Anna Jórasz: Unijna samoobrona po portugalsku
Koncepcja Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony UE jest stosunkowo nowa, zaangażowanie Wspólnoty w międzynarodowe zarządzanie kryzysami pozostaje ograniczone ze względu na mimo wszystko wciąż niewielki potencjał militarny Unii... Tymczasem widmo ataków terrorystycznych wciąż krąży nad światem - wymagania i oczekiwania rosną. Jak z tego zadania wywiąże się prezydencja portugalska?
Po zdecydowanej, a momentami kontrowersyjnej prezydencji niemieckiej 1 lipca br. nadszedł czas na - polityczne czy tylko geograficzne? - ocieplenie klimatu. Prezydencję w UE przejęła Portugalia.
Co przyniesie ta zmiana warty? Przykład czerwcowego szczytu Rady Europejskiej i negocjacje nad nowym traktatem wskazują, że Unia wciąż nie mówi jednym głosem. Choć UE rękami i nogami wszystkich eurosceptyków broni się przed wizją europejskiego supermocarstwa, posiada ona coraz więcej atrybutów prawdziwego – może czasem nazbyt zbiurokratyzowanego? – państwa. Pomimo że oficjalnie nie będzie unijnej flagi, hymnu czy ministra spraw zagranicznych, negocjowany obecnie nowy traktat zakłada daleko idące kroki w na drodze do budowania międzynarodowej pozycji UE - mandat przyjęty na szczycie przewiduje m.in. utworzenie instytucji prezydenta wybieranego na okres 2,5 roku.
Opracowana przez rządy trzech przewodniczących kolejno w UE państw koncepcja tzw. potrójnej prezydencji (w 2007 r. – Niemcy i Portugalia, od stycznia 2008 r. Słowenia) zakłada postępująca współpracę w dziedzinie Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony oraz w tworzeniu obszaru bezpieczeństwa, wolności i sprawiedliwości. Unia sukcesywnie zyskuje więc typowo „państwową” kompetencję – mianowicie zapewnienie zewnętrznego i wewnętrznego bezpieczeństwa swoim obywatelom.
Bezpieczeństwo wewnętrzne – I i III filar UE
Traktat z Maastricht, wprowadzając koncepcję „filarów integracji europejskiej”, wyróżnił III filar pod nazwą Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych. Obecnie mówimy o „współpracy sądowej i policji w sprawach karnych”, przez co rozumie się tworzenie „obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości”. Wykładni tego pojęcia dokonała Rada Europejska na spotkaniu w Tampere w dniach 15-16 października 1999 roku, przenosząc z III do I filara (Wspólnoty Europejskie posiadające osobowość prawną) środki towarzyszące swobodnemu przepływowi osób, tj. sprawy wizowe, imigracyjne i azylowe oraz działania z zakresu współpracy sądowej w sprawach cywilnych. Zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego UE jako całości należy więc do sfery zarówno I jak i II filaru integracji europejskiej.
*
W chwili obecnej największe zagrożenie nie tylko dla samej UE, lecz dla całego współczesnego świata bez wątpienia stanowi terroryzm. Jak wskazuje ostatni raport Europolu w roku 2006 wykryto ok. 500 ataków terrorystycznych w samej Europie, co z pewnością wpłynęło na decyzję Portugalii o potrzebie modyfikacji Decyzji Ramowej Rady UE w sprawie unijnej walki z terroryzmem. Chodzi tu o objęcie prawodawstwem wszystkich krajów członkowskich kwestii przepływu danych i technologii przydatnych w tworzeniu broni masowego rażenia. Dodatkowo Portugalia chce uposażyć odpowiedzialne za walkę z terroryzmem jednostki w odpowiednie narzędzie prawne i techniczne w celu zwiększenia efektywności ich działania m.in. w Internecie.
Dodatkowo pod auspicjami Lizbony we wrześniu br. Komisja Europejska powoła grupę ekspercką w celu zbadania gospodarczych aspektów terroryzmu oraz oceny jakości unijnych działań antyterrorystycznych.
