Andrzej Makarewicz: Interpol - międzynarodowa policja

• mafia
• narkotyki
• policja
• przemyt
• stosunki międzynarodowe

Idea powołania międzynarodowej organizacji policyjnej pojawiła się na początku XX w., a więc na długo przed pojawieniem się samego pojęcia globalizacji. Społeczność międzynarodowa zauważyła więc potrzebę podjęcia współpracy w celu zwalczania przestępczości międzynarodowej, zanim ta stała się problemem globalnym. Już w 1904 r. francuska policja nie mogąca poradzić sobie ze zjawiskiem tzw. „białego niewolnictwa”, zauważyła konieczność podjęcia współpracy z policjami innych krajów. Zjawisko to, bardzo dobrze znane również współcześnie, polegało na nakłanianiu kobiet do wyjazdu ze stron rodzinnych w celu podjęcia pracy w kabaretach. Kobiety w rzeczywistości wbrew swojej woli trafiały do domów publicznych na całym świecie (np. do Marsylii, czy Kairu). [1]

Francuzi zaproponowali krajom zainteresowanym zwalczaniem handlu ludźmi, utworzenie organizacji centralnie walczącej z tym zjawiskiem. Propozycja ta nie spotkała się ani z szerokim, ani z przychylnym odzewem. Jednak Francuzi powrócili do pomysłu w 1910 r.. Tym razem, choć niezbyt konkretne, odpowiedzi nie były jednoznacznie negatywne. [2]

Pierwszy Międzynarodowy Kongres Policji Kryminalnej odbył się w Monako, w 1914 r. Określono na nim najważniejsze zadania – wymiana informacji o przestępcach międzynarodowych, doskonalenie procedur ich aresztowania i ekstradycji. Z uwagi na wybuch pierwszej wojny światowej, drugi Kongres, na którym ww. cele zostały potwierdzone, odbył się dopiero w 1923 r. Tym razem inicjatywę podjęli Austriacy, a konkretnie dr Johann Schober, komendant policji w Wiedniu, który zaniepokojony był przede wszystkim faktem, że po wojnie, wraz z pojawieniem się dużej liczby nowych państw, Europa stała się rajem dla fałszerzy pieniędzy i oszustów.

Na drugim Kongresie powołano Międzynarodową Komisję Policji Kryminalnych z główną siedzibą w Wiedniu i pod austriackim przewodnictwem (szef policji wiedeńskiej automatycznie stawał się prezydentem Komisji) – nie dość, że Austriacy gotowi byli ponosić podstawowe koszty związane z funkcjonowaniem MKPK oraz utrzymywać jej siedzibę. Ponadto to właśnie austriacka policja posiadała jedną z najlepszych na świecie kartotek policyjnych, która miała stać się punktem wyjścia w pracy MKPK. [3]

W dwudziestoleciu międzywojennym w obszarze głównych zainteresowań znajdowały się przestępstwa najbardziej uciążliwe w tamtych czasach, a więc: fałszerstwa pieniędzy, czeków i papierów wartościowych, handel żywym towarem, handel narkotykami i kradzieże. Zwłaszcza fałszerstwa były dużym problemem praktycznie dla wszystkich krajów członkowskich (a w 1938 były to już wszystkie kraje Europy za wyjątkiem ZSRR, a także rozwijające się kraje Ameryki Północnej i Ameryki Południowej), w związku z czym większość z plenarnych sesji Komisji poświęcona była temu właśnie problemowi. Ponadto Komisja skupiała się na identyfikacji sprawców przestępstw – postanowiono praktycznie stosować system identyfikacji daktyloskopijnej, opracowany w 1913 r. przez duńskiego policjanta, H. Joergensena. [4]

Określono też zasadę, która miała być surowo przestrzegana, a która mówiła, że „członkowie komisji rozpracowują wyłącznie przestępczość kryminalną i w żadnym wypadku nie zajmują się problemami politycznymi, rasowymi lub religijnymi”. [5]

Niestety, zasada ta była przestrzegania jedynie w pierwszych latach działalności Komisji. Od 1935 r. coraz większe wpływy w MKPK zdobywali Niemcy, co nie podobało się pozostałym członkom, w związku z czym, coroczne spotkania przebiegały w coraz bardziej napiętej atmosferze.

