Krzysztof Lepianka: Ojciec zjednoczonej Afryki

• afryka
• kadafi
• libia
• _afryka

Wizja zjednoczonej i przez to silnej Afryki bardzo mocno działa na wyobraźnię przywódców państw afrykańskich. Coraz częściej zaczynają oni rozumieć, że zjednoczeni są w stanie więcej osiągnąć na arenie międzynarodowej. Większość z ponad pięćdziesięciu przywódców afrykańskich chciałaby stanąć na równi z ojcami zjednoczonej Europy: Robertem Schumanem czy Jean Monet, nazywając siebie ojcami zjednoczonej Afryki. Choć wielu ma takie ambicje, niewielu może się pochwalić konkretnymi osiągnięciami w procesie zacieśniania współpracy pomiędzy państwami afrykańskimi. Większość z nich bardziej jest skupiona na wewnętrznych problemach swoich państw. Niektórzy jednak już od wielu lat, mając za wzór Unię Europejską, nie szczędzą wysiłków, aby stworzyć jedno super-państwo, które mogłoby stawić czoło procesom globalizacji, które z Afryką obchodzą się nad wyraz niesprawiedliwie.

Syn Beduina, urodzony w roku 1942 w okolicach libijskiego miasta Syrt, Muammar Abu Minyar al-Qaddafi od dawna był zafascynowany ideą zjednoczenia Afryki. Zanim jednak zaczął starania o zjednoczenie w obrębie całego kontynentu, był pod dużym wpływem idei panarabizmu. W latach młodości jego wzorem był prezydent Egiptu Gamal Abdel Nasser – orędownik panarabizmu, dążący do zjednoczenia państw arabskojęzycznych. Tak więc, początkowo Kadafi to właśnie w zjednoczeniu Arabów, tak bliskich kulturowo, językowo i religijnie upatrywał szansę dla lepszego rozwoju regionu. Zanim jednak doszedł do władzy i miał wpływ na kształtowanie polityki, tak tej wewnętrznej jak i zewnętrznej, w 1963 roku ukończył studia na Uniwersytecie Libijskim, a w dwa lata później Akademię Wojskową w Bengazi. 1 września 1969 roku przewodząc małej grupie wojskowych, dokonał zamachu stanu zmuszając do wyjazdu do Egiptu ówczesnego króla Libii Idrisa I. Wraz z utworzeniem Libijskiej Republiki Arabskiej, władzę w kraju przejęła Rada Dowódcza Rewolucji pod jego przewodnictwem. Od 1971 roku jako nowy premier rządu libijskiego Kadafi wprowadził reżim oparty na arabskim socjalizmie, u którego podstaw leżała idea panarabizmu.

Po śmierci Nassera, to Muammar Kadafi przejął miano głównego promotora idei panarabizmu. I tak, już w 1972 roku zostało zaproponowane utworzenie Federacji Republik Arabskich, którą obok Libii miały tworzyć Egipt i Syria. Pomysł nie został jednak zrealizowany, gdyż strony nie mogły się porozumieć, co do szczegółów ewentualnego zjednoczenia. Stopniowo Kadafi zaczynał patrzeć coraz bardziej w stronę samej Afryki, odchodzą od idei panarabizmu, na rzecz panafrykanizmu.

Inicjatywy integracyjne podejmowane przez Kadafiego można mnożyć. Jednak nie należy upatrywać w Kadafim jedynego ich źródła. Choćby idea zjednoczenia państw Maghrebu powstała jeszcze w latach pięćdziesiątych, tuż po odzyskaniu niepodległości przez Tunezję i Maroko, i na kilkanaście lat przed objęciem władzy przez Kadafiego. Chociaż już w roku 1964 zostały podpisane pierwsze porozumienia: Algieria, Tunezja i Maroko utworzyły Stały Komitet Konsultacyjny Maghrebu, to dopiero w 1988 przy dużym zaangażowaniu Libii i jej rewolucyjnego przewodnika – Muammara Kadafiego miał miejsce pierwszy szczyt Arabskiej Unii Maghrebu, w której skład weszły Maroko, Algieria, Tunezja, Libia i Mauretania. W rok później nastąpiło formalne podpisanie Traktatu Ustanawiającego Arabską Unię Maghrebu. Całe przedsięwzięcie jednak nie może się pochwalić sukcesami na drodze do zacieśnienia współpracy. Przez szereg lat organizacja pozostawała niemal martwa z powodu sporów pomiędzy państwami członkowskimi. Najpoważniejszą kwestią sporną pozostaje status Sahary Zachodniej – państwa formalnie uznanego przez ONZ za niepodległe, a uważane przez Maroko za integralna część jego terytorium.