W ostatnim kwartale 2007r. Portugalia zamierza włączyć się do paneuropejskiego ruchu walki z międzynarodowym terroryzmem poprzez odpowiedź na Konwencję Rady Europy nr 198 dotyczącą walki z procederem prania brudnych pieniędzy
Problemem może okazać się tu wywalczona podczas czerwcowego szczytu Rady Europejskiej tzw. klauzula opt-out, dająca Wielkiej Brytanii prawo do wyłączenia się z procesu wzmacniania współpracy policji krajowych. Co w tej sytuacji zrobi Portugalia? Wprawdzie od początku swej prezydencji deklaruje ona precyzyjne realizowanie mandatu przyjętego w czerwcu, jednak Konferencja Międzyrządowa jest ostatnią szansą, by dopracować wspólne stanowisko również w tej dziedzinie, co będzie miało dalekosiężne skutki...
Dodatkowo Portugalia przewiduje serię nieformalnych rozmów i przygotowanie tzw. Zielonych Ksiąg nt gotowości reakcji wobec ataku biologicznego, współpracy sektora prywatnego i publicznego oraz kontroli transportu lądowego.
Jednakże bezpieczeństwo wewnętrzne UE to nie tylko walka z terroryzmem i kwestia kontroli granic. Portugalia będzie musiała zmierzyć się również ze specyficznym, aczkolwiek niezwykle poważnym problem, jakim jest obecnie wybuch pryszczycy - groźnej choroby zakaźnej zwierząt racicowych. Na razie problem ten dotyczy Wysp Brytyjskich, ale Komisja Europejska już wydała zakaz eksportu żywych zwierząt z tego kraju do jakiegokolwiek państwa unijnego.
{mospagebreak}
Bezpieczeństwo UE na scenie międzynarodowej – II filar UE
Pojęcie Wspólnej Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (CSDP) pojawiło się po raz pierwszy na szczycie UE w Kolonii 3-4 czerwca 1999 r., a proklamowana została w grudniu 1999 r. w Helsinkach. Stanowi ona uzupełnienie tzw. II filaru UE czyli Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, choć nieformalnie uważana jest za IV filar.
W ramach CSDP realizowane są tzw. zadania petersberskie, które obejmują operacje humanitarne i ratownicze, misje pokojowe oraz zadania bojowe w razie potrzeby opanowania sytuacji kryzysowych (w tym przywracanie pokoju).
*
Bazując na programie Potrójnej Prezydencji, Portugalia monitoruje trwające już operacje i misje, biorąc pod uwagę możliwość rozpoczęcia innych, które mogą okazać się konieczne. Zadaniem prezydencji jest też rozwój zdolności militarnych i cywilnych oraz polityki partnerstwa strategicznego UE. Znakiem szczególnym prezydencji tego kraju jest wzmożona współpraca z Afryką i regionem śródziemnomorskim.
Strategiczne partnerstwo:
Odpowiadając na coraz większe wymagania co do zaangażowania UE w światowym zarządzaniu kryzysem, Portugalia kontynuuje prace nad rozwojem strategicznego partnerstwa z takimi organizacjami jak ONZ, NATO, Unia Afrykańska, OBWE, a także z państwami europejskimi należącymi do NATO a nie będącymi członkami UE czy wreszcie z państwami kandydackimi, a także z USA, Kanadą, Rosją, Ukrainą i Szwajcarią.
Portugalia będzie dążyć do rozwoju efektywności współpracy UE z NATO na zasadzie komplementarności działań – konsultowanych operacji, ćwiczeń itp. Docelowo przewidywane jest utworzenie wspólnych grup bojowych i regularnych spotkań oraz rozwój nieformalnego dialogu przy obopólnej akceptacji decyzyjnej autonomii obu organizacji.
Biorąc pod uwagę dokonania prezydencji niemieckiej – a w szczególności podpisanie 8 czerwca 2007 r. Wspólnego Stanowiska UE-ONZ ws. Współpracy w dziedzinie Zarządzania Kryzysem, Portugalia dąży do dalszego wzmocnienia dialogu. Chodzi tu o realną współpracę obu Sekretariatów, rozgraniczenie kompetencji przez jasne określenie zasad i praw oraz rozwiązanie kwestii mandatu NZ w przypadku konieczności podjęcia akcji zbrojnej przez stronę unijną.