W 1938 r., po zagarnięciu Austrii przez Niemcy, na Zgromadzeniu w Bukareszcie, Reinhard Heydrich, szef niemieckiej policji, zaproponował aby w związku z faktem, że Austria stała się częścią Niemiec, to on został prezydentem komisji. Stało się tak w 1941 r. Heydrich stanął na czele organizacji, która faktycznie nie miała już żadnego znaczenia. [6]{mospagebreak}

Reaktywacja Interpolu, nastąpiła w rok po zakończeniu II wojny światowej. Za głównego inicjatora odrodzenia organizacji uważa się Belga, Florenta Louwage, jednak propozycje działań zmierzających do wskrzeszenia Komisji lub utworzenia nowej, napływały też od innych policjantów pracujących przed wojną w MKPK.

Na nową siedzibę wybrano Francję, a zgodnie z zasadami panującymi w starej Komisji, Sekretarzem Generalnym automatycznie zostawał Francuz. Wybór padł na Louis’a Ducloux, który ze względu na przebieg kariery (przeszedł każdy jej szczebel – od zwykłego policjanta do szefa policji) oraz zdecydowany sprzeciw wobec współpracy z nazistami (za co w 1941 r. został zwolniony z policji) cieszył się dużą popularnością. Chcąc zachować realny wpływ na pracę Surete National (policji francuskiej), Ducloux wyznaczył swojego przedstawiciela i pomocnika – młodego urzędnika państwowego Jean’a Nepote, który kilka lat później został Sekretarzem Generalnym. W skład nowej organizacji weszło większość państw, które były członkami Interpolu przed wojną, jednak nie zaproszono do niej Związku Radzieckiego (który również nie wykazywał chęci uczestnictwa w pracach Komisji). [7] W 1952 r. w ślad za Czechosłowacją, z Interpolu wystąpiła Polska (wróciła do organizacji w 1990 r.). Kraje obozu socjalistycznego, pomimo tego, że nie były członkami Interpolu, często z Organizacją współpracowały i korzystały z jej pomocy.

Współczesny kształt, a także nową nazwę Międzynarodowej Organizacji Policji Kryminalnych oraz zalecenie stosowania swojej najbardziej znanej nazwy, Interpol (w 1946 zarejestrowano skrót telegraficzny Interpol – policja międzynarodowa) [8] uzyskał w 1956 r. wraz z nadaniem statutu organizacji, nazwanego konstytucją Interpolu. Konstytucja była później kilkakrotnie modyfikowana, za pomocą poprawek, których projekty może składać każdy z członków Organizacji, m.in. w 1967 r. w Kioto, w 1975 w Buenos Aires, w 1983, w Cannes. Poza strukturą i działalnością organów, terminami kadencji itp., w Konstytucji (art. 2) zostały określone zadania Interpolu:

1. Zapewnianie i promowanie jak najszerszej wzajemnej pomocy wszystkich władz policji kryminalnych zgodnie z prawami obowiązującymi w różnych państwach oraz w duchu Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka
2. Ustanawianie i rozwijanie instytucji mogących się przyczynić do zapobiegania i zwalczania przestępstw kryminalnych.

Ograniczenie działań zostało określone w artykule 3:

1. Zdecydowanie zabrania się organizacji podejmowania jakichkolwiek interwencji bądź działań o charakterze politycznym, militarnym, religijnym lub narodowościowym.

Należy podkreślić, że Interpol nie jest międzynarodową policją w potocznym rozumieniu, nie posiada żadnych organów ścigania. Interpol jest międzynarodowym narzędziem do wymiany informacji o przestępstwach i umożliwiania współpracy policjom państwowym w zwalczaniu międzynarodowej przestępczości.