Wśród krajów tzw. Dużego Maghrebu miały też miejsce oddzielne sojusze, w których często jedną ze stron była Libia. I tak w roku 1974 w Dżerbie zostało podpisane porozumienie o połączeniu Tunezji i Libii, jednak jeszcze tego samego roku zostało ono wypowiedziane przez Tunezję. Nieco dłużej, bo dwa lata przetrwała Unia Marokańsko-Libijska, powstała na podstawie Traktatu z Wadżdy (Maroko), ostatecznie 29 sierpnia 1986 roku wypowiedziana przez Maroko.

Muammar Kadafi niezrażony jednak niepowodzeniami, jakie dostarczały mu dotychczasowe próby integracji w regionie, lansuje pomysł szerszej geograficznie integracji. I tak w roku 1988 na szczycie w Trypolisie razem z przedstawicielami Mali, Czadu, Nigru, Sudanu oraz Burkina Faso tworzy Wspólnotę Państw Sahary i Sahelu (fr. La Communauté des États sahélo-sahariens „Cen-Sad”, ang. Community of Sahel-Saharian States). Dziś ta organizacja liczy dwudziestu trzech członków i dalej się rozwija. Mimo, że nazwa mogłaby sugerować, że twórcy organizacji zamykają drzwi do niej państwom spoza regionu, nic bardziej mylnego. Członkami organizacji są bowiem Republika Środkowoafrykańska czy Somalia, a sam sekretarz generalny Cen-Sad w wywiadzie udzielonym w 2001 roku podkreślał, że Sen-Sad jest otwarta dla wszystkich państw, bez wyjątku. Organizacja ta stawia przed sobą głównie cele ekonomiczne, kwestie polityczne pozostawiając kolejnemu dziecku Kadafiego: Unii Afrykańskiej.

Powstała na gruzach Organizacji Jedności Afrykańskiej w 2002 w Durbanie (RPA) Unia Afrykańska jest jak dotąd najbardziej kompleksowym pomysłem realizującym idee panafrykanizmu. Celami organizacji są: promowanie zasad i instytucji demokratycznych, ochrona praw człowieka, zapobieganie konflikom zbrojnym, stworzenie i podtrzymywanie ogólnokontynentalnego rynku zbytu, ograniczenie wymiany handlowej z byłymi potęgami kolonialnymi na rzecz wymiany wewnątrz kontynentu, przyciągnięcie zagranicznego kapitału. Statut Unii Afrykańskiej zakłada także utworzenie wspólnego panafrykańskiego parlamentu, banku centralnego, wspólnego sądu, jednej waluty i sił pokojowych. Obecnie Unia skupia wszystkie państwa afrykańskie z wyjątkiem Maroka. Duchowym przywódcą Unii pozostaje Muammar Kadafi, który postrzegany jest przez innych przywódców afrykańskich jako postać wielce zasłużona dla procesu integracji kontynentu. Dowodem dużego szacunku jakim cieszy się Kadafi na kontynencie afrykańskim jest przyzanie mu nagrody Nelsona Mandeli między innymi za zasługi na rzecz integracji Afryki.

Jak się okazuję, marzenie Kadafiego o zjednoczeniu Afryki powoli zaczyna się realizować. Jednak on sam do końca nie porzucił myśli o zjednoczeniu ze światem arabskim. W toku zaawansowanych prac nad pogłębianiem integracji Afryki w roku 2001 zaproponował również swoim arabskim braciom z Syrii, Jordanii i Palestyny przystąpienie do Unii Afrykańskiej. Według Kadafiego zastąpiłoby to brak wspólnoty arabskiej, a Afryka jest bliska Arabom geograficznie, politycznie i kulturowo.

Dziś możemy się tylko przyglądać procesom, które następują w Afryce. Pułkownik Kadafi, choć w przeszłości dawał się poznać nawet jako terrorysta, dziś jawi się nam Europejczykom, jak ten, który zerwał z tym, co było kiedyś i pragnie budować przyszłość na współpracy i wzajemnym zrozumieniu z innymi narodami. Ostatecznie to historia oceni postać Muammara Kadafiego, ale już dziś należy mu się uznanie za zasługi, jakie ma dla zjednoczenia Afryki.

Źródła:

J’eune Afrique L’intelligent nr 2110

J’eune Afrique L’intelligent nr 2112

J’eune Afrique L’intelligent nr 2113

J’eune Afrique L’intelligent nr 2114

J’eune Afrique L’intelligent nr 2162

“Interview: Libyan Leader Muammar al-Qaddafi”,Charles Lambroschini, Le Figaro, Paris, France, March 11, 2003

www.african-union.org

www.cen-sad.org

www.magrebarabe.org

www.wikipedia.org