Marek Musioł: Czarnogóra - nowe państwo na mapie świata

• czarnogóra
• _pe24

Wstęp

Pojawienie się nowego państwa na arenie międzynarodowej nierzadko staje się powodem do obaw dla krajów ościennych, jak również nadzieją dla obywateli wiążących z tym faktem możliwość uzyskania upragnionej od dekad samodzielności i terytorialnej integralności.

W gruncie rzeczy procesowi tworzenia państwa towarzyszy złożony i z reguły intensywny cykl powiązanych ze sobą działań i negocjacji politycznych zmierzających do urzeczywistnienia celu, którym jest, i w tym przypadku była, suwerenna, niepodległa i samostanowiąca o własnym losie Czarnogóra.

Przypadek Czarnogóry jest szczególny, gdyż losy jej państwowości zarówno w przeszłości, jak i tym razem były niezmiernie skomplikowane (zależność od innych państw). W dodatku niezależna Podgorica dopełniła procesu rozpadu byłej Jugosławii, co jest częścią postępującego od pierwszej połowy lat 90-tych XX wieku procesu "bałkanizacji". Niezmiernie ważnym czynnikiem, brzemiennym w skutki w procesie niepodległościowym Czarnogóry, było silne powiązanie na wielu płaszczyznach (w tym i w pewnym sensie na płaszczyźnie gospodarczej, co uległo zasadniczej zmianie po wprowadzeniu do obiegu nowej waluty euro w Czarnogórze w 2002 roku) z Serbią, która wyrażała zdecydowany sprzeciw wobec czarnogórskich roszczeń oraz usilnie działała na rzecz wyhamowania dynamiki owego procesu.

Bałkany odgrywają istotną rolę w polityce państw europejskich oraz samej Unii Europejskiej, której zaangażowanie w przeciągu całego procesu było znaczne. Dlatego też z punktu widzenia bezpieczeństwa europejskiego celem była i jest stabilizacja, gdyż - jak już historia pokazała - zagrożenie i destabilizacja w tym regionie rodziła poważne konsekwencje dla wielu państw Starego Kontynentu. Pokojowy charakter procesu dochodzenia do niepodległości przez bałkańskie państwo daje nadzieje na przyszłość w tym zdecydowanie jednym z najbardziej zapalnych regionów Europy, zwłaszcza biorąc pod uwagę konieczność uregulowania statusu Kosowa.

Postaram się w krótkim zarysie przedstawić problematykę, która w dużej mierze stanowi o obecnym kształcie nowego organizmu państwowego oraz wszelkie inne uwarunkowania polityczne i historyczne składające się na proces tworzenia się na arenie międzynarodowej nowego państwa - Czarnogóry. W niniejszej pracy będę powoływał się w dużej mierze na źródła prasowe, zarówno na prasę krajową jak i zagraniczną, ze względu na współczesny, a przede wszystkim aktualny charakter problemu.

Czarnogóra w krótkim zarysie historycznym

Czarnogóra to państwo leżące w Europie Południowej nad Morzem Adriatyckim, obejmujące swoją powierzchnią 13,8 tys. kilometrów kwadratowych. Kraj ten liczy 620,145 tys. mieszkańców, w przeważającej mierze Czarnogórców[1]. Graniczy od północnego-zachodu z Chorwacją oraz Bośnią i Hercegowiną, zaś od wschodu z Albanią i Serbią[2]. Stolicą jest Podgorica, oficjalnym językiem serbski, natomiast religią dominującą jest prawosławie (75,5 % społeczeństwa to wyznawcy prawosławia)[3].

Ziemie czarnogórskie przez wiele stuleci znajdowały się pod dominacją Imperium Rzymskiego, następnie Bizancjum[4]. "Fundamentem odrębności Czarnogórców jest ich własna tradycja państwowa. Wywodzi się ona z królestwa Zety, katolickiej monarchii, istniejącej od końca X w. do początku XIII w. opanowanej przez prawosławną Serbię"[5].

