Marta Żerkowska: Katalonia - jaka przeszłość, jaka przyszłość?

• katalonia
• samostanowienie
• separatyzm
• _kultura
• _pe24

"Katalonia powstawała przez długi czas z wysiłków wielu pokoleń, z wielu tradycji i kultur, które odnalazły w niej ziemię gościnną" - tak zaczyna się Statut Autonomii Katalońskiej.  Katalonia wywodzi się z długiej tradycji hrabstw, które istniały na jej dzisiejszym terytorium już w wiekach średnich. W X wieku palmę pierwszeństwa w tej okolicy zaczęło zdobywać Hrabstwo Barcelony, które podbiło słabsze hrabstwa i ogłosiło niepodległość.

W 1214 roku powstały Corts Catalanes, które wkrótce zinstytucjonalizowały się, dając początek dzisiejszej  Generalitat. Z czasem Katalonia stała się silnym państwem, jednak wskutek kryzysu gospodarczego i problemów z sukcesją tronu w wieku XV zaczęła tracić znaczenie. Za panowania Filipa V zostały zniesione katalońskie instytucje, a sfera kulturalna i obyczajowa uległy ujednoliceniu z resztą Hiszpanii.

Zmiany przyniósł dopiero wiek XVIII, kiedy to po raz pierwszy po przerwie zebrały się Corts, a katalońska gospodarka zaczęła na nowo rozkwitać. Wraz z ruchami narodowościowymi w dziewiętnastowiecznej Europie zaczęła się także odbudowa tradycji i kultury katalońskiej oraz kształtowanie tożsamości narodowej tego kraju. W 1868 powstał ruch La Renaixença, początkowo zajmujący się jedynie sferą kulturalną, ale z czasem odgrywający znaczącą rolę w polityce.  Działacze tego ruchu uzasadniali prawo Katalończyków do posiadania własnego rządu historycznymi przywilejami (fueros), a także odwieczną odrębnością językową i kulturalną tego państwa. W 1906 roku narodziła się Solidaritat Catalana (Solidarność katalońska), ruch narodowościowy, którego działacze tacy jak Enric Prat de la Riba i Francesc Cambó odegrali znaczącą rolę w polityce.  Enric Prat de la Riba stworzył filozoficzne podstawy nacjonalizmu katalońskiego i założył w 1914 roku rząd prowincji, tzw. Mancomunitat de Catalunya. Mancomumitat pozwoliła na zjednoczenie kraju w oparciu o unię prowincji, realizowała program kulturalny i obywatelski, którego elementy, mimo rozwiązania Mancomumitat w 1925 roku wraz z nadejściem dyktatury Primo de Rivery, przetrwały do dziś.

Upadek dyktatury i zwycięstwo sił republikańskich dały nadzieje na odzyskanie realnej władzy rządu katalońskiego. 17 sierpnia 1930 roku wraz z ustanowieniem Republiki powstał pierwszy współczesny autonomiczny rząd Katalonii, który istniał do 1938 roku, kiedy to został ponownie obalony przez Franco. Mimo że formalnie katalońskie instytucje przestały istnieć, wielu polityków katalońskich działało na emigracji. Śmierć Franco i związane z nią przejście do demokracji pozwoliły na powrót emigrantów i legalizację katalońskiego rządu. Wkrótce komisja ekspertów zaczęła przygotowywać projekt Statutu autonomii, który został uchwalony w 1979 roku. Rok później, 20 marca 1980 r., odbyły się wybory do parlamentu, a w kwietniu wybrano prezydenta autonomicznego rządu Katalonii. Został nim Jordi Pujol. Wtedy też zaczęły się walki o odzyskanie niepodległości, w których wsławiło się terrorystyczne ugrupowanie Terra Lliure. Mimo licznych zamachów nigdy nie zyskało ono takiego rozgłosu jak ETA.

Statut Katalonii,  jak głosi jego Preambuła, "jest wyrazem tożsamości katalońskiej, definiuje jej instytucje i stosunki z Państwem hiszpańskim". Katalonia jako część el Estado de las Autonomías (państwa wspólnot) posiada własny herb, hymn, flagę, kultywowaną tradycję i obyczaje. Język kataloński jest jednym z języków oficjalnych w Hiszpanii. Jest powszechnie używany i niejednokrotnie wypiera język kastylijski. 

Mimo stosunkowo dużej niezależności Katalonia jest integralną częścią Hiszpanii, której części składowe (autonomie) nie mogą odłączyć się od całości. Do kompetencji rządu autonomicznego należą między innymi organizacja administracji regionalnej, zagospodarowanie przestrzenne, transport, polityka rolna, kultura, rozwój gospodarczy (art.148 Konstytucji Hiszanii) i uprawnienia niezastrzeżone w konstytucji dla władzy centralnej. Szczegółowy zakres uprawnień reguluje statut Katalonii.

