Polityka spójności w obliczu strategii Europa 2020

• ue
• _short_ue_komisja

Polityka Regionalna ewoluowała wraz z krajami Wspólnoty, była i nadal jest odpowiedzią na zwiększającą się wraz poszerzaniem grona krajów członkowskich potrzebą stabilnego i zrównoważonego rozwoju Unii jako różnorodnej kulturowo i językowo w miarę równomiernie rozwiniętej gospodarki światowej.

Kierunek kształtowania się polityki regionalnej ukazuje wzrost decentralizacji przy rozdysponowywaniu funduszy unijnych. Widoczna jest tendencja do przekazywania coraz większej odpowiedzialności w ręce władz lokalnych, zwiększenie finansowania na cele dążące do wzmocnienia gospodarek regionalnych. Unia Europejska w ciągu ostatnich lat systematycznie zwiększa finansowe wsparcie przeznaczone na działania promujące zrównoważony rozwój regionów państw członkowskich. W wyniku konstruktywnej analizy wieloletniego funkcjonowania funduszy unijnych wspierających rozwój regionalny konieczne stało się zwiększenie dyscypliny kontroli oraz monitoringu, wprowadzenie norm narzucających limity czasowe wykonania projektów. W celu uniknięcia „rozmytego“ kształtu polityki nastąpił wzrost koncentracji UE na zredukowanej liczbie celów. Ograniczono procedury aplikacyjne, zostały wprowadzone ułatwienia w zakresie wypełniania i składania wniosków aplikacyjnych. W wyniku rozwoju oraz silnego i trwałego poparcia państw członkowskich polityka regionalna stała się trwałym i nieodłącznym elementem wsparcia Unii Europejskiej dla krajów członkowskich.

Nowa strategia Unii Europejskiej–Europa 2020 skoncentrowana jest na promowaniu zrównoważonego rozwoju gospodarki, wzroście zatrudnienia i zwiększeniu spójności społecznej.

Europa 2020 jest planem zakładającym realizację następujących celów:
1. Zatrudnienie – 75 % osób w wieki 20-64 lat powinno mieć pracę.
2. Badania i rozwój – na inwestycje w badania i rozwój wraz z innowacjami powinno zostać przeznaczone 3 % PKB Unii Europejskiej (łącznie ze środków prywatnych i publicznych).
3. Zmiany klimatu i energia – efektywność energetyczna powinna wzrosnąć o 20 %, powinna nastąpić redukcja emisji gazów cieplarnianych o 20 % w stosunku do poziomu z roku 1990 (w sprzyjających warunkach nawet o 30 %), 20 % energii powinno pochodzić ze źródeł odnawialnych.
4. Edukacja – przynajmniej 40 % osób w wieku 30-34 powinno mieć wyższe wykształcenie, odsetek młodych ludzi przedwcześnie porzucających naukę nie powinien przekraczać 10% procent.
5. Ubóstwo i wykluczenie społeczne - zmniejszenie liczby osób zagrożonych wykluczeniem społecznym i ubóstwem co najmniej o 20 milionów.

Oczywiście opisane cele stanowią drogowskazy przekładając się na poszczególne polityki unijne. Wszelkie zmiany dotyczące zasad przyznawania środków w ramach polityki spójności od samego początku jej powstania wywoływały wiele kontrowersji ze względu na ogromne środki finansowe przeznaczone na realizacje jej priorytetów. W obecnym czasie trwają również gorące dyskusje na arenie europejskiej na temat wstępnych projektów dotyczących polityki regionalnej.

W październiku 2011 roku Komisja Europejska przedstawiła propozycje zmian dotyczących kształtu polityki spójności w latach 2014-2020. Nastąpiła redukcja celów polityki regionalnej z trzech do dwóch w miejsce konwergencji, wzrostu konkurencyjności i zatrudnienia oraz europejskiej współpracy terytorialnej wprowadzono inwestowanie dla wzrostu zatrudnienia oraz europejską współpracę terytorialną. W ramach podziału środków w obrębie celu pierwszego wyznaczono następujące kategorie:
- regiony mniej rozwinięte – poniżej 75% PKB,
- regiony przejściowe – pomiędzy 75 a 90 % PKB,
- regiony bardzo rozwinięte – powyżej 90 %PKB.

Pomocą w zakresie europejskiej współpracy terytorialnej zostaną objęte regiony przygraniczne oraz obszary ponadnarodowe.

Analizy ukazują, iż Polska po raz kolejny zostanie zakwalifikowana do pierwszej kategorii krajów, z wyjątkiem regionu mazowieckiego, który w następnym okresie programowania wygeneruje wyższe PKB niż 75 %, co za tym idzie otrzyma mniejszą pulę środków pochodzących z funduszy przeznaczonych na realizację polityki spójności. Najwięcej środków UE przewidziano dla regionów mniej rozwiniętych - około 71,5 % budżetu polityki spójności, należy zaznaczyć, iż regiony te zamieszkuje około 119,2 milionów osób. Z kolei dla regionów rozwiniętych planuje się 16, 4 % środków budżetu polityki spójności, a regiony te zamieszkuje 307,1 milionów osób. Ze wstępnych propozycji KE w latach 2014-2020 na realizację polityki spójności przydzielone ma zostać 336 mld euro, dla porównania w latach 2007-2013 przyznano 308 mld euro.

