08 styczeń 2021

Unia Europejska jako podmiot międzynarodowy opiera swoją politykę wewnętrzną i zewnętrzną na traktatowych wartościach europejskich, które zakładają m.in. wspieranie pokoju oraz przestrzeganie praw człowieka. Wspólnoty europejskie często w swoich działaniach  powołują się na priorytet ochrony życia ludności cywilnej w państwach objętych konfliktami. Unia Europejska w swojej globalnej strategii w dziedzinie polityki zagranicznej, której celem jest rozwiązywanie międzynarodowych konfliktów, kładzie także nacisk na pomoc humanitarną i rozwojową oraz promowanie rządów demokracji i praworządności, także w dalszych rejonach świata. Mimo że Wspólnota zakłada aktywne działanie i eksport wartości europejskich w dalsze zakątki świata, wydaje się, że nie posiada wystarczających instrumentów, m.in. własnej armii, aby w pełni osiągnąć zakładane cele. W dalszym ciągu Unia Europejska może pełnić jednak ważną rolę w ochronie mniejszości religijno – etnicznych na Bliskim Wschodzie, które od wieków są uciskane przez tamtejsze reżimy, i które w dalszym ciągu mierzą się z konsekwencjami panowania Państwa Islamskiego na rozległym terytorium Syrii i Iraku m.in. poprzez pomoc humanitarną, dialog z rządami krajów Bliskiego Wschodu i międzynarodową współpracę w ramach zwalczania terroryzmu. 

 

Wybuch Arabskiej Wiosny w 2011 roku w krajach Bliskiego Wschodu wzbudził nadzieję Unii Europejskiej na demokratyzację państw, które do tej pory były rządzone przez dyktatury (ec.europa.eu, 2013a). Podobne nadzieje miała także ludność cywilna, która na początku protestów domagała się m.in. poprawy jakości życia, zmniejszenia bezrobocia, a także ukrócenia korupcji. Dość szybko protesty, które miały być oddolnym ruchem obywatelskim zostały brutalnie tłumione przez władze. Chaos powstały w wyniku pacyfikacji demonstracji poskutkował także powstaniem Państwa Islamskiego, które ogłosiło samozwańczy kalifat w 2014 r. na terytorium Syrii i Iraku. Dla mniejszości religijno – etnicznych wiązało się traumatycznymi przeżyciami. Niemuzułmańskie mniejszości, które od wieków zamieszkiwały terytorium Syrii i Iraku zostały zmuszone do opuszczenia swoich domów, konwersji na islam lub zostały masowo zamordowane (europarl.europa.eu, 2016) Taki los spotkał m.in. Kurdów, jazydów i chrześcijan. 

 

Sytuację pogorszyło także zaangażowanie mocarstw ościennych, które do tej pory próbują realizować swoje interesy na Bliskim Wschodzie, co uniemożliwia zakończenie konfliktu. 

W pierwszej kolejności sytuację wykorzystały Iran i Rosja, które w Syrii do tej pory wspierają Bashara Al – Asada. Dzisiaj najaktywniejszym państwem wydaje się Turcja, które mimo że od początku arabskiej wiosny opowiadała się za zmianą władzy w Damaszku, silnie współpracuje z Rosją m.in. w syryjskiej prowincji Idlib. Terytorium Syrii i Iraku stało się areną konfliktu mocarstw, które prowadzą swoje proxy wars na w tym regionie, niejednokrotnie podsycając także napięcia religijnie. Dla wielu społeczności oznacza brak to możliwości powrotu do ojczyzny, a obywatele, którzy pozostali w swoich krajach muszą mierzyć się w dalszym ciągu trwającym konfliktem.

 

Turcja. Kłopotliwy partner 

 

Turcja w 1999 roku otrzymała przez Radę Europejską status kraju kandydującego do Unii Europejskiej (consilium.europa.eu, 2020), jednak od tego czasu stosunki z Ankarą uległy znacznemu pogorszeniu. W 2019 r. Komisja Europejska opublikowała raport, w którym stwierdziła, że negocjacje akcesyjne utknęły w martwym punkcie, a Turcja oddaliła się od Unii Europejskiej. Wspólnota krytykuje Ankarę między innymi za częściowe zawieszenie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Raport wskazuje także na regres w stosunku przestrzegania praw człowieka, wolności słowa i prasy, wolności zgromadzeń i stowarzyszeń, a także utrudnianie działalności obrońcom praw człowieka. Mimo że w dokumencie nie ma bezpośredniego wskazania na dyskryminację mniejszości religijno-etnicznych, to Turcja od lat 20. XX wieku prowadzi dyskryminującą politykę wobec Kurdów, a jej działania w ostatnich latach w północno-wschodniej i północno-zachodniej Syrii, zamieszkiwanej przez mniejszość kurdyjską budzą kontrowersje (europarl.europa.eu, 2020).

 

Los Kurdów został przypieczętowany w 1914 r. przez ambasadorów Francji i Wielkiej Brytanii, którzy rozpoczęli negocjacje o podziale imperium osmańskiego na strefy wpływów ententy. Dwa lata później zawarto porozumienie znane jako układ Sykes-Picot, który podzielił Bliski Wschód na 5 stref pomiędzy Paryż i Londyn, i tym samym Kurdów pomiędzy Turcję, Irak, Iran i Syrię. 1920 r. miało dojść do podpisania Traktatu w Serves, który w swoich zapisach przewidywał możliwość utworzenia niepodległego Kurdystanu, jednak po wybuchu wojny o niepodległość Turcji, traktat z Serves zastąpiono traktatem Lozanne, na mocy którego  autonomia Kurdystanu została zlikwidowana (Zdanowski, 2010: 53,59,78-79)

 