Współpraca pomiędzy państwami członkowskimi Interpolu ma się opierać na następujących zasadach respektowania suwerenności państwowej, egzekwowania przepisów prawa karnego, powszechności (wszystkie państwa członkowskie powinny ze sobą współpracować), równości wszystkich państw, współpracy z innymi agencjami i elastyczności metod pracy. [9]{mospagebreak}

Strukturę Międzynarodowej Organizacji Policji Kryminalnych tworzą:

1. Zgromadzenie ogólne
2. Komitet wykonawczy
3. Sekretariat generalny
4. Oddział I: Administracja ogólna
5. Oddział II: Łącznikowy i wywiadu kryminalnego
6. Oddział III: Prawny
7. Oddział IV: Wsparcia technicznego. [10]

Za najważniejszą komórkę Interpolu uważany jest oddział II, faktycznie komórka robocza Organizacji, która podzielona jest na działy zajmujące się konkretnymi obszarami działalności przestępczej

W państwach członkowskich działają Krajowe Biura Interpolu, w których zatrudnieni są wyłącznie funkcjonariusze i urzędnicy z danego państwa. To do Krajowych Biur należy podejmowanie współpracy dotyczącej konkretnych przestępstw. Również za ich pomocą inicjowane są działania policyjne na terenie kraju. Powszechnie uważa się, że najlepiej współpracują państwa, w których policje kryminalne zarządzane są centralnie w przeciwieństwie do państw, w których zadania te wykonywane są przez szereg różnych policji. [11] Przykładem takiego kraju są Stany Zjednoczone, w których przestępczość kryminalna zwalczana jest przez instytucje miejskie i stanowe. Dodatkowo, Krajowe Biuro Interpolu w USA zostało przeniesione z jedynej policji o zasięgu ogólnokrajowym, Federalnego Biura śledczego do Departamentu Skarbu.

W celu ułatwienia i ustandaryzowania współpracy pomiędzy Interpolem, a państwami członkowskimi, już w 1946 r., Jean Nepote opracował używany do dziś system kolorowych zawiadomień. Są to:

1. Czerwone zawiadomienie – dot. osób poszukiwanych, zawierające nazwisko, imię i opis osoby wraz ze zdjęciem i, w miarę możliwości, odciskami palców
2. Zielone zawiadomienie – informacje i ostrzeżenia o przestępcach, na których należy zwracać baczną uwagę (np. wziąć pod obserwację lub poinformować służby graniczne o konieczności odmowy wjazdu osoby na teren danego kraju)
3. Niebieskie zawiadomienie – zawierają skierowaną do policji krajów członkowskich prośbę o informacje dotyczące konkretnych osób (np. prawdziwe nazwisko, popełnione przestępstaw)
4. Zółte zawiadomienia – informacje o osobach zaginionych, ofiarach amnezji
5. Czarne zawiadomienia – informacje o niezidentyfikowanych zwłokach. [12]

Obecnie Interpol dzieli obszary swoich zainteresowań na:

1. Narkotyki
2. Organizacje przestępcze
3. Przestępczość finansowa i hi-tech
4. Poszukiwanie zbiegów
5. Bezpieczeństwo publiczne i terroryzm
6. Handel żywym towarem
7. Korupcja
8. Inne{mospagebreak}

Jak zauważa się w oficjalnych publikacjach Interpolu, problem dystrybucji narkotyków dotyczy praktycznie wszystkich 187 krajów członkowskich Organizacji. Swoje działania dotyczące narkotyków, Interpol koncentruje przede wszystkim na zbieraniu i analizowaniu informacji i raportów napływających z krajów członkowskich, współpracy i udzielaniu pomocy lokalnym, i międzynarodowym organizacjom zwalczających handel narkotykami, pomocy i koordynacji dochodzeń prowadzonych na terenie dwóch i więcej krajów członkowskich oraz na organizowaniu międzynarodowych konferencji i szkoleń dotyczących zwalczania problemu narkotykowego. [13]

Funkcjonariusze wywiadu kryminalnego Interpolu koncentrują się na czterech najbardziej popularnych rodzajach narkotyków – konopiach, kokainie, heroinie i narkotykach syntetycznych. Do walki z nimi zostały przez Interpol opracowane i wdrożone następujące programy:

1. Prejct Drug@net – obserwowanie zjawiska wymiany informacji o narkotykach za pomocą Internetu
2. Project NOMAK – obserwowanie i zwalczanie problemu w rejonie Azji Środkowej
3. Project COCAF – obserwowanie i zwalczanie problemu na obszarach wcześniej nim nie dotkniętych, takich, jak Zachodnia Afryka (w ramach tego projektu, do końca 2007 r., przechwycono 497 dużych transportów narkotyków z Afryki do Europy). [14]