W XII wieku tereny zamieszkałe przez Czarnogórców zostały podbite przez Serbów. Serbskie panowanie w zasadzie trwało do schyłku XV wieku, wówczas Czarnogórcy stali się częścią Imperium Ottomańskiego (w XV wieku pojawiła się nazwa obecnego państwa tj. Czarnogóry)[6]. "Czarnogóra, znana światu pod wenecką nazwą "Montenegro", była jedyną częścią Bałkanów, która uniknęła tureckich rządów"[7]. Od XVI do XIX wieku była bowiem nietypowym teokratycznym państwem zarządzanym przez mnichów-biskupów, zależnym od Turcji[8]. Natomiast w 1852 roku została przekształcona w kraj świecki. W roku 1860 uzyskała niepodległość, co spotkało się z ostrym sprzeciwem krajów ościennych, w tym przede wszystkim Turcji[9]. Czarnogórska polityczna suwerenność, stale ograniczana i będąca jednocześnie elementem strategii ówczesnych mocarstw, m.in. Rosji, Austrii, Niemiec oraz Wielkiej Brytanii, trwała zaledwie do wybuchu I wojny światowej[10].

Po zakończeniu I wojny światowej, od 1918 roku Czarnogóra została włączona do Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców. W wyniku II wojny światowej czarnogórskie terytorium stało się integralną częścią - w charakterze kraju związkowego - Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii[11]. Po upadku tej ostatniej w roku 1992 Czarnogóra wraz z Serbią powołały do życia Federalną Republikę Jugosławii[12]. Po okresie krwawych i bezwzględnych konfliktów o podłożu religijno-etnicznym, które nękały Bałkany w latach dziewięćdziesiątych, w roku 2003 Serbowie i Czarnogórcy zawiązali unię (państwo Serbii i Czarnogóry), natomiast na skutek przeprowadzonego w maju 2006 roku referendum proklamowano niepodległą Czarnogórę[13].

Droga do niepodległości - aspekt współczesny

Czarnogórska droga do niepodległości w XXI stuleciu była - za sprawą, odrzucającej taką możliwość Serbii - niezmiernie skomplikowana. W zasadzie unia, która została utworzona w roku 2003, łącząca Serbię i Czarnogórę, od początku oparta była na słabych fundamentach, gdyż powstała na skutek nacisków Unii Europejskiej zmierzającej do ustabilizowania sytuacji na Bałkanach. UE zagwarantowała wówczas opcję oddzielenia się obu krajów po upływie okresu trzech lat[14]. Co więcej od samego początku współpraca serbsko-czarnogórska nie układała się tak jak pierwotnie zakładano (w większości federalne instytucje były nieskuteczne bądź w ogóle nie funkcjonowały)[15]. Dlatego władze Podgoricy nie ustawały w wysiłkach mających na celu pozyskanie poparcia na arenie międzynarodowej dla zamiaru proklamowania niepodległości. Niemałe znaczenie w tym aspekcie miała postawa państw europejskich, gdyż sprawa niepodległości tej niewielkiej republiki zależała przede wszystkim od stanowiska i gwarancji uznania nowego podmiotu na arenie międzynarodowej przez Unię Europejską, która jest żywotnie zainteresowana sytuacją w tym regionie Europy. Niezdecydowanie unijnych polityków wynikało przede wszystkim z obawy o destabilizację spowodowaną nagłą deklaracją ze strony Czarnogórców, roszczących sobie prawo do samostanowienia o własnym losie[16].

Po dramatycznych wydarzeniach związanych z odzyskiwaniem na początku lat 90-tych XX wieku samodzielności przez kolejne bałkańskie republiki związkowe byłej Jugosławii (m.in. sytuacja Słowenii, Chorwacji, Bośni i Macedonii usilnie starających się o status w pełni niepodległych państw), jak i w związku z nieuregulowanym po dzień dzisiejszy statusem Kosowa (znajdującym się obecnie pod międzynarodowym zarządem), unijne kraje były raczej sceptycznie nastawione do żądań i pretensji rządu Czarnogóry[17]. Dowodem tego stał się przyjęty na forum Unii Europejskiej rygorystyczny próg warunkujący sukces w referendum w sprawie niepodległości czarnogórskiej republiki[18]. Warunki te uznane zostały przez czarnogórskiego premiera Milo Djukanovicia za niesprawiedliwe, jednak mimo to władze Podgoricy wierzyły, że społeczeństwo podoła temu wyzwaniu. Unijne uznanie nowego podmiotu na arenie międzynarodowej, jak i europejskich aspiracji, uzależnione zostało od uzyskania w referendum większości 55 proc. głosów za, przy jednoczesnym udziale co namniej 50 proc. ogółu obywateli Czarnogóry uprawnionych do głosowania[19]. Ponadto sprawę komplikowały działania Serbii obawiającej się - w następstwie proklamowania niepodległości przez Czarnogórców - analogicznych roszczeń ze strony Kosowa, które stale odrzuca po dziś dzień z całą stanowczością wszelkie inne rozwiązania poza niepodległością [20].
 