Turcja nie uznaje Kurdyjskiej mniejszości od początku swojej państwowości w obawie o defragmentację kraju. Wzrost napięć od lat 80. ubiegłego wieku spowodował także  powstanie Partii Pracujących Kurdystanu, która zaczęła domagać się niepodległości Kurdystanu i uznania Kurdów za mniejszość etniczną. PKK poprzez swoją działalność rebeliancką jest uznawana przez Turcję, a także m.in. przez Unię Europejską, Stany Zjednoczone, Iran i Syrię za organizację terrorystyczną. Obie strony są sprawcami wzajemnych ataków, jednak strona turecka wydaje się działać ze zwiększonym zintensyfikowaniem (bipartisanpolicy.org, 2016). Do pierwszych poważnych zamieszek doszło na początku 1990 r. w  północnym Kurdystanie w południowo-wschodniej doszło do rebelii, która wybucha kilka lat po rozpoczęciu wojny partyzanckiej przez PKK. W późniejszych latach mimo zawieszenia broni, a nawet doprowadzenia do rozmów pokojowych, stosunki pomiędzy Kurdami, a Ankarą uległy ponownemu zaostrzeniu, gdy swoją władze wzmocniła narodowo-konserwatywna Partia Sprawiedliwości i Rozwoju (AKP) (D’alema 2017, s. 8-9). Wolną Armią Syryjską okazała się ważnym elementem walki z bojownikami Państwa Islamskiego wywalczyła powstanie Autonomicznej Administracji Północnej i Wschodniej Syrii (NES) w 2016 r. 

 

Wzmocnienie pozycji Kurdów, którzy razem ze Stanami Zjednoczonymi walczyli z Państwem Islamskim na terenie Syrii i Iraku doprowadziło do ponownej dyskusji na forum międzynarodowym o możliwości stworzenia niepodległego państwa kurdyjskiego.  Kurdyjska partyzantka dzięki, której udało się pozbawić ISIS panowania nad dużym terytorium liczyła na wstawiennictwo mocarstw zachodnich, a w szczególności USA dla możliwość stworzenia niepodległego państwa.  Waszyngton 13 październiku 2019 r. zadecydował jednak o wycofaniu około 1000 żołnierzy z Syrii. Jedynie 300 żołnierzy miało pozostać w amerykańskiej bazie wojskowej Al Tanf na południu Syrii (nbcnews, 2019). Jeszcze przed tą zapowiedzią Turcja zintensyfikowała swoje operacje wojskowe celując w kurdyjskie siły na północy Syrii, niedaleko miasta Kobane (dw, 2019). Redukcja amerykańskiej armii utorowała Ankarze drogę do przeprowadzanie kampanii „Wiosna Pokoju” na Rożawę, znajdująca się przy południowej granicy Turcji. Erdoğan na forum Organizacji Narodów Zjednoczonych powiedział, że Turcja ma prawo do obrony swoich granic, a operacja zostanie przeprowadzona w celu walki z terroryzmem i ułatwieniu powrotu syryjskim uchodźcom, którzy przebywają w Turcji. 

 

Atak na Rożawę spowodował wysiedlenie więcej niż 200 000 tysięcy Kurdów (reliefweb.in, 2019). Organizacje międzynarodowe alarmowały, że takie działania przysporzą kolejny kryzys humanitarny, który i tak jest obecny od kilku lat w Syrii (amnesty.org, 2019a) Ministrowie spraw zagranicznych krajów Unii Europejskiej we wspólnym oświadczeniu potępili turecką interwencję wojskową i uznali ją za niebezpieczną dla stabilności całego regionu i zapowiedzieli także rozważenie wprowadzenia embarga na sprzedaż broni i powołanie specjalnej komisji do rozpatrzenia sankcji (euractiv.com, 2019). Unia Europejska oświadczyła także, że „nie będzie udzielać pomocy stabilizacyjnej ani rozwojowej dla obszarów, na których prawa miejscowej ludności nie są przestrzegane lub są naruszane” (consilium.europa.eu, 2019).

 

Unia Europejska, mimo że jednoznacznie sprzeciwiła się tureckiemu atakowi, to jedynie kilka państw zdecydowało się na wstrzymanie eksporty broni do Turcji. Mimo nacisków Francji i Niemiec na kolektywne działanie państw członkowskich dołączyły do nich jedynie: Finlandia, Hiszpania, Austria, Belgia, Norwegia i Czechy (euractiv.pl, 2019a). Bruksela brak jednomyślnej zgody na zakaz eksportu broni do Turcji tłumaczyła zawiłościami prawnymi wynikającymi z członkostwa Ankary w NATO.

 

Turcja z początku poszukiwała wsparcia w swoich europejskich i natowskich sojusznikach. O ile stanowisko NATO nie było do końca jednoznaczne, to Unia Europejska od początku potępiała turecki atak w obawie o pogorszenie sytuacji na Bliskim Wschodzie. W wyniku takiej reakcji państw członkowskich Erdoğan postanowił zawiesić porozumienie migracyjne obowiązujące pomiędzy Brukselą i Ankarą z 2015 r., argumentując decyzję niewywiązywaniem się UE z obietnic i braku wystarczającego wsparcia finansowego (euractiv.pl, 2019b). Na przełomie lutego i maja na Ankara zaczęła przewozić uchodźców na granicę grecko – bułgarską (dw.com.pl, 2020). W Europie narosła obawy o kolejny niekontrolowany kryzys migracyjnym, a dodatkowe zaniepokojenie wzbudziła pandemia koronawirusa. 

 

Od października 2019 roku Turcja także blokuje przepływ wody z Eufratu do zajmowanej przez Kurdów Rożawy. Z kolei w maju 2020 lokalna agencja Hawar doniosła o odcięciu zbiornika wodnego w prowincji Hasakah na obszarze kontrolowanym przez Kurdów w północno-wschodniej Syrii, pozbawiając 460 000 cywilów dostępu do bieżącej wody (kurdistan24.net, 2020). Wcześniej,  przedstawiciel UNICEF w Syrii Fran Equiza ostrzegał, że takie niehumanitarne działania Ankary wymierzone w ludność cywilną, w dobie walki z koronawirusem zagrażają życiu tysięcy rodzin z dziećmi (morningstaronline.co.uk, 2020). 