Do walki z przestępczością zorganizowaną, w 1990 r. powołano w Sekretariacie Generalnym, Specjalną Grupę ds. Przestępczości Zorganizowanej, której zadaniami jest m.in.:

1. Tworzenie baz danych z informacjami o organizacjach zajmujących się międzynarodową przestępczością zorganizowaną
2. Przekazywanie Krajowym Biurom istotnych informacji w formie okólników i raportów
3. Koordynowanie przedsięwzięć w zakresie poszczególnych form przestępczości zorganizowanej [15]

Obecnie w ramach działań zwalczających zorganizowane grupy przestępcze prowadzonych jest pięć projektów:

1. Project Millenium – dotyczącyc Eurazjatyckich grup przestępczych
2. Project AOC – zwalczający zorganizowaną przestępczość w Azji
3. Project Scream – celujący w seryjnych morderców i gwałcicieli
4. Project Bada – zwalczający piractwo morskie
5. Project Pink Panthers – zajmujący się rabunkami biżuterii dokonywanymi przez grupę przestępczą złożoną z obywateli krajów byłej Jugosławii (2 osoby z tego gangu zostały zatrzymane w 2008 r. w Monaco, na podstawie materiałów Interpolu) [16]{mospagebreak}

W ramach walki z przestępczością finansową i hi-tech, Interpol koncentruje swoje działania na problemach podrabiania waluty (ale także kart płatniczych i kredytowych) i „prania brudnych pieniędzy”, jako przestępstwach godzących w gospodarki państw członkowskich.  W kręgu zainteresowań Interpolu znajdują się też przestępstwa przeciw własności intelektualnej. Chodzi przede wszystkim o podrabianie wszelkiego rodzaju towarów (np. szacuje się, że ok. 60% leków używanych na świecie jest podrobione). MOPK zwraca również uwagę na wykorzystywanie przez przestępców nowych technologii. [17]

W zakresie walki z przestępczością finansową i hi tech Organizacja współpracuje z producentami leków, firmami produkującymi oprogramowania komputerowe, dostawcami Internetu, a także z bankami centralnymi krajów członkowskich. [18]

W 2008 r. została przeprowadzona duża operacja SOGA II, wymierzona w nielegalny hazard piłkarski w krajach Azji – zatrzymano ponad 1300 osób i skonfiskowano 16,8 mln dolarów w gotówce. [19]

Poszukiwanie zbiegów jest uważane przez Interpol za jedno z najważniejszych zadań, przed jakimi stoi międzynarodowa społeczność policyjna. MOPK tworzy największą na świecie bazę poszukiwanych przestępców, wspomaga działania dochodzeniowe w krajach członkowskich, koordynuje współpracę pomiędzy państwami członkowskimi. W celu ścigania ukrywających się przestępców kraje członkowskie wysyłają Czerwone Zawiadomienia, zawierające dane poszukiwanej osoby takie jak imię, nazwisko, imię ojca, zdjęcie, czy odciski palców. W wielu krajach, ale nie we wszystkich, Czerwone Zawiadomienie jest podstawą do zatrzymania i aresztowania poszukiwanej osoby. [20]

W 2008 r. Interpol wysłał ponad 3100 czerwonych zawiadomień, a ponad 1000 osób zostało zidentyfikowanych na podstawie odcisków palców (w 2007 – ok. 800 osób). [21]

Powołując się na artykuł 3 Konstytucji zabraniający angażowania się w walkę z przestępstwami uznawanymi za polityczne, Międzynarodowa Organizacja Policji Kryminalnych, bardzo długo oficjalnie nie brała udziału w zwalczaniu terroryzmu. Nieoficjalnie jednak działania takie były podejmowane przez kraje członkowskie w ramach walki z przestępczością z użyciem przemocy przez zorganizowane grupy.

Jednak widząc potrzebę podjęcia walki z terroryzmem, oraz zachęcony europejską konwencją o zwalczaniu terroryzmu, Interpol włączył problem międzynarodowego terroryzmu do obszaru swoich zainteresowań na 55 Sesji Zgromadzenia Ogólnego w 1986 r., w Belgradzie. Utworzono tzw. Grupę TE, złożoną z pięciu specjalistów i zajmującą się przede wszystkim gromadzeniem, przetwarzaniem i udostępnianiem informacji o sprawcach i zamach terrorystycznych, organizowanie szkoleń NT. terroryzmu i podejmowanie współpracy ze wszelkimi organizacjami międzynarodowymi zwalczającymi terroryzm. [22]

MOPK pomaga państwom członkowskim w walce z terroryzmem również czynnie – to właśnie dzięki specjalistom Interpolu udało się w maju 2008 r. odczytać informacje z komputerów przechwyconych przez władze Kolumbii w zlikwidowanych obozach FARC.