Sytuacja uległa zmianie na korzyść czarnogórskiej republiki po tym, jak rząd serbski nie spełnił żądania wydania Ratko Mladicia Trybunałowi Międzynarodowemu do spraw Zbrodni Wojennych w byłej Jugosławii[21]. W następstwie tego Unia Europejska zawiesiła rozpoczęte w październiku 2005 roku negocjacje z Serbią w sprawie stowarzyszenia ze Wspólnotami Europejskimi. Co więcej w sytuacji, gdy uznano by winę Belgradu, Serbia w tym i Czarnogóra zarazem stałyby się pierwszym w historii państwem z piętnem zbrodni ludobójstwa, co było jednym z wielu motywów uniezależnienia się od Serbii[22].

21 maja 2006 roku zgodnie z ustaleniami poczynionymi przez czarnogórski Parlament, jak i samych polityków tego kraju odbyło się referendum w sprawie niepodległości Czarnogóry[23]. Za samodzielnością czarnogórskiej republiki opowiedziało się 55,5% obywateli uprawnionych do głosowania. W efekcie tego 3 czerwca 2006 roku parlament proklamował niepodległość Republiki Czarnogóry, co przypieczętowało ostateczną destrukcję byłej Jugosławii. Zaś 28 czerwca 2006 roku Podgorica została włączona jako 192 kraj - w poczet członków Organizacji Narodów Zjednoczonych[24]. Zgodnie z zawartą umową związkową sukcesorem dotychczas istniejącego państwa Serbii i Czarnogóry zostało państwo serbskie, natomiast Czarnogóra zobowiązała się od nowa rozpocząć wszelkie niezbędne i istotne procesy akcesyjne do międzynarodowych organizacji.

Podsumowując...

Powstanie niepodległej Czarnogóry było dowodem pokojowego procesu dochodzenia bałkańskiego państwa do samodzielności. W odróżnieniu od przypadków z przeszłości jest to niewątpliwie chlubny i godny przykład do naśladowania w tym jakże wrażliwym, niestabilnym i zapalnym regionie świata. Chęć uniknięcia dalszej, niekontrolowanej fragmentaryzacji regionu (nie darmo zwanej potocznie "bałkanizacją") tj. procesu burzliwego rozpadu na mniejsze jednostki, jest przedmiotem działań i starań wielu państw, organizacji międzynarodowych, w tym przede wszystkim Unii Europejskiej. Najlepszym dowodem stało się tu zaangażowanie, często wręcz bezpośrednie, wysokich przedstawicieli Wspólnot Europejskich (m.in. Wysokiego Przedstawiciela UE do spraw Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa Javiera Solany) na rzecz pokojowego rozstrzygnięcia kwestii czarnogórskiej[25].

Czarnogórę czeka teraz proces nawiązywania stosunków dyplomatycznych, jak i innych działań zmierzających do uregulowania swojego statusu, a zwłaszcza relacji z Serbią. W następstwie proklamowania niepodległości, istotną rolę w polityce władz Podgoricy odgrywać będzie także realizacja podstawowych celów i urzeczywistnienie aspiracji europejskich, czym niewątpliwie jest w niedalekiej przyszłości chęć stowarzyszenia się ze Wspólnotami Europejskimi, a w konsekwencji zamiar przystąpienia do struktur zintegrowanej Europy.

Spośród wszystkich krajów bałkańskich Czarnogóra zapewne jest jednym z czołowych państw pretendujących do członkostwa w Unii Europejskiej. Zwłaszcza po zawieszeniu negocjacji stowarzyszeniowych z Serbią, czarnogórskie państwo jest jednym z kluczowych filarów dających gwarancję utrzymania i w wielu przypadkach włączenia Bałkanów w ramy zintegrowanej Europy, co niewątpliwie sprzyja podnoszeniu standardów na wielu płaszczyznach, w tym poziomu bezpieczeństwa.