 

Wydaje się, że polityka Turcji zmierza w co raz bardziej autorytarnym kierunku, a sytuacja Kurdów nie ma perspektyw na polepszenie. Ankara, która niegdyś prowadziła rozmowy akcesyjne z Brukselą, dzisiaj sama nie jest zainteresowana, aby stać się członkiem Wspólnoty. Próba użycia przez Erdoğana broni demograficznej wobec granic Europy zaowocowała przyznaniem przez Bruksele dodatkowych 6,79 mld funduszy dla Ankary, aby utrzymać porozumienie migracyjne. (reuters.com, 2020).  Według Frontexu w pierwszej połowie tego 2020 roku liczba nielegalnych przekroczeń granic na zewnętrznych granicach Europy spadła o prawie jedną piątą w porównaniu z rokiem poprzednim, jednak w dalszym ciągu sporą część przybyszów stanowią Syryjczycy (frontex.europa.eu, 2020). Jednocześnie należy zauważyć, że Turcja staje się nieprzewidywalnym partnerem i mimo ponownego wsparcia finansowego nie ma pewności, że nie zechce zerwać porozumienia migracyjnego w przyszłości. 

 

Ankara jest jednym z większych partnerów ekonomicznych  dla Wspólnoty.  W 2019 r. Turcja była szóstym co do wielkości partnerem w eksporcie towarów z UE (3%), a także szóstym co do wielkości partnerem w imporcie towarów do UE (4%). Pandemia koronawirusa spowodowała znaczne osłabienie tureckiej gospodarki i waluty, dlatego wydaje się, że Bruksela ma instrumenty, z których mogłaby skorzystać, aby wpłynąć na politykę Turcji nakładając na nią m.in. sankcje ekonomiczne, które dzisiaj są tematem rozmów wśród europejskich decydentów w związku z odwiertami prowadzonymi we wschodniej części Morza Śródziemnego przez Ankarę, co w świetle prawa międzynarodowego narusza przestrzeń morską Cypru i Grecji (usnews.com, 2020). 

 

Bruksela powinna jednoznacznie sprzeciwiać się agresywnej polityce zagranicznej Turcji, ale jednocześnie nie zaprzestać współpracy z rządem Erdoğana, który mimo że aktualne prowadzi działania niekorzystne dla Unii Europejskiej, dalej jest ważnym partnerem dla Europy m.in. w kwestiach migracji. Turcja której polityka zmierza do odrodzenia Imperium Otomańskiego także w dalszym ciągu potrzebuje wsparcia finansowego Brukseli.  Wydaje się jednak, w kwestia zmiany polityki wobec Kurdów w samej Turcji, jak i na Bliskim Wschodzie UE ma ograniczone pole do działania. Wydaje się, że Wspólnota może być w stanie zminimalizować napięcia w relacjach z Ankarą u granic Europy, o tyle Unii Europejskiej brak instrumentów, aby powstrzymać jej działania militarne w Syrii. Turcja jest zbyt ważnym partnerem dla Europy także w strukturach NATO, aby wszcząć działania przeciwko niej w ramach struktury sojuszu. Ewentualne zaangażowanie Sojuszu Północnoatlantyckiego spowodowałoby, że Turcja swoje niezadowolenie mogłaby przenieść na forum NATO lub naraziłoby państwa zachodnie na konflikt z Rosją, której wojska w dalszym ciągu pozostają aktywne na Bliskim Wschodzie.

 

Ludobójstwo Jazydów i Chrześcijan w Iraku

 

Gdy Wiosna Arabska zamieniła się w wojnę religijną, państwa europejskie mogły tylko przyglądać się postępującym konfliktom na Bliskim Wschodzie. Jeszcze niedawno opozycja w Syrii, z którą Unia Europejska chciała negocjować, okazała silne związki z Bractwem Muzułmańskim, a w Iraku do głosu doszli sunnici, którzy za przynależność do saddamowskiej partii Baas w 2003 r. zostali wykluczeni z życia polityczno-społecznego w ramach budowania nowej irackiej państwowości przez Stany Zjednoczone.

 

Powstanie Państwa Islamskiego, które ogłosiło samozwańczy kalifat w 2014 r. rozpoczęło zorganizowaną ofensywę w północno-zachodnim Iraku.  Jedną z ofiar zostali iraccy Jazydzi, którzy przed natarciem ISIS liczyli około 500 000 osób, a ich społeczność była skoncentrowana głównie w miasteczku Sindżar, 150 kilometrów na zachód od Mosulu. Gdy bojownicy Państwa Islamskiego najechali Sinadżar doszło do wysiedlenia prawie całej społeczności Jazydów. Część została zamordowana lub poddana niewoli.

 

Szacuje się, że 200 000 jazydzkich cywilów uciekło, by ratować życie, z czego co najmniej 50 000 udało się na górę Sindżar, gdzie byli uwięzieni w palącym letnim upale przez wiele dni bez jedzenia i wody, a 10 000 tysięcy zostało zamordowanych (minorityrights.org, 2017). Ci, którzy zdecydowali się bronić swojego dobytku lub nie byli w stanie uciec zostali zamordowani lub uprowadzeni. Bojownicy ISIS na szeroką skalę mordowali mężczyzn. Jedna z większych masakr miała miejsce we wiosce Koczo (amnesty.org, 2014b). Tysiące jazydzkich kobiet i dziewcząt zostało uprowadzonych w celu przymusowego małżeństwa lub niewolnictwa seksualnego. Część z nich  została następnie przewieziona do Syrii w celu sprzedania lub przymusowych zaślubin z członkami ISIS. 

 

Jazydzi wierzą, że wywodzą się od najstarszego potomka Adama. W swoich wierzeniach uznają także uznają Abrahama i Mahometa za proroków, natomiast Jezusa za anioła pod postacią człowieka. Według ich wierzeń upadły anioł (szatan) odpokutował za grzech i odtąd sprawuje władzę nad światem w imieniu Boga jako Anioł-Paw (Malak Tawus). Jazydzi czcią otaczają także Biblię i Koran, ale sami nie posiadają własnej księgi. Te wszystkie elementy wiary spowodowały, że Państwo Islamskie ogłosiło Jezydów niewiernym i powołując się na Koran wydało na mniejszość religijną wyrok ludobójstwa. 