Interpol uważa również za duży problem narastające prawdopodobieństwo ataku terrorystycznego z użyciem broni chemicznej lub biologicznej. Jednostka do zwalczania bioterroryzmu została powołana przy Sekretariacie Generalnym MOPK. [23]{mospagebreak}

W ramach walki ze zjawiskiem „handlu żywym towarem”, Interpol skupia się na problemach dotyczących przewożenia pomiędzy krajami i wykorzystywaniem kobiet wbrew ich woli do świadczenia usług seksualnych, a także związanych z dziecięcą pornografią i pedofilią) . MOPK zauważa, że jest to problem dotyczący większości krajów, przynoszący wielomiliardowe zyski i, jako taki, bardzo trudny do zwalczania. Jednak pozostaje on w kręgu głownych zainteresowań Interpolu, jako proceder o bardzo dużej szkodliwości społecznej, naruszający podstawowe i najważniejsze prawa człowieka i rujnujący życia ofiar. [24]

Również walka z przemytem ludzi, oraz z wywożeniem ich do przymusowej pracy, a także stosunkowo nowe zjawisko – handel organami (zwłaszcza nerkami – ofiary są wabione łatwym zarobkiem oraz oszukiwane co do skutków usunięcia nerki) są zjawiskami, na które Interpol zwraca baczną uwagę.

Interpol powołał grup ekspercką zbierającą się corocznie i wyznaczającą działania Organizacji do walki z tym problemem (np. utworzeniu programu do walki z seks-turystyką dziecięcą – Project Childhood). MOPK współpracuje również w tym zakresie z wszelkimi organizacjami międzynarodowymi zajmującymi się problemem handlu ludźmi oraz z organizacjami pozarządowymi. [25]

Korupcja uważana jest przez Interpol za przestępczość podkopującą polityczną, społeczną i ekonomiczną stabilność krajów dotkniętych tym problemem, a także za zjawisko grożące bezpieczeństwu państwowemu i niszczące zaufanie społeczne do państwa. [26]

Poza podejmowaniem standardowej współpracy z krajami członkowskimi, Interpol powołał specjalną Grupę Ekspercką do Walki z Korupcją oraz utworzył wraz z Organizacją Narodów Zjednoczonych (a dokładniej z UNODC – United Nations Office on Drugs and Crime Akademię Antykorupcyjną z siedzibą w Austrii. Celem działalności Akademii jest prowadzenie badań akademickich nad zjawiskiem korupcji, prowadzenie szkoleń, podejmowanie inicjatyw (np. działania na rzecz implementacji konwencji antykorupcyjnej ONZ) oraz opracowywanie nowych metod walki z korupcją. [27]

Jak podkreśla się na oficjalnej stronie internetowej Interpolu, pomimo tego, że nie znajdują się wśród głównych zainteresowań Międzynarodowej Organizacji Policji Kryminalnych, zbrodnie wojenne, przeciw ludzkości, a także przestępstwa wymierzone w środowisko naturalne, są przez MOPK traktowane bardzo poważnie.

Interpol w miarę potrzeb wspiera państwa członkowskie oraz międzynarodowe trybunały w poszukiwaniu sprawców przestępstw wojennych i przeciw ludzkości., a także podejmuje działania na rzecz ochrony środowiska naturalnego i walki z zanieczyszczeniami. [28]

Największa operacja wymierzona w przestępczość przeciwko środowisku naturalnemu, SOGA II, odbyła się w Afryce w 2008 r. Operacja koordynowana przez Interpol doprowadziła do zatrzymania 60 osób i przechwycenia ok. 1 tony kości słoniowej. [29]{mospagebreak}