Na uwagę zasługuje również fakt społecznej aprobaty i akceptacji dla żmudnego procesu kształtowania czarnogórskiej państwowości. W pierwszych w historii wyborach po uzyskaniu przez Czarnogórę niepodległości, które odbyły się we wrześniu 2006 roku, zwyciężył obóz dotychczas sprawujący władzę, który w sposób zdecydowany działał na rzecz oderwania się od Serbii. Niewątpliwie jest to dowodem determinacji społeczeństwa Czarnogóry w dążeniu do nadania ich państwu pełnoprawnej roli w świetle kryteriów prawa międzynarodowego[26].

Dopełnieniem procesu niepodległościowego było uznanie na arenie międzynarodowej udzielone Czarnogórze m.in. przez Unię Europejską, Stany Zjednoczone i Rosję.

----------------------------------------------
1. Encyklopedia Świat i Polska 2007, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 415.
2. Encyklopedia PWN, t.1, Warszawa 1999, s. 419.
3. Encyklopedia Świat i Polska 2007, op. cit., s. 415.
4. N. Davies, Europa, Wydawnictwo ZNAK, Kraków 2001, s. 218.
5. Dokąd zmierzasz Czarnogóro, Gazeta Wyborcza, 22.V.2006.
6. Z.Wójcik, Historia Powszechna XVI-XVII wieku, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s.261.
7. N. Davies, op.cit., s. 691. Turcy okupowali Czarnogórę,  lecz w zasadzie w żadnym okresie tureckiego panowania nie miało to charakteru trwałego.
8. Ibidem. Od XVII do XX wieku czarnogórskie ziemie zarządzane były przez dziedzicznych książąt z rodu Petrowiczów.
9. Ibidem. s. 886.
10. Ibidem. s. 924; 930.
11. Ibidem. s. 780
12. W. Roszkowski, Półwiecze. Historia Polityczna Świata Po 1945 Roku, wydanie czwarte, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003, s. 480. W marcu 1992 roku  Czarnogórcy ( aż 75% głosujących) opowiedziało się w referendum przeciw niepodległości i za utrzymaniem federacji z Serbią. Federalna Republika Jugosławii powstała 27 kwietnia 1992 roku.
13. Czarnogóra proklamowała nieopodległość, Gazeta Wyborcza, 5.VI.2006.
14. Obrona czarnogórskiej Solanlandii, Gazeta Wyborcza, 3.III.2006. 
15. Ibidem. Kryzys, w którym pogrążyła się Serbia i Czarnogóra trwał od roku 2005. Parlament federalny nie zainaugurował swojej działalności, ponieważ w Czarnogórze nie zorganizowano wyborów. Zarówno Serbia jak i Czarnogóra były od samego początku w dużej mierze od siebie niezależne pod względem gospodarczym. W dodatku walutą państwową Czarnogóry było i w dalszym ciągu jest euro. Wspólny pozostawał jedynie prezydent federacji oraz ministrowie spraw zagranicznych i obrony - w zasadzie pozbawieni kompetencji.
16. Le Monténégro organisera le référendum sur l'indépendance le 21 mai, Le Monde, 2.III.2006.
17. W. Roszkowski, op. cit., s. 411 - 412.
18. Le Monténégro organisera le référendum sur l'indépendance le 21 mai, Le Monde, 2.III.2006.
19. Obrona czarnogórskiej Solanlandii, Gazeta Wyborcza, 3.III.2006.  Pomysłodawcą 55 % progu w referendum był Wysoki Przedstawiciel UE do spraw Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa Javier Solana.
20. Le compte a rebours touche a sa fin pour Belgrade, sommé d'arreter le général Mladic, Le Monde,27.IV.2006.
21. Serbii został jeden dzień, Dziennik, 29.IV. - 1.V. 2006. Unia Europejska zobowiązała Belgrad do wydania Ratko Mladicia do 30 kwietnia 2006 roku.
22. Ibidem
23. Ibidem. 2 marca 2006 roku Parlament Czarnogóry ustalił termin referendum na 21 maja 2006 roku.
24. Źródło: strona internetowa Organizacji Narodów Zjednoczonych:  www.un.org
25. Bruksela będzie czuwać nad Bośnią, Gazeta Wyborcza, 3. XII.2004. 2 grudnia 2004 roku Unia Europejska przejęła od Sojuszu Północnoatlantyckiego misję stabilizacyjno-wojskową w Bośni, Była to pierwsza militarna misja w historii Unii Europejskiej.
26. Czarnogóra wybrała parlament, Gazeta Wyborcza, 10.IX.2006.