Współpraca z Afryką
Premier Jose Socrates ogłaszając oficjalne stanowisko swego kraju i priorytety obecnej prezydencji podkreślił, że Portugalia w sposób szczególny wesprze rozwój wielosektorowego dialogu, konsultacji i szeroko pojętej współpracy z Afryką i afrykańskimi organizacjami subregionalnymi. Ma to szczególne znaczenie w obliczu zbliżającego się grudniowego szczytu UE-Afryka, na którym ma zostać przyjęta wspólna strategia obejmująca kwestie zapobiegania, zarządzania i rozwiązywania konfliktów.
Prezydencja portugalska wraz z Instytutem Studiów Bezpieczeństwa UE planuje organizację konferencji wysokiego szczebla pt. „Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony – zapobieganie, zarządzanie i rozwiązywanie konfliktów w Afryce”. Konferencja ma na celu promocję potencjału Afryki a także wypracowanie reform sektora bezpieczeństwa przy uwzględnieniu specyfiki danego regionu. UE podkreśla swój wkład w rozbrojenie, demobilizację i reintegrację Afryki.
Przykładem realnego zaangażowania UE w problemy afrykańskie jest deklaracja w sprawie sytuacji na Wybrzeżu Kości Słoniowej. Portugalia zapowiada uczestnictwo UE w obradach międzynarodowego ciała konsultacyjno – obserwacyjnego z naciskiem na osiągnięcie postępu w kluczowych dziedzinach, takich jak: DRR (demobilizacja, rozbrojenie i reintegracja) oraz przeprowadzenie wolnych i demokratycznych wyborów, uwierzytelnionych przez społeczność międzynarodową.
Tym samym Portugalia chce wprowadzić Unię Afrykańską na drogę reform, którą przeszła UE, budując potencjał i zdolność do szybkiego reagowania w przypadku kryzysu. Plan tyleż ambitny, co dalekosiężny...
{mospagebreak}
Współpraca z regionem śródziemnomorskim
Portugalia jest jednym z pięciu europejskich krajów (poza nią do tego kręgu zaliczają się: Hiszpania, Francja, Włochy i Malta), które bazując na sukcesie bilateralnych stosunków z pozaeuropejskimi państwami śródziemnomorskimi, rozwijają ramową współpracę z pięcioma krajami : Marokiem, Mauretanią, Algierią, Tunezją, Libią w ramach formuły „5+5”.
Współpraca ta obejmuje również sprawy obronne, choć z założenia jest ona wielosektorowa i w ostatnich latach właśnie w dziedzinie bezpieczeństwa nastąpił regres. Jednak nadzór morski, kontrola powietrzna, ćwiczenia wojskowe i pomoc wojskowa dla cywilów to wciąż obszary wspólnego zainteresowania stron.
W kontekście wrześniowego spotkania unijnych ministrów obrony chce zorganizować nieformalną sesję roboczą „27+5”, zapraszając ministrów obrony wymienionych wyżej pięciu państw pozaeuropejskich. Celem tego spotkania byłaby dyskusja nad strategicznym partnerstwem między stronami w ramach CSDP.
Zarządzanie kryzysem – misje, operacje, ćwiczenia
Portugalia monitoruje rozwój polityczno-wojskowej sytuacji na Bałkanach, co oznacza szczególne zaangażowanie w Bośni i Hercegowinie po redukcji oddziałów unijnej operacji wojskowej ALTHEA, rozpoczętej 2 grudnia 2004. Misja policyjna w tym kraju trwa z kolei od początku 2003 r., a od 1 stycznia 2006 r. na wyraźną prośbę Bośni i Hercegowiny została przedłużona do końca 2007 r. w celu koordynacji reform sektora bezpieczeństwa, w tym walki z przestępczością zorganizowaną.
Kolejnym problemem z jakim musi zmierzyć się prezydencja portugalska jest kwestia Kosowa, gdzie sytuacją steruje obecnie ONZ. UE przewiduje ustanowienie tam misji policyjnej i zarządu w celu przygotowania pod względem politycznym i technicznym tego okręgu do samodzielnego bytu państwowego. Podobne kroki zostały podjęte i trwają do dziś w Afganistanie (3-letnia misja EUPOL AFGHANISTAN od połowy czerwca br.), w Palestynie (EUPOL COPPS od początku 2006 r.) i Demokratycznej Republice Kongo (EUSEC od czerwca 2005 r.).
