso sich das Konjunkturpaket nicht rechnet, „HWWI Standpunkt“ nr 94 z dnia 15 stycznia 2009, Hamburgisches WeltWirtschafsInstitut, Hamburg 2009. <http://www.hwwi.de/uploads/tx_wilpubdb/HWWI_Standpunkt94.pdf>.

[3] S. Płóciennik, Reperkusje światowego kryzysu dla RFN, „BEST OSW” nr 36(70)/2008 z dnia 5 listopada 2008, Ośrodek Studiów Wschodnich, Warszawa 2008, s. 2.

[4] Drugi pakiet antykryzysowy rządu RFN, „BEST OSW” nr 2(77)/2009 z dnia 14 stycznia 2009, Ośrodek Studiów Wschodnich, Warszawa 2009, s. 7.

[5] R. Atkins, German investor confidence rises, “Financial Times” z dnia 21 stycznia 2009, s. 6.

[6] C. Andersen, Germany Faces Extended Downturn Despite Stimulus, “IMF Survey Magazine” z dnia 22 stycznia 2009. <http://www.imf.org/external/pubs/ft/survey/so/2009/CAR012209A.htm>.

[7] Więcej patrz: G. Banas, Auf schwankendem Boden, „FAZ” z dnia 26 stycznia 2009, s. 1.; Beschleunigtes Verfahren für Konjunkturpaket, “FAZ” z dnia 17 stycznia 2009, s. 5.; P. Saint-Paul, Le seconde plan de relance allemand déjà critiqué, „Le Figaro“ z dnia 14 stycznia 2009, s. 22.

Przedruk za zgodą Amicus Europae