Relacje chińsko–wietnamskie: trudna droga od konfrontacji do normalizacji

• azja
• chiny
• wietnam

Relacje Chin i Wietnamu powinny być z pozoru przyjazne – oba państwa należą do bloku ideologicznego, w którym władzę sprawują partie komunistyczne, a ponadto łączy je wspólna granica. Niemniej jednak wzajemne stosunki były bardzo burzliwe, a droga do ich normalizacji dość długa.

Jeden system, dwie opcje

Po zakończeniu drugiej wojny indochińskiej zjednoczony Wietnam musiał zdecydować, w którym kierunku chce się rozwijać. Utrzymywanie równowagi między Pekinem a Moskwą nie było możliwe ze względu na odmienne rozumowanie komunizmu przez Chińską Republikę Ludową oraz Związek Radziecki. Ostatecznie Wietnamczycy stanęli po stronie Sowietów. Konsekwencją tego były działania ChRL prowadzące do osłabienia pozycji Wietnamu w Indochinach. Przykładem było wsparcie udzielone kambodżańskim Czerwonym Khmerom w konflikcie z Wietnamem. Ingerencja Wietnamskiej Armii Ludowej w wewnętrzne sprawy Kambodży została potraktowana przez Pekin jako pretekst do zbrojnej interwencji w Wietnamie. Trwająca kilka tygodni wojna na pograniczu chińsko-wietnamskim nie skłoniła wietnamskich komunistów do reorientacji polityki zagranicznej, w tym do osłabienia sojuszu z ZSRR. Ponadto Wietnam nadal pretendował do statusu hegemona w Indochinach przez co Pekin utrzymywał stan napięcia w stosunkach z Hanoi. Przez kolejne lata chińskie wojska koncentrowały się wzdłuż granicy, co powodowało możliwość ponownej interwencji zbrojnej.

Rozpad Związku Radzieckiego początkiem normalizacji wzajemnych stosunków

Można wysunąć tezę, że Związek Radziecki był przyczyną napiętych relacji między ChRL i Wietnamem oraz przyczyną ich normalizacji. Po demontażu bloku państw socjalistycznych w Europie Środkowej i Wschodniej Pekin oraz Hanoi zgodnie oceniały taki rozwój wypadków jako efekt zbyt głębokich zmian w systemach politycznych i niewłaściwie zorganizowanych reform gospodarczych. Jednocześnie podzielały obawę o możliwość analogicznego rozwoju wypadków w swoich krajach. Dostrzeżono w końcu wspólne cele, które pozwoliły na zbliżenie między obydwoma państwami. Niedopuszczenie do utraty władzy przez chińskich i wietnamskich komunistów wydawał się jednym z najważniejszych łączących je celów. Podobieństwo państw można również znaleźć w gospodarczym otwarciu się na świat. Pomimo komunistycznego ustroju w obydwu państwach dopuszczalna jest własność prywatna oraz wciąż postępuje liberalizacja rynku. Normalizacja stosunków w sferze politycznej przyniosła częste spotkania na wysokim szczeblu i zawieranie kolejnych umów dwustronnych. Przystąpienie Wietnamu do ASEAN w 1996 r. nadało nowy, regionalny wymiar w kontaktach tego państwa z ChRL. W ten sposób Hanoi realizowało dążenie do hegemonii na Półwyspie Indochińskim. Będąc członkiem regionalnej organizacji międzynarodowej Wietnam mógł wcielać w życie swoje postulaty, których samodzielnie nie byłby w stanie zrealizować. Dzięki rozmowom ASEAN–Chiny omawiano kwestie współpracy politycznej i bezpieczeństwa.

Wielkim sukcesem normalizacji bilateralnych stosunków jest szybki rozwój kontaktów handlowych. W 1991 r. wartość wzajemnej wymiany towarów szacowano na ok. 31 mln dolarów. W 1996 r. osiągnięto poziom 1,1 mld dolarów, zaś w 2000 r. niemal 3 mld dolarów. Istotną cechą współpracy gospodarczej Wietnamu z Chinami jest udział w niej regionów przygranicznych. Niektóre tereny, zniszczone przez działania wojenne, stały się miejscem intensywnej wymiany handlowej. Przez to możliwe było odprężenie w kwestii granicy, która była jednym z punktów zapalnych wojny w 1979 r.

Największe znaczenie dla stosunków dwustronnych miały spory terytorialne. Dotyczyły one wyznaczenia granicy lądowej, morskiej w Zatoce Tonkińskiej, a także roszczenia do wysp leżących w archipelagach Spratly i Paracele. Na przełomie wieków rozpoczęto negocjacje dotyczące ostatecznego ustalenia granicy. Spór wokół przynależności Wysp Spratly i Paracele wydawał się znacznie trudniejszy do uregulowania. U jego podstaw leżał bowiem najpoważniejszy w stosunkach chińsko – wietnamskich konflikt interesów, na który składały się roszczenia obu państw do całości spornych terytoriów. Znaczenie archipelagów bierze się zarówno z ich strategicznego położenia, jak i potencjału ekonomicznego.

Stosunki w XXI wieku

Jednym z ważniejszych osiągnięć stosunków dwustronnych w XXI w. jest realizacja postanowień traktatów granicznych podpisanych w 1999 i 2000 r. W części dotyczącej granicy lądowej do początku 2009 r. zakończono demarkację całej objętej umową strefy oraz  ustalono sposób kontroli nad granicą. W kwestii podziału wód w Zatoce Tonkińskiej  podpisano Protokół Dodatkowy o współpracy w dziedzinie rybołówstwa. Obszar zatoki patrolują wspólne oddziały policji morskiej.

Pomyślnie rozwija się także dwustronna współpraca gospodarcza. Jej efektem jest stopniowe umacnianie pozycji Chin jako czołowego partnera Wietnamu w tej sferze. Wartość wymiany handlowej między obydwoma krajami wzrosła do 15 mld. Problemem jest jednak powiększający się ujemny bilans obrotów po stronie Wietnamu. W związku z postępującą liberalizacją handlu można przypuszczać, że ta tendencja utrzyma się w przyszłości.

Obydwa azjatyckie państwa przeszły długą i trudna drogę do unormowania dwustronnych relacji. W przeciągu ponad 30 lat z prowadzących przygraniczną wojnę, państwa te stały się partnerami w wielu dziedzinach. Udało się wiele osiągnąć, ale jeszcze wiele wyzwań stoi przed nimi. Wydaje się jednak, że więcej do zrobienia ma Wietnam. Państwo to targane wieloma konfliktami, w szczególności najpoważniejszym – wojną wietnamską, jest stosunkowo biedne. Dlatego wybór przez Hanoi drogi gospodarki wolnorynkowej pozwolił Wietnamowi na otwarcie się na świat pod względem gospodarczym, turystycznym i kulturowym. Bardzo istotne było również przystąpienie tego kraju do ASEAN, co umożliwiło intensywniejsze uczestniczenie w życiu regionu, poprawę kontaktów gospodarczych oraz zwiększenie narodowego bezpieczeństwa.