 

Powstaniu Kalifatu towarzyszyło także prześladowanie chrześcijan, których zmuszano do przejścia na islam,  kazano im płacić podatki od niewiernych lub mordowano. Bojownicy Państwa Islamskiego niszczyli także zabytki i chrześcijańskie kościoły (bbc.com, 2016). W 2014 r. doszło do największych przesiedleń w irackiej Dolinie Niwy. Szacuje się, że według najazdu ISIS swoje domy musiało opuścić 100 tyś. chrześcijan. 

 

W 2016 r. Parlament Europejski uznał systematyczne masowe mordy ISIS na mniejszościach religijnych za ludobójstwo i „wezwał w członków Rady Bezpieczeństwa ONZ do wspierania wnoszenia spraw przez Radę Bezpieczeństwa do Międzynarodowego Trybunału Karnego w celu zbadania naruszeń praw chrześcijan i jazydów oraz mniejszości religijnych i etnicznych przez tzw. „ISIS/Daisz””(www.europarl.europa.eu, 2016).

 

W tym samym roku Parlament Europejski przyznał Nagrodę Sacharowa Nadii Murad za walkę na rzecz wolności i praw człowieka. Nadia Murad to jazydka, która była niewolnicą seksualną bojowników Państwa Islamskiego, a także świadkiem zbrodni jakich ISIS dopuszczało się na jazydach. Po raz pierwszy publicznie zabrała głos w 2016 r. na forum Rady Bezpieczeństwa ONZ (polskatimes, 2016). Dzisiaj Nadia jest specjalną ambasadorką ONZ do spraw ofiar handlu ludźmi. Działa także poprzez organizację Yazda m.nin. w odbudowie zniszczonego Sindżaru, niegdyś licznie zamieszkiwanego przez jezydów oraz o doprowadzenie bojowników ISIS przed wymiar sprawiedliwości za popełnione zbrodnie ludobójstwa (yris.yira.org, 2019). Wspieranie takich inicjatyw przez Unię Europejską być może ma wymiar symboliczny, jednak dla pokrzywdzonych jest bardzo ważnym znakiem, że środowisko międzynarodowe nie jest obojętne na ofiary religijnej dyskryminacji i wspiera mniejszości w doprowadzeniu bojowników Panśtwa Islamskiego przed wymiar sprawiedliwości 

 

Głos Niemiec

 

Prawdopodobnie charytatywna praca Nadii Murad nie byłaby możliwa gdyby nie działalność niemieckiego lekarza  Jana Ilhana Kizilhana, psychologa i ekspert ds. mniejszości na Bliskim Wschodzie. Dr. Kizilhan pomaga jazydzkim kobietom, które były wykorzystywane seksualnie i maltretowane przez bojowników ISIS, a którym udało się uciec z niewoli w ramach programu zainicjowanego przez premiera Badenii-Wirtembergii Winfrieda Kretschmanna w listopadzie 2014 roku po zajęciu Mosulu i Rakki przez dżihadystów, (politico.eu, 2016). Działalność psychologa polega na przeprowadzania wywiadów i udzielaniu wsparcia jazydzkim kobietom w ich traumatycznych przeżyciach. Podróżując po obozach dla uchodźców głównie w Północnym Iraku i przeprowadzając wiele rozmów z ocalałymi, Kizilhan decydował, która z kobiet będzie w stanie przenieść się do Niemiec i poddać się dalszemu leczeniu i spróbować odbudować swoje życie w nowym miejscu (middleeastmonitor.com, 2020). Taka szansa spotkała m.in. Nadię Murad, która po swojej ucieczce chciała mówić głośno o zbrodniach dżihadystów. 

 

Niemcy wspierają także uchodźców oraz przesiedleńców pomocą humanitarną we współpracy z irackim rządem. W 2019 roku rząd niemiecki udostępnił za pośrednictwem organizacji pomocowych prawie 50 milionów euro. Berlin także za pośrednictwem Misji Wsparcia ONZ dla Iraku (UNAMI pomaga finansowaniu naprawy i odbudowy miasta Sindżar. Według danych Wysokiego komisarza Narodów Zjednoczonych do spraw uchodźców na 2019 r. w ponad 6 tysięcy jezydek zostało porwanych i sprzedanych jako niewolnice seksualne oraz przetrzymywanych przez kilka miesięcy lub nawet lat. Do tej pory nieznany jest los ponad 1,4 tyś. kobiet (unhcr.org, 2019). 

 

Jednym z głównym celem wsparcia niemieckiego rządu jest przede wszystkim dokumentowanie naruszeń praw człowieka i zbrodni przeciwko ludzkości popełnionych przez Państwo Islamskie w Sindżarze przy współpracy z Komisją Międzynarodowej Sprawiedliwości i Odpowiedzialności (CIJA) oraz Międzynarodową Komisję ds. Osób Zaginionych (ICMP). Praca komisji polega na poszukiwaniu zaginionych oraz zbieraniu materiału dowodowego i ekshumacji masowych grobów, aby w przyszłości doprowadzić bojowników ISIS przed wymiar sprawiedliwości. To właśnie w Niemczech pod koniec kwietnia ruszył pierwszy proces wobec obywatela Iraku, członka Państwa Islamskiego, oskarżonego o udział w ludobójstwie i zamordowanie dziecka z mniejszości jazydzkiej (justsecurity.org , 2020). 

 

Głos Niemiec, jako największego państwa członkowskiego w Unii Europejskiej w sprawie ochrony mniejszości religijno – etnicznych w tym przypadku jazydów, powinien być ważnym bodźcem dla pozostałych krajów europejskich.  Niemcy obejmując to stanowisko przedstawili program, który zakłada zintensyfikowania działań na rzecz promowania pokoju oraz walkę z kryzysem w Syrii razem we współpracy z Europejską Służbą Działań Zewnętrznych i Komisja Europejska. Niemcy zwracają także uwagę, że konsensus w Unii jest często trudny do osiągnięcia. Wydaje się jednak, że wszystkim państwom członkowskim powinno tak samo zależeć na skuteczności i efektywności wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz na szeroko pojętej pomocy humanitarnej (eu2020.de, 2020).