W celu zwiększenia efektywności polityki spójności KE planuje wprowadzić bardziej precyzyjne określanie wskaźników, większą koncentrację regionów na realizacje inwestycji powiązanych z „menu tematycznym” zaprezentowanym przez Komisję. Dodatkowo w celu zwiększenia dyscypliny finansowej wprowadzono zagrożenie wstrzymaniem płatności. Planowana jest również większa harmonizacja przepisów dotyczących zasad funkcjonowania poszczególnych funduszy w ramach polityki spójności i powstanie jednego zbioru przepisów dotyczących pięciu funduszy, ustanowienie ram strategicznych dotyczących: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Funduszu Spójności, Europejskiego, Europejskiego Funduszu Rozwoju Obszarów Wiejskich i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego. Komisja Europejska w celu zwiększenia kooperacji z państwami członkowskimi ma za zadanie zawarcie umów partnerskich z każdym krajem UE, w ramach których sformułowane zostaną wszystkie zobowiązania kraju dotyczące realizacji celów.

W ramach wprowadzanych uproszczeń stworzono możliwość tworzenia programów wielofunduszowych, opcje rocznego zamykania projektów oraz tworzenie Wspólnego Planu Działań. Poza tym do roku 2014 planowany jest rozwój e-spójności w postaci wprowadzania systemu „jednego okienka”. W wyniku reform naturalnie planowane jest obniżenie kosztów administracyjnych na poziomie krajowym i regionalnym.

Ostatnia strategia UE - Strategia Lizbońska (wdrożona w życie w 2000 roku, następnie uzupełniona w 2001 roku) miała na celu w perspektywie dziesięcioletniej uczynienie z Unii Europejskiej najbardziej konkurencyjnej, dynamicznej, opartej na wiedzy gospodarki na świecie. Gospodarka, która będzie w stanie zagwarantować zrównoważony wzrost, oferującej więcej lepszych miejsc pracy, mającej na uwadze ochronę środowiska naturalnego oraz większą spójność społeczną. Analiza efektywności Strategii Lizbońskiej ukazała, iż nie spełnia ona swoich założeń i niezbędna jest ich weryfikacja. W roku 2005 nastąpiła reforma owej strategii, w wyniku której przyjęto pakiet tzw. Zintegrowanych Wytycznych na rzecz wzrostu i zatrudnienia na lata 2005 - 2008, dodatkowo każde państwo członkowskie zostało zobligowane do stworzenia Krajowych Programów Reform. Powstała również „mapa drogowa“ mająca na celu transpozycje elementów polityki regionalnej na główne założenia przyjęte w ramach Strategii Lizbońskiej w postaci Strategicznych Wytycznych Wspólnoty na lata 2007-2013 w ramach Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia (NSRO).

W wyniku analizy założeń Strategii Lizbońskiej oraz planowanej strategii Europa 2020 oczywiste staję, się iż urzędnicy europejscy powinni w większym stopniu skoncentrować się na zakładaniu bardziej realnych celów. Lista priorytetów strategii Europa 2020 wydaję się listą życzeń, będącą rozwiązaniem wszystkich problemów współczesnego świata. Dodatkowo realizacja owych założeń w dobie kryzysu gospodarczego wydaję się być matematycznie nierealna.

Co z kolei oznacza Europa 2020 dla polityki spójności?

Zgodnie z wytycznymi zaprezentowanymi przez Komisję Europejską nowa strategia i jej założenia mają stanowić zintegrowane wytyczne w kreowaniu nowego wymiaru polityki spójności. Planowane jest zwiększenie roli instytucji regionalnych w tworzeniu strategii nowych programów operacyjnych. Większy poziom integracji aktorów lokalnych z KE w postaci zawierania dwudziestu siedmiu umów partnerskich przyczyni się do efektywniejszej kooperacji. Niepokojący wydaję się jednak fakt, iż widoczna jest na tym etapie tworzenia ram polityki regionalnej 2014-2020 tendencja do traktowania jej jako narzędzia wykonawczego strategii Europa 2020. Polityka spójności ma służyć już nie tylko zmniejszaniu różnic w rozwoju gospodarczym, do jej zadań dołączono promowanie zielonej gospodarki, ochronę środowiska, redukcję dwutlenku węgla. Taki zabieg jest stosunkowo niebezpieczny, większy zakres działań może przyczynić się do zmniejszenia efektywności i swoistego „rozmycia” się kształtu polityki, z pomocą której nastąpił wzrost gospodarczy w regionach państw członkowskich. Zaprezentowane wytyczne stanowią jedynie wstępne propozycje, ich doprecyzowanie będzie miało miejsce w ciągu najbliższych kilkunastu miesięcy. Pozostaje mieć nadzieję, iż nie nastąpi nadmierne rozbudowanie zadań polityki regionalnej. Historia jej tworzenia ukazała, iż redukcja priorytetów, wzrostu kontroli oraz kooperacji przekładają się na realny wzrost konkurencyjności Unii Europejskiej.

Źródła:
Komisja Europejska:
http://ec.europa.eu/polska/news/documents/polityka_spojnosci_2014-2020_warszawa_7.10.2011.pdf
http://ec.europa.eu/regional_policy/what/future/proposals_2014_2020_en.cfm
http://ec.europa.eu/regional_policy/what/future/proposals_2014_2020_en.cfm#1
http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/11/1159&format=HTML&aged=0&language=EN&guiLanguage=en
http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docoffic/official/regulation/pdf/2014/proposals/questions_answers.pdf
http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docoffic/official/regulation/pdf/2014/proposals/presentation_en.pdf