Interpol jest jedną z najbardziej skutecznych instytucji międzynarodowych - jego działania przekładają się na konkretne wyniki. Jest też jedną z najbardziej powszechnych organizacji, zrzesza 187 państw członkowskich (ostatni „nabytek” Interpolu to Watykan, który do MOPK przystąpił w 2008 r.). Jest też organizacją stale rozwijającą się organizacyjnie i technologicznie i opierającą nadmiernej biurokratyzacji, nie posiada stałych i skostniałych struktur, charakterystycznych dla dużych organizacji międzynarodowych. Ku zadowoleniu pracowników MOPK i funkcjonariuszy z nią współpracujących, Interpol zawsze gotowy jest do reform i dostosowywania się do bieżących potrzeb. [30]

Trudno jest określić dokładne formy i zakres przestępczości międzynarodowej, a co za tym idzie jeszcze trudniej jest zmierzyć skuteczność MOPK. Jednak należy zauważyć, że działania Interpolu przekładają się na konkretne i wymierne efekty. Przestępczości międzynarodowej, jak każdej innej, zlikwidować całkowicie zapewne się nie da, ale można przyjąć, że Interpol skutecznie spowalnia jej rozwój.

Źródła:
Josif Dajczma, Interpol, Bellona, Warszawa 2005.
Izabela Gawłowicz, Marzena Anna Wasilewska, Międzynarodowa współpraca w walce z przestępczością, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2004.
Oficjalna strona internetowa Interpolu, http://www.interpol.int.
Interpol Fact Sheet Drug Trafficing, http://www.interpol.int/Public/ICPO/factSheets/DCO01.pdf.
Interpol Fact Sheet, Trafficking In human beings, http://www.interpol.int/Public/ICPO/FactSheets/THB02.pdf.
Wiesław Mądrzejowski, Przestępczość Zorganizowana. System zwalczania, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008.

Przypisy:
[1] J. Dajczman, Interpol, Bellona, Warszawa 2005, s. 32.
[2] Tamże, s. 33.
[3] Tamże, s. 33-36.
[4] I. Gawłowicz, M.A. Wasilewska, Międzynarodowa współpraca w walce z przestępczością, Uniwersytet Szczecińsk, Szczecin 2004, s. 43-44.
[5] J. Dajczman, Interpol, Bellona, Warszawa 2005, s. 32.
[6] Tamże, s. 40-42.
[7] Tamże, s. 50-55.
[8] Tamże, s. 56.
[9] I. Gawłowicz, M.A. Wasilewska, Międzynarodowa współpraca w walce z przestępczością, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2004, s. 55-58.
[10] Tamże, s. 63-68.
[11] Tamże, s.68-69.
[12] J. Dajczman, Interpol, Bellona, Warszawa 2005, s. 56-57.
[13] http://www.interpol.int/Public/Drugs/default.asp.
[14] Interpol Fact Sheet Drug Trafficing, http://www.interpol.int/Public/ICPO/factSheets/DCO01.pdf.
[15] W. Mądrzejowski, Przestępczość zorganizowana. System zwalczania, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008, s. 118.
[16] http://www.interpol.int/Public/OrganisedCrime/default.asp.
[17] http://www.interpol.int/Public/FinancialCrime/Default.asp.
[18] Tamże.
[19] http://www.interpol.int/Public/News/2008/flash/year20081231.asp.
[20] http://www.interpol.int/Public/Wanted/fugitiveInvestServ.asp.
[21] http://www.interpol.int/Public/News/2008/flash/year20081231.asp.
[22] Gawłowicz, M.A. Wasilewska, Międzynarodowa współpraca w walce z przestępczością, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2004, s. 106-109.
[23] http://www.interpol.int/Public/Terrorism/default.asp
[24] http://www.interpol.int/Public/THB/default.asp.
[25] Interpol Fact Sheet, Trafficking In human beings, http://www.interpol.int/Public/ICPO/FactSheets/THB02.pdf.
[26] http://www.interpol.int/Public/Corruption/default.asp.
[27] http://www.interpol.int/Public/Corruption/Academy/default.asp.
[28] http://www.interpol.int/Public/otherCrime/default.asp.
[29] http://www.interpol.int/Public/News/2008/flash/year20081231.asp.
[30] I. Gawłowicz, M.A. Wasilewska, Międzynarodowa współpraca w walce z przestępczością, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2004, s. 131-132.