System emerytalny we Francji

• emerytury
• francja

W związku z postępującym demograficznym procesem starzenia się społeczeństwa, a także złym stanem finansów publicznych spowodowanym m.in. kryzysem ekonomicznym, Francja zmuszona została w 2010 roku do przeprowadzenia reformy systemu emerytalnego. Właściwa ustawa podpisana została 10 XI 2010 roku przez prezydenta Republiki Nicolasa Sarkozy’ego, a jej działanie dotknie osoby urodzone w drugiej połowie 1951 roku, które miały przejść na emeryturę w roku bieżącym. Najważniejsze ustalenia odnośnej ustawy konstytuującej system emerytalny we Francji od 2011 roku zaprezentowane zostaną pokrótce w poniższym artykule.

Rzut oka na źródła finansowania

Francuski system emerytalny jest bardzo zróżnicowany. Składa się na niego około 35 różnych podsystemów. Niektóre z nich obsługują bardzo wyspecjalizowane grupy zatrudnionych. Wśród instytucji posiadających specjalne systemy wyróżnić można np. paryską operę, Bank Francji czy port w Strasburgu.

Generalnie założone jest finansowanie świadczeń z dwóch źródeł. Pierwsze z nich określa bazową kwotę wypłacaną na rzecz biorcy, drugie kwotę dodatkową (fundusz komplementarny). Kwota bazowa wyliczana jest na podstawie wzoru. W jej skład wchodzi 50% kwoty referencyjnej (średnia z 25 najlepiej opłacanych lat pracy danej osoby) pomnożona przez czas trwania pełnego ubezpieczenia. Ten z kolei jest obliczany w stosunku do planowanego pełnego czasu zatrudnienia (w 2010 roku 162 kwartały). Fundusze komplementarne są najbardziej zróżnicowaną częścią systemu. Niemal dla każdej grupy zawodowej ta część systemu emerytalnego finansowana jest w inny sposób. Dokładniejszy opis tych form dostępny jest pod adresami wskazanymi jako źródła.

Elementem solidarnościowym systemu emerytalnego we Francji jest tzw. „minimum vieillesse” – „minimum emerytalne”. Przysługuje ono bez zróżnicowania na płeć i narodowość wszystkim, którzy uprawnieni są do korzystania z francuskiego systemu emerytalnego. Warunkami jednak jest zamieszkanie na terenie Francji, ukończenie co najmniej 65-go roku życia (w szczególnych wypadkach 60-tego), a także bazowa kwota emerytalna poniżej 8 507,49 euro dla jednej osoby lub 13 889,62 euro dla pary w skali roku. Osoby korzystający z tego funduszu uzyskują wyrównanie do w/w kwot. Obecnie korzysta z tej formy 600 000 beneficjentów, uszczuplając budżet państwa o 2,9 mld euro rocznie.

Najważniejsze cechy systemu po reformie Woertha z 2010 roku

Najważniejszym założeniem nowego kształtu systemu emerytalnego jest przesunięcie w górę wieku przejścia na emeryturę. W większości przypadków nastąpi ono z punktu początkowego w momencie ukończenia 60-go roku życia do punktu końcowego w momencie osiągnięcia wieku 62 lat. Nowy wiek emerytalny wprowadzany będzie jednak stopniowo. Okres przejściowy obejmie osoby urodzone pomiędzy 1951 a 1956 rokiem. Urodzeni do 30 czerwca 1951 roku nie odczują skutków reformy. Jako pierwsze dotknie ona osoby urodzone w drugiej połowie 1951 roku. Zamiast dotychczasowych 60 lat wiek emerytalny osiągną one w dniu ukończenia 60 lat i 4 miesięcy. Oznacza to, że osoba urodzona np. 1 sierpnia 1951 roku prawa emerytalne nabędzie nie 1 sierpnia 2011 roku jak dotychczas, lecz dopiero 1 grudnia 2011 roku. Następnie, każdy kolejny rocznik przechodzić na emeryturę będzie o 4 miesiące później. Na przykład, osoba urodzona w roku 1952 roku na emeryturę przejdzie po ukończeniu 60 lat i 8 miesięcy, urodzona w 1953 w wieku 61 lat, aż do osiągnięcia pułapu 62 lat w roku 2016. Pułap 60/62 lat dotyczy tylko tych osób, które do tego okresu osiągną wymaganą liczbę przepracowanych kwartałów (do 2012 roku liczba kwartałów niezbędnych do osiągnięcia pełnej wysokości świadczeń osiągnie164 [41 lat pracy]. Była ona stopniowo zwiększana począwszy od 160 kwartałów). Osoby takie nabywają prawo do świadczeń w pełnej wysokości od razu w momencie przejścia na emeryturę. W sytuacji tej znajduje się większość beneficjentów francuskiego systemu emerytalnego.

Jeżeli ktoś nie spełnia tego warunku, może pracować aż do osiągnięcia 65-go roku życia (od 2023 roku 67-go). Wówczas po odpracowaniu wymaganej liczby kwartałów również od razu nabywa prawo do świadczenia w pełnej wysokości. Jeżeli jednak po ukończeniu 60/62-go roku życia mimo niewystarczającej liczby przepracowanych kwartałów osoba wyrazi chęć przejścia na emeryturę, również zostanie objęta wypłatą świadczenia. W takim jednak wypadku comiesięczna wypłata będzie pomniejszona w stosunku do pełnej kwoty, jaką osoba ta otrzymywałaby w przypadku przepracowania wszystkich wymaganych kwartałów.