Portugalia ma również doprowadzić do końca pierwszą tego typu misję cywilnego zarządzania kryzysowego EUJUST LEX w Iraku trwającą od 1 lipca 2005 r., poprzez którą UE promuje ideę państwa prawa i poszanowania dla praw człowieka w tym rejonie świata.
W lipcu 2007 r. powstał pomysł wysłania unijnych żołnierzy do Czadu w celu ochrony tamtejszych obozów dla uchodźców.
W kwestii ćwiczeń wojskowych Portugalia przewiduje wdrożenie programu bazującego na doświadczeniach MILEX 07 (ćwiczenia wojskowe UE w dniach 7-15 czerwca br.) – ćwiczenia w zarządzaniu kryzysem CME 08 oraz MILEX 08. Będą one miały wymiar zarówno militarny jak i cywilny – obejmą działania na szczeblu krajowym i instrumenty wspólnotowe.
Rozwój zdolności wojskowej UE
Obecnie UE dysponuje stosunkowo małym potencjałem wojskowym – od roku 2004 zdolność operacyjną osiągnęły Europejskie Siły Szybkiego Reagowania, zdolne do mobilizacji w ciągu 60 dni, o mandacie trwającym maksymalnie jeden rok. Kolejnym etapem rozwoju w tej dziedzinie są unijne grupy bojowe, które osiągnęły pełną gotowość operacyjną 1 stycznia 2007 r.
Głównym zadaniem Portugalii jest rozwój unijnej zdolności militarnej w ramach przyjętego w czerwcu 2004 r. Celu Operacyjnego 2010 (Headline Goal 2010). Zakłada on realizację zadań petersberskich oraz zadań zawartych w Europejskiej Strategii Bezpieczeństwa (działania rozbrojeniowe, misje wsparcia wojskowego dla państw trzecich w walce z terroryzmem międzynarodowym oraz programy reformowania sektora obronnego w państwach trzecich), przy realizacji dalekosiężnych działań prewencyjnych.
Celem prezydencji portugalskiej jest opracowanie tzw. Katalogu Postępu, zawierającego analizę dotychczasowych działań z zakresu CSDP, który miałby posłużyć jako baza dla listopadowego spotkania Rady UE ds. Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych i dalszego rozwoju współpracy w dziedzinie obrony i bezpieczeństwa.
Ponadto Portugalia aktywnie wspomoże Europejską Agencję Obrony w implementacji Programu na rok 2007 ze specjalnym naciskiem na ewolucję Planu Rozwoju Zdolności Wojskowych, opracowanie Europejskiej Strategii Obrony w zakresie Badań i Technologii oraz Europejskiej Strategii Obrony w zakresie Technologicznym i Przemysłowym. Ponadto Portugalia na spotkaniu w listopadzie br. zaproponuje nową koncepcję Cywilnego Celu Operacyjnego na rok 2008.
***
Portugalia ma więc przed sobą wiele pracy – nie zaczyna jednak od zera, ani nie jest też ostatnim ogniwem unijnego łańcucha odpowiedzialności, gdyż rozpoczęte przez nią działania z pewności będą kontynuowane przez Słoweńców i kolejne prezydencje. Wydawać by się mogło, że nie powinniśmy się spodziewać spektakularnych zwrotów akcji, gdyż na polu Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony UE wciąż raczkuje, a budowanie wspólnotowego „obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości” nadal budzi wiele kontrowersji... Jednakże nie zapominajmy, że siedmiomilowe kroki w pewnych dziedzinach już zostały poczynione poprzez zaangażowanie prezydencji portugalskiej w sprawy Afryki czy też pierwszy w historii szczyt UE-Brazylia.
Podsumowując, kwestia unijnego bezpieczeństwa leży obecnie w rękach Portugalii. Wielka odpowiedzialność i ... No właśnie - wyzwanie dla ambitnych Portugalczyków czy jak mówią inni: ogromny problem dla małego państwa o relatywnie krótkim stażu w UE?
Tymczasowo odpowiedź pozostaje w zawieszeniu. Ocenimy w grudniu.
Opodatkowanie podatkiem dochodowym od osób prawnych podmiotów powiązanych w Unii Europejskiej i Polsce