 

Pomoc humanitarna Unii Europejskiej 

 

Unia Europejska jest największym humanitarnym darczyńcą dla Syrii, w której od 10 lat toczy się konflikt (ec.europa.ee, 2020b). W czerwcu pod egidą Unii Europejskiej odbyła się specjalna konferencja poświęcona Syrii oraz sytuacji w jej regionie, w której uczestniczyło 80 krajów wraz z organizacjami międzynarodowymi oraz agencjami UE i ONZ odpowiedzialnymi za pomoc humanitarną dla ludności cywilnej. Wszystkie zgromadzone podmioty zobowiązały się do dotacji w kwocie 4,9 mld EUR na 2020 r. oraz zapewniły finansowanie na dalsze dwa lata (consilium.europa.eu, 2020).

Od początku kryzysu w  2011 r. Syrii Unia Europejska zgromadziła ponad 20 miliardów euro na wsparcie dla najbardziej potrzebujących Syryjczyków. Komisja Europejska zebrała 194 mln euro na pomoc humanitarną dla ludzi pokrzywdzonych przez wojną domową. W listopadzie 2015 r. UE utworzyła  także Instrument na rzecz Uchodźców o wartości 3 mld EUR dla Turcji, aby udzielać wsparcia syryjskim uchodźcom i innym społecznościom przyjmowanym przez Ankarę.  

 

Na początku 2018 roku Unia Europejska wydała wspólny komunikat mówiący o strategii Wspólnoty dla Iraku, w którym oprócz ciągłości pomocy humanitarnej UE zadeklarowała wsparcie dla jedności terytorialnej Iraku, stabilizację obszarów wyzwolonych od Państwa Islamskiego  oraz długoterminowe reformy (ec.europa.eu, 2018b), (eeas.europa.eu, 2018).  Mimo że Bruksela przeznacza dość pokaźne kwoty na pomoc humanitarną, Europejska Organizacja Humanitarna w 2018 roku oskarżyła część irackich polityków o nierozdysponowanie środków pieniężnych otrzymanych od Unii Europejskiej jazydom.  Według organizacji rząd Iraku odmówił rozdysponowania jazydom pomocy finansowej z 350 mln euro jakie UE przekazała Irakowi w latach 2015-2017 (euobserver.com, 2018). 

O ile Unia Europejska współpracuje z rządem w Bagdadzie także w kwestiach politycznych, to relacje z Damaszkiem, który przed 2011 r. prowadził zacieśnioną współpracę z Brukselą i był beneficjentem Europejskiej Polityki Sąsiedztwa (eeas.europa.eu, 2016), zostały zawieszone. UE wprowadziła także sankcje ekonomiczne obejmujące elity polityczne oraz firmy powiązane z reżimem, które w tym roku zostały przedłużone na 2021 rok. Wydaje się jednak, że sankcje przynoszą mierny skutek ponieważ reżim Asada w dalszym ciągu utrzymuje się u władzy, a najbardziej cierpią regionalne władze, które to UE powinna oddolnie wspierać (Seenberg 2012, s.12-13). 

 

W świetle nieskuteczności sankcji być może Unia Europejska oprócz działań humanitarnych powinna  wznowić także  dialog polityczny z Syrią, tym bardziej, że pandemia koronawirusa pogarsza i tak już niewydolny system państwowy, a na braku efektywnego funkcjonowania państwa cierpi ludność cywilna. Bruksela powinna także naciskać na Syrię i Turcję, aby zakończyły starcia w syryjskiej prowincji Idlib. Mimo że Turcja wynegocjowała zawieszenie broni w tym regionie, to media nazywają strefę buforową pod turecką kuratelą nową „Strefą Gazy”, a zamieszkujący tamtejsze tereny Kurdowie obawiają się tureckiej obecności militarnej (ecfr.eu, 2020).

 

Walka z islamskim terroryzmem 

 

Oprócz pomocy humanitarnej przewidzianej przez instytucje unijne, ochrona mniejszości religijno-etnicznych wiąże się nierozerwalnie z przeciwdziałaniem religijnemu ekstremizmowi. W 2014 roku prezydent Barack Obama w odpowiedzi na masakry jakich dokonywało ISIS na ludności cywilnej powołał międzynarodową interwencje przeciwko Państwu Islamskiemu (state.gov, 2014). Do operacji przyłączyło się 81 państw. Unia Europejska jako partner, który nie posiada własnego wojska dołączyła do operacji humanitarnych i zobligowała się do zwiększenia pomocy finansowej dla Iraku. Europa doświadczona także atakami terrorystycznymi na swoim terytorium m.in. w Paryżu i Brukseli usprawniła system informacyjny Schengen. 

 

Unia Europejska jest także zgodna, że bardzo ważnym elementem walki z wpływami Państwa Islamskiego jest przeciwdziałanie wpływowi ideologicznemu i propagandzie, która szerzy mowę nienawiści nie tylko wobec wyznawców innych religii na Bliskim Wschodzie, ale także zagraża państwom zachodnim. W 2016 roku UE powołała grupę zadaniową Komunikacji strategicznej i komunikacji ze światem arabskojęzycznym (europarl.europa.eu, 2020).

 

W 2013 roku powstała Intergrupa Parlamentu Europejskiego ds. Wolności religii lub przekonań oraz tolerancji religijnej to grupa posłów o podobnych poglądach, których celem jest zapewnienie, aby UE w swoich działaniach zewnętrznych promowała i chroniła prawo do wolności religii lub przekonań. Wytycznych, które powstały przy stworzeniu Intergupy przewidują współpracę m.in. na rzecz poszanowania wolności religijnych i przestrzegania praw człowieka z organizacjami międzynarodowymi takimi jak: ONZ i OBWE. Przewiduje także wsparcie finansowe dla organizacji pozarządowych działających na rzecz wolności religii lub przekonań (consilium.europa.eu, 2020). 