Szczególne przywileje dotyczyć będą pracowników, którzy będą w stanie wykazać uszczerbek na zdrowiu przekraczający 10%, związany z wykonywaniem pracy zawodowej. W przypadku takich osób wiek emerytalny utrzymany zostanie na poziomie 60 lat, a świadczenie w pełnej wysokości będzie im wypłacane niezależnie od ilości przepracowanych trymestrów.

Kolejną grupą posiadającą szczególne uprawnienia będą osoby, które wcześnie (w wieku 14-17 lat) podjęły pracę zawodową i bez przerw były aktywne zawodowo. Takim osobom pozostawione będzie prawo do wcześniejszego przechodzenia na emeryturę. Ci, którzy pracę podjęli w wieku 14-15 lat, na emeryturę przejść będą mogli po ukończeniu 58-go roku życia, a ci, którzy pracować rozpoczęli mając 16-17 będą nadal mogli odchodzić na emeryturę w wieku lat 60.

Zgodnie z szacunkami przedstawionymi na wzmiankowanej powyższej stronie, ta, i inne zmiany pozwolą na doprowadzenie gospodarki do stanu równowagi w roku 2018. Bez jej wprowadzenia w 2018 roku system emerytalny notowałby straty rzędu 44 miliardów euro rocznie.
Kolejną grupą zyskującą na reformie są pracujące kobiety. Po pierwsze, obecnie do wysokości sumy składki emerytalnej wliczane będą świadczenia pobierane przez nie w trakcie trwania urlopu macierzyńskiego. Po drugie, matki powyżej 3 dzieci, które zmuszone zostały do przerwania swojej kariery zawodowej w celach wychowawczych, zachowują prawo do przechodzenia na emeryturę o pełnej wartości w wieku 65 lat, niezależnie od ilości przepracowanych kwartałów. Po trzecie wreszcie, pracodawcy zobowiązani zostali do zwalczania nierówności w wysokości wynagrodzeń kobiet i mężczyzn.

Chronione będą interesy najsłabszych członków społeczeństwa. Rozszerzony zostanie zakres przyznawania dodatku emerytalnego (le minimum vieillesse). Możliwe będzie dziedziczenie części świadczeń emerytalnych po zmarłych małżonkach. Rozszerzony zostanie zakres czasu, który zaliczany będzie do wymaganych przepracowanych kwartałów (np. o okres pozostawania na zasiłku dla bezrobotnych). Rodzice dzieci niepełnosprawnych zachowają prawo do emerytury w pełnej wartości po przekroczeniu 65-go roku życia.

Ostatnim elementem reformy jest zrobienie kroku w kierunku zrównania warunków emerytalnych pracowników sektora prywatnego i państwowego. Ci ostatni również objęci zostali programem zwiększenia wieku emerytalnego, progresywnie zwiększona zostanie ich składka do systemu do 10,55%. Stopniowo wygaszany będzie także przywilej przechodzenia na emeryturę po 15 latach służby dla tych pracowników publicznych, którzy mają co najmniej trójkę dzieci. Również sposób obliczania emerytury bazowej zbliżony zostanie do tego stosowanego dla pracowników sektora prywatnego.

Fakty i liczby

We Francji obecnie żyje 16 milionów emerytów z tendencją wzrostową (18 w 2030 i 23 w 2050).
Wypłaty świadczeń dla nich pochłaniają 14,4% całości PKB kraju, czyli 279mld euro w 2010 roku, z czego 32mld euro pochodzą z budżetu państwa. Obecnie na jednego emeryta przypada 1,8 osób pracujących na jego świadczenie z tendencją malejącą (1,3 w 2030 i ok. 1,18 w 2050). Średnie wynagrodzenie emeryta wynosi 1400 euro miesięcznie, a w grupie spełniającej wszystkie podstawowe wymagania (spełnione kryterium kwartałów, niewykorzystywanie „minimum vieillesse” itp.) ok. 1700 euro miesięcznie.

Jako pełne 4 kwartały zaliczony może zostać okres, kiedy dana osoba nie pracowała na pełen etat, ale osiągała zarobki określonej wysokości – 5568 euro za miesiąc.

„Solidarność”  jest słowem-kluczem do francuskiego systemu emerytalnego. Istnieje solidarność międzypokoleniowa (obecnie pracujący bezpośrednio finansują obecnych emerytów) i wewnątrzpokoleniowa (część składek poprzednio płaconych przez obecnych emerytów podlega redystrybucji wewnątrz systemu, która niekoniecznie trafia do płacących składki).

70mld euro – tyle kosztowałoby rocznie utrzymywanie systemu emerytalnego bez przeprowadzenia reform w 2030 roku (102mld euro w 2050) – przy założeniu stopy bezrobocia 4,5% [!]. Stanowiłoby to odpowiednio 2,46 i 2,63 PKB Francji w tych latach.     W 2007 roku przewidywano w tych samych latach obciążenia rzędu odpowiednio 47 i 69 mld euro.

Francja ma jeden z niższych wskaźników wieku wyjścia z rynku pracy – 59,4. Dla porównania – w Niemczech jest to 62, w Hiszpanii 62,1, w Portugalii 62,6, a w Szwecji i Holandii  - 63,9
Istnieje możliwość zwiększenia emerytalnej kwoty bazowej dzięki liczbie wychowanych dzieci. Dzięki temu zysk może wynosić do 10% w/w kwoty. Kwoty na ten cel wyniosły w 2009 roku 4,2mld euro.

Źródła:
Jako główne źródło informacyjne o jej założeniach wykorzystana została rządowa informacyjna strona internetowa www.retraites.gouv.fr.
http://www.travail-emploi-sante.gouv.fr/IMG/pdf/Dossier_d_information_-_Les_retraites_en_France.pdf
www.lemoneymag.eu
www.retraites.gouv.fr
www.retraites2010.fr
www.info-retraite.fr