W marcu 2006 roku został przegłosowany nowy statut Katalonii, który uznaje Katalończyków za naród. Status narodu daje Katalonii prawo do zawierania umów międzynarodowych, poszerza kompetencje lokalnego sądownictwa (wzmocniona  pozycja Tribunal Superior de Justicia de Catalunya, utworzenie  El Consell de Justicia de Cataluňa), administracji (nowe kompetencje Generalitat), oświaty, systemu bankowego i ubezpieczeniowego.

Najistotniejszą decyzją nowego Statutu jest prawdopodobnie nowy model relacji finansowych. Katalonia jako jeden z najbogatszych regionów Hiszpanii (region ten ma bardzo dobrze rozwiniętą gospodarkę: przemysł włókienniczy, samochodowy, stoczniowy i elektrotechniczny) w znacznym stopniu zasilała budżet państwa. Według nowego prawa Katalonia zatrzyma większość zbieranych u siebie podatków. Do tej pory na podstawie układu o solidarności międzyregionalnej Katalończycy wpłacali znaczną część swoich dochodów do wspólnego budżetu, który następnie był rozdzielany według potrzeb każdego regionu. Zmiana oznacza bardziej proporcjonalny rozkład funduszy: w Katalonii pozostanie 50% przychodów z podatku od osób fizycznych i 42% podatków specjalnych (np. akcyzy).

Mimo licznych sprzeciwów statut Katalonii został przyjęty w drodze referendum (za opowiedziało się 74% Katalończyków, przy frekwencji 49%).

Zmiana statutu Katalonii jest jedną z bardziej kontrowersyjnych decyzji podjętych w czasie rządów Zapatero. Decyzja ta ma wielu zwolenników, ale i przeciwników. Według opozycji jest to zachęta dla innych regionów do walki o większą niezależność i groźba utraty spójności Hiszpanii, konstytucyjnie określonej jako "państwo niepodzielne".

Niezależnie od tego kogo popieramy, nie da się nie zauważyć skutecznej walki Katalonii o stworzenie i zachowanie własnej państwowości. Rząd kataloński najpierw zadbał o wzmocnienie tożsamości narodowej Katalończyków. Od wielu lat prowadzi on działania mające na celu propagowanie języka, który znacznie różni się od  kastylijskiego (z powodu "dziwnej" wymowy Hiszpanie mówią na Katalończyków "Polacy"). Praktycznie wszyscy Katalończycy mówią w swoim języku, organizuje się darmowe kursy katalońskiego dla imigrantów, tworzy się dwujęzyczne dokumenty itp.

Dużą rolę w budowaniu katalońskiej tożsamości odegrały także wybitne jednostki. Po pierwsze są to liczni męczennicy - ludzie, którzy ginęli dla ojczyzny. Katalończycy wiele cierpieli formując swoją państwowość, a tragiczna historia i cierpienie jednoczą ludzi i pozostają w pamięci pokoleń.  Po drugie - Katalończycy są dumni z postaci, które wniosły swój wkład w kulturę i sztukę nie tylko tego regionu ale i całej Hiszpanii. Chodzi tu o Dalego, Gaudiego, Pla i wielu innych. W dużym stopniu propaguje się kulturę katalońską i dba o zachowanie tradycji. Do dziś można spotkać Katalończyków tańczących sardanę na placach Barcelony.

Katalońska tożsamość to także pewien zestaw cnót. Katalończycy uważają siebie, w przeciwieństwie do  lekkodusznych Hiszpanów, za poważne i rozsądne osoby. Mówią o sobie, że są pracowici i oszczędni, przez co przez pozostałych Hiszpanów uważani są za "Szkotów z Barcelony".

Z pewnością możemy powiedzieć, że Katalończycy jako naród nie zginą, bowiem rząd zadbał o silne podstawy narodowości. Działania mające na celu propagowanie języka, kultywowanie tradycji i wspieranie kultury pozwoliły na stworzenie silnej więzi między krajem a jego mieszkańcami. Dopiero mając takie podstawy katalońscy zwolennicy niepodległości zaczęli starać się o prawne podstawy własnej narodowości i może w przyszłości także państwowości.

Na podstawie:

http://www.scgenealogia.org/catalunya/historia.htm
http://www.catalonia.pl/glowna_pl.html
http://www.parlament-cat.net
http://www.gencat.net
http://www.iberysci.pl/11921,11924/ 11924/art1199.html
http://wiadomosci.wp.pl/kat,32796,wid, 8239367,wiadomosc.html?ticaid=12acb
http://www.congreso.es/funciones/ constitucion/indice.htm