 

Europie i krajom zachodnim nie udało się powstrzymać ofensywy Państwa Islamskiego, którego dopuściło się prześladowań i ludobójstwa mniejszości religijno–etnicznych na Bliskim Wschodzie. Mimo że Stany Zjednoczone, które przewodziły kolacji do walki z ISIS ogłosiły pokonanie organizacji terrorystycznej w Syrii i Iraku to w dalszym ciągu region nie jest wolny od ataków terrorystycznych. Terroryzm w XXI wieku wydaje się być jedną z głównych przyczyn cierpień mniejszości religijnych, a Unia Europejska mimo, że nieobecna militarnie na Bliskim Wschodzie może wdrożyć rozwiązania, aby zadziałać prewencyjnie i nie dopuścić do odrodzenia siatek terrorystycznych.

 

Według statystyk Parlamentu Europejskiego szacuje się, że na początku 2015 r. aż 5000 europejskich obywateli wyjechało na Bliski Wschód i wkroczyło w szeregi ISIS  (europarl.europa.eu, 2019b). Jednocześnie mimo wzmocnienia kontroli przygranicznych szacuje się, że dzisiaj w samych Niemczech aktualnie przybywa ponad tysiąc dżihadystów, którzy mogą stwarzać realne zagrożenie dla Europy, a także prowadzić rekrutację bojowników ISIS do Syrii lub Iraku (kurier.plus, 2020). Jednocześnie w samej Syrii sytuacja zamkniętych dżihadystów, których zamknięcie nadzorują Kurdowie wraz z Syryjskimi Siłami Demokratycznymi. Pentagon alarmował, że SDF ponosi ciężar utrzymania i zabezpieczania ośrodków detencyjnych i obozów,  w których przebywa obecnie około 2000 zagranicznych    i około 8000 syryjskich i irackich bojowników (defenseone.com, 2020). W więzieniach zdarzają się ucieczki (theguardian.com,2020), a pandemia koronawirusa dodatkowo wzbudziła niepokoje SDF, co do dalszej skuteczności utrzymania więzień. 

 

Stany Zjednoczone i ONZ wzywają kraje do repatriacji swoich bojowników, z których spora część pochodzi z Europy. Syryjskie Siły Demokratyczne ostrzegają, że więzienia dla bojowników ISIS są mekką radykalizacji. Rządy Iraku i Syrii w dalszym ciągu wydają się być zbyt słabe, aby wziąć odpowiedzialność za skazanych dżihadystów. Jednocześnie wydanie wyroków na bojowników ISIS mogłoby wzbudzić kolejne religijne nienawiści pomiędzy sunnitami i szyitami, na czym ucierpiałyby inne mniejszości religijne. Wydaje się, że Unia Europejska powinna wziąć odpowiedzialność za repatriacje swoich bojowników lub wesprzeć rządy Bliskiego Wschodu w rozwiązaniu ich problemu, jednak powrót dżihadystów do Europy budzi wiele kontrawersji politycznych (dw.com.pl, 2020). Wymagałoby to jednocześnie od krajów europejskich wielu rozwiązań w kwestii bezpieczeństwa, a także socjalizacji takich obywateli, którzy wstępując w szeregi ISIS przeszli silną indoktrynację.

 

Rola Unii Europejskiej w ochronie mniejszości religijno – etnicznych

 

Głównym instrumentem pomocowym dla mniejszości religijno – etnicznych na Bliskim Wschodzie jest pomoc humanitarna jaką świadczy Unia Europejska. Mimo finansowego wsparcia dla potrzebujących regionów jej działania często wydają się być działaniami post factum. UE w dalszym ciągu brakuje zdolności militarnych, aby prowadzić własne dziania na terytoriach innych krajów, co w dużym stopniu ogranicza skuteczność polityki jaką Bruksela chciałaby prowadzić na Bliskim Wschodzie. Jednocześnie pomoc humanitarna, bez zaangażowania partnerów tak samo zainteresowanych ochroną i poprawą jakości życia mniejszości religijnych, nie jest wystarczająca, aby w długofalowej perspektywie zmienić sytuację prześladowanej ludności. O ile Unia Europejska współpracuje z rządem irackim m.in. w ramach  reformy sektora bezpieczeństwa w Iraku, która ma na celu wsparcie walki z terroryzmem i ekstremizmem (consilium.europa.eu, 2020) to w dalszym ciągu brakuje bezpośredniego dialogu z władzami Damaszku. 

 

Jednocześnie w ciągu ostatnich kilku lat stosunki z Turcją, która jest ważnym partnerem dla Unii Europejskiej m.in. w kwestii migracji, uległy pogorszeniu. Ankara, jako byłe Impeium Osmańskie, mogłaby być dla Brukseli kluczowym partnerem do prowadzenia polityki na Bliskim Wschodzie. Od dłuższego czasu  jednak Turcja zmierza w stronę islamizacji, co sprawia, że jest mało wiarygodnym partnerem jeśli chodzi o współpracę w ramach ochrony mniejszości religijnych. 

 

Bruksela nie powinna także przyglądać się biernie tureckiemu wsparciu dla bojowników islamskich, co potwierdza ostatni raport Pentagonu, wg którego, Turcja pozostaje głównym regionalnym węzłem tranzytowym dla najemników ISIS (hawarnews.com, 2020), a wzmożona aktywność siatek Państwa Islamskiego w dalszym ciągu stanowi zagrożenie dla mniejszości relgijno – etnicznych, które chciałby powrócić do swojej ojczyzny. 

 

Mimo że Unia Europejska ma ograniczone instrumenty, aby znacznie poprawić bezpieczeństwo mniejszości religijno-etnicznych na Bliskim Wschodzie powinna w dalszym ciągu działać na rzecz pomocy humanitarnej. Zaangażowanie Unii Europejskiej na Bliskim Wschodzie w ochronę mniejszości religijnych powinno wynikać także z moralnych wartości jakie reprezentuje Unia Europejska. Jednocześnie ochrona ludności cywilnej znajduje się w interesie Wspólnoty, a 2011 rok udowodnił Unii Europejskiej  że skonfliktowany i niestabilny Bliski Wschód niesie za sobą zagrożenie także dla Europy. 

 

Bibliografia:

 

1. Amnesty.org, Syria: Damning evidence of war crimes and other violations by Turkish forces and their allies, amnesty.org < https://www.amnesty.org/en/latest/news/2019/10/syria-damning-evidence-of-war-crimes-and-other-violations-by-turkish-forces-and-their-allies/> [dostęp 4 sierpnia 2020]. 

2. Arabnews.com, Erdogan ‘risks lives’ blocking water supply to Kurds, arabnews.com, https://www.arabnews.com/node/1651391/middle-east <dostęp 4 sierpnia 2020>

3. Avrupa.info.tr, The EU Response to the Refugee Crisis in Turkey, avrupa.info.tr, <https://www.avrupa.info.tr/en/eu-response-refugee-crisis-turkey-710> [dostęp 2 sierpnia 2020].

4. Bbc.com, Iraq's oldest Christian monastery destroyed by Islamic State, bbc.com <https://www.bbc.com/news/world-middle-east-35360415> [ dostęp 1 sierpnia 2020].

5. Brzozowski A, EU condemns Turkey’s military action, stops short of common arms embargo, euractive.com <https://www.euractiv.com/section/defence-and-security/news/eu-condemns-turkeys-military-action-stops-short-of-common-arms-embargo/> [dostęp 4 sierpnia 2020]. 

6. Consilium.europa.eu, Iraq: EU extends advisory mission on security sector reform, consilium.europa.eu <https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2020/04/07/iraq-eu-extends-advisory-mission-on-security-sector-reform/> [ dostęp 28 sierpnia 2020].

7. Consilium.europa.eu, North East Syria: Council adopts conclusions, consilium.europa.eu <https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2019/10/14/council-conclusions-on-north-east-syria/> [dostęp 4 sierpnia 2020].

8. Consilium.europa.eu, Supporting the future of Syria and the region - Brussels IV Conference, 30 June 2020, consilium.europa.eu <https://www.consilium.europa.eu/en/meetings/international-ministerial-meetings/2020/06/30/> [dostęp 4 sierpnia  2020]

9. Crisisgroup.org, U.S. Sanctions on Syria: What Comes Next?, crisisgroup.org < https://www.crisisgroup.org/middle-east-north-africa/eastern-mediterranean/syria/us-sanctions-syria-what-comes-next> [dostęp 2 sierpnia 2020].

10. Dunmore Ch, Mawad D, Yazidi doctor brings former ISIS captives’ souls back to life, unhcr.org <https://www.unhcr.org/news/stories/2019/1/5c3da9ed4/yazidi-doctor-brings-former-isis-captives-souls-life.html>  [dostęp 2 sierpnia 2020].

11. Dw.com, EU offers measured reaction to Turkey's offensive in Syria, dw.com <https://www.dw.com/en/eu-offers-measured-reaction-to-turkeys-offensive-in-syria/a-50819018> [dostęp 1 sierpnia 2020].

12. Dw.com.pl, Europa zatrzaskuje drzwi przed byłymi bojownikami ISIS, dw.com.pl <https://www.dw.com/pl/europa-zatrzaskuje-drzwi-przed-by%C5%82ymi-bojownikami-isis/a-51139503>   [dostęp 2 sierpnia 2020].

13. Dw.com.pl, Fale migrantów na granicy grecko-tureckiej, dw.com.pl < https://www.dw.com/pl/fale-migrant%C3%B3w-na-granicy-grecko-tureckiej/a-52588390> [dostęp 4 sierpnia 2020].

14. Dw.com, US troops in Syria come under fire as Turkey ramps up offensive, dw.com, < https://www.dw.com/en/us-troops-in-syria-come-under-fire-as-turkey-ramps-up-offensive/a-50805211> [dostęp 2 sierpnia 2020].

15. Ec. europa.eu, EU's response to the “Arab Spring”: The State-of-Play after Two Years, ec. Europa.eu < https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/MEMO_13_81> [ dostęp 1 sierpnia 2020].

16. Ec.europa.eu, Turkey-EU - international trade in goods statistics, ec.europa.eu <https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Turkey-EU_-_international_trade_in_goods_statistics> [dostęp 4 sierpnia 2020].

17. Ec.europa.eu, Syria, ec.europa.eu https://ec.europa.eu/echo/where/middle-east/syria_en [dostęp 1 sierpnia 2020]. 

18. Ecfr.eu, A new Gaza: Turkey’s border policy in northern Syria, ecfr.eu < https://www.ecfr.eu/publications/summary/a_new_gaza_turkeys_border_policy_in_northern_syria> [dostęp 4 sierpnia 2020].

19. Europarl.europa.eu, MEPs call for sanctions against Turkey over military operation in Syria, europarl.europa.eu < https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20191017IPR64569/meps-call-for-sanctions-against-turkey-over-military-operation-in-syria> [dostęp 2 sierpnia 2020].

20. Europarl.europa.eu, Mniejszości w Iraku i Syrii na krawędzi destrukcji, Europarl.europa.eu <https://www.europarl.europa.eu/news/pl/headlines/world/20160530STO29622/mniejszosci-w-iraku-i-syrii-na-krawedzi-destrukcji> [dostęp 2 sierpnia 2020].

21. Europarl.europa.eu, Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 8 lutego 2018 r. w sprawie bieżącej sytuacji w zakresie praw człowieka w Turcji,  europarl.europa.eu, <https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-8-2018-0040_PL.html> [dostęp 1 sierpnia 2020]. 

22. Europarl.europa.eu, Targeted revision of the schengen borders code (anti-terrorism measures), europarl.europa.eu <https://www.europarl.europa.eu/legislative-train/theme-towards-a-new-policy-on-migration/file-targeted-revision-of-the-schengen-borders-code-(anti-terrorism-measures)> [dostęp 4 sierpnia 2020]. 

23. Guarascio F, Gumrukcu T, EU, Turkey in stand-off over funds to tackle new migrant crisis, reuters.com <https://www.reuters.com/article/us-syria-security-turkey-eu/eu-turkey-in-stand-off-over-funds-to-tackle-new-migrant-crisis-idUSKBN20T1RH>  [dostęp 2 sierpnia 2020].

24. Hrw.org, Turkey/Syria: Weaponizing Water in Global Pandemic?, hrw.org <https://www.hrw.org/news/2020/03/31/turkey/syria-weaponizing-water-global-pandemic> [dostęp 1 sierpnia 2020].

25. Kucharczyk M B, Turcja zawiesza porozumienie z UE o readmisji migrantów, euractive.pl, <https://www.euractiv.pl/section/polityka-zagraniczna-ue/news/turcja-zawiesza-porozumienie-z-ue-o-readmisji-migrantow/>  [dostęp 4 sierpnia 2020]. 

26. Minorityrights.org, Yezidis, minorityrights.org <https://minorityrights.org/minorities/yezidis/> [dostęp 1 sierpnia 2020].

27. McKernan B, Islamic State prisoners escape from Syrian jail after militants riot, theguardian.com <https://www.theguardian.com/world/2020/mar/30/islamic-state-prisoners-escape-from-syrian-jail-after-militants-riot> [dostęp  5 sierpnia 2020].

28. Npr.org, Turkey's Invasion Of Syria Worsens A Humanitarian Crisis, npr.org < https://www.npr.org/sections/goatsandsoda/2019/10/11/769445696/turkeys-invasion-of-syria-worsens-a-humanitarian-crisis?t=1598174404102> [dostęp 2 sierpnia 2020].

29. Rubao J, Władze w Syrii odpowiedzialne za ataki chemiczne, defence24.pl <https://www.defence24.pl/wladze-w-syrii-odpowiedzialne-za-ataki-chemiczne> [dostęp 1 sierpnia 2020].

30. Refugeesinternational.org, Displacement and Despair: The Turkish Invasion of Northeast Syria, refugeesinternational.org < https://www.refugeesinternational.org/reports/2019/11/12/displacement-and-despair-the-turkish-invasion-of-northeast-syria> [dostęp 2 sierpnia 2020]. 

31. Rovera D, Testimonies from Kocho: The village ISIS tried to wipe off the map, amnesty.org  < https://www.amnesty.org/en/latest/news/2014/08/testimonies-from-kocho-the-village-isis-tried-to-wipe-off-the-map/> [dostęp 4 sierpnia 2020].

32. Rudaw.net, Turkey cuts water flow to Rojava again, hampering services to locals: Kurdish officials, rudaw.net < https://www.rudaw.net/english/middleeast/syria/01072020> [dostęp 1 sierpnia 2020].

33. Rte.ie, EU ministers agree to back arming of Iraqi Kurds, rte,ie <https://www.rte.ie/news/2014/0815/637229-iraq/> [dostęp 1 sierpnia 2020]

34. Safak E, The humanitarian crisis in Turkey shines a light on Europe’s failures, theguardian.com< https://www.theguardian.com/world/commentisfree/2020/mar/05/humanitarian-crisis-turkey-europe-eu-refugees-border> [dostęp 1 sierpnia 2020].

35. Smith Saphora, Turkey launches military operation in northeast Syria after U.S. withdraws, nbcnews.com < https://www.nbcnews.com/news/world/turkey-launches-operation-syria-3-days-after-trump-announces-u-n1063576> [dostęp 2 sierpnia 2020].

36. State.gov, The Global Coalition To Defeat ISIS, state.gov < https://www.state.gov/bureaus-offices/bureaus-and-offices-reporting-directly-to-the-secretary/the-global-coalition-to-defeat-isis/> [dostęp 4 sierpnia 2020].

37. Strzałkowski M A, UE zawiesi eksport broni do Turcji, euractiv.pl < https://www.euractiv.pl/section/polityka-zagraniczna-ue/news/ue-zawiesi-eksport-broni-do-turcji/> [dostęp 4 sierpnia 2020].

38. Thebaghdadpost.com, EU aid not reaching Yazidi in northern Iraq, says NGO, thebaghdadpost.com <https://www.thebaghdadpost.com/en/Story/29077/EU-aid-not-reaching-Yazidi-in-northern-Iraq-says-NGO> [dostęp 2 sierpnia 2020]. 

39. Usnews.com, Macron Seeks EU Sanctions Over Turkish 'Violations' in Greek Waters, usnews.com <https://www.usnews.com/news/world/articles/2020-07-23/frances-macron-wants-eu-action-sanctions-over-mediterranean-violations> [dostęp 4 sierpnia 2020].

40. Wilgenburg W, Turkey, for sixth time, cuts water supply to 460,000 civilians in north Syria, kurdistan24.net https://www.kurdistan24.net/en/news/8a40cc0c-f0bc-4429-8618-e8820338e6a6 [dostęp 4 sierpnia 2020].

41. Williams K, A ‘Mass Breakout’ of ISIS from Syrian Prisons Remains a Risk, Pentagon Watchdog Says, defenseone.com <https://www.defenseone.com/threats/2020/05/mass-breakout-isis-syrian-prisons-remains-risk-pentagon-watchdog-says/165373/> [dostęp 4 sierpnia 2020].

42. Yris.yira.org, Nadia Murad and the Yazidi Genocide, yris.yira.org < http://yris.yira.org/campus/3295> [dostęp 4 sierpnia 2020].

43. Zaman A, Turkey's assault against Syrian Kurds leaves trail of misery and spin, al-monitor.com < https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2020/05/turkey-incursion-syria-refugees-burn-victims-accusations.html> [dostęp 2 sierpnia 2020].

44. Zdanowski J. (2010), Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku, (s. 53-59,78-79.), Wrocław, Zakład Narodowy Im Ossolińskich - Wydawnictwo.