Armia kubańska

Kubańskie siły zbrojne uchodziły swego czasu za jedne z najlepszych w całej Ameryce Łacińskiej. Reżim w Hawanie nie żałował środków, aby poprawić potencjał obronny wyspy, a motorem napędowym stała się obawa przed inwazją ze strony USA. Dążąc do „eksportu” rewolucji i solidaryzując się z uciśnionymi narodami Afryki, Kubańczycy angażowali się też w liczne konflikty zbrojne. Wprawdzie na przestrzeni minionych lat armia doznała sporego uszczerbku, lecz nadal pozostaje zdolna do przeciwstawienia się ewentualnej agresji i zadania poważnych strat każdej regionalnej potędze, która zdecydowałaby się na atak.

Od kolonizatorów do rewolucji

Tradycje wojskowe na Kubie sięgają czasów, gdy wyspa znajdowała się pod panowaniem Hiszpanii. Momentem przełomowym okazał się jednak XIX w., kiedy w drugiej połowie stulecia doszło do kilku zrywów niepodległościowych To właśnie wówczas na scenę wkroczyli późniejsi bohaterowie narodowi Kuby, generałowie Antonio Maceo, Maximo Gomez i Calixto Garcia. Kluczowa batalia rozegrała się podczas konfliktu amerykańsko-hiszpańskiego (1898-1902), kiedy jednym z jego frontów była Kuba.

Hiszpańska kolonia wywalczyła upragnioną niepodległość, ale jednocześnie dostała się w strefę wpływów sąsiada z północy. W 1956 r. rozpoczęła się rewolucja Fidela Castro, a kubańska armia uzyskała wsparcie Waszyngtonu. Na wyspie pojawiły się słynne samoloty B-25 „Mitchell” i P-51 „Mustang”. Wojska lądowe otrzymały równie znane czołgi M4 Sherman[1].

Pomimo przewagi jakościowej i ilościowej nie udało się zdusić rebelii. Bracia Castro doszli do władzy, a kubańska armia wkroczyła w następny etap swych dziejów. Z połączenia jednostek powstańczych i regularnego wojska utworzono Rewolucyjne Siły Zbrojne Kuby (Fuerzas Armada Revolucionarias de Cuba, FAR). Pod wpływem umiejętnie podsycanej atmosfery zagrożenia nastąpiła silna militaryzacja społeczeństwa, czego przejawem było powołanie do życia Oddziałów Milicji Terytorialnej (Milicias de Tropas Territoriales, MTT), Brygad Produkcji i Obrony (Brigadas de Producción y Defensa, BDP) i Młodzieżowej Armii Robotniczej (Ejército Juvenil del Trabajo, EJT). W krótkim czasie nawiązano współpracę gospodarczą i wojskową ze Związkiem Radzieckim[2]. Na Kubę trafiły pierwsze czołgi T-34 i działa samobieżne SU-100, które odegrały decydującą rolę w czasie sponsorowanej przez CIA inwazji w Zatoce Świń.

Eksport rewolucji

Lata 60. i 70. ubiegłego wieku charakteryzowały się intensywnym rozwojem FAR. Systematycznie rosła liczebność kubańskich sił zbrojnych. W 1960 r. stan osobowy wynosił 100 tysięcy, a dwa lata później już blisko 300 tysięcy żołnierzy różnych formacji[3]. Intensyfikacji uległa kooperacja z Moskwą[4]. Hawana włączyła się w liczne konflikty zbrojne w Afryce i Ameryce Południowej. Kubańscy doradcy i żołnierze uczestniczyli w walkach na terenie Konga, Erytrei, Etiopii, Angoli, Namibii, Algierii, Boliwii, Grenady, Salwadoru, Nikaragui, czy nawet podczas arabsko-izraelskiej wojny Jom Kippur. Największe zaangażowanie przypadło na Angolę (m.in. dwa dywizjony samolotów myśliwskich, ok. 40 tys. żołnierzy) oraz Etiopię (ok. 12 tys. kubańskich żołnierzy i specjalistów)[5]

Lata świetności przeżywało lotnictwo. W 1990 r. kubańskie Rewolucyjne Siły Powietrzne (Fuerza Aerera Revolucionaria) były prawdopodobnie najlepiej wyposażonymi i wyszkolonymi wśród wszystkich krajów Ameryki Łacińskiej. Zorientowano je głównie na obronę w powietrzu, ale dysponowały również liczącym się potencjałem ofensywnym, złożonym z groźnych samolotów MIG-23 (w sile eskadry) i nieco starszych MIG-21 (ok. 150 sztuk)[6]. Ponadto Kuba rozwinęła obronę przeciwlotniczą, posiadając znaczną liczbę wyrzutni rakiet klasy „ziemia-powietrze” (SA-2, SA-3 i SA-6).

Podstawy prawne

Zasady funkcjonowania kubańskiego wojska zostały unormowane przepisami konstytucyjnymi oraz zapisami odpowiednich ustaw. Art. 65 Konstytucji stwierdza, że obrona socjalistycznej ojczyzny to największy zaszczyt i najwyższy obowiązek każdego obywatela[7]. W innym miejscu czytamy o wyjątkowych sytuacjach, gdy obywatele mają prawo do walki zbrojnej przeciwko każdemu, kto dąży do zniesienia lub obalenia porządku ustanowionego przez niniejszą Konstytucję (art. 3). Każdy członek FAR posiada też czynne i bierne prawo wyborcze (art. 134). Z kolei art. 93 precyzuje, iż wszystkie rodzaje sił zbrojnych podlegają władzy Przewodniczącego Rady Państwa, sprawującego naczelne dowództwo.

Bardziej precyzyjna jest ustawa o obronie narodowej (Ley No. 75 de la Defensa Nacional)[8]. W treści art. 64 podkreślono fakt, że służba wojskowa stanowi, zarówno dla mężczyzn jak i kobiet, główny sposób, aby przygotować się do obrony swojego kraju przed obcą agresją. Wyróżnia się dwa sposoby wypełnienia obowiązku względem ojczyzny: aktywna służba i rezerwa. Pierwotnie (od 1963 r.) okres wcielenia do wojska wynosił trzy lata, jednak w 1995 r. skrócono ten czas do dwóch lat. Wiek poboru wynosi od 17 do 28 lat. Każdy mężczyzna, który ukończył 16 lat zobligowany jest do zgłoszenia się w określonej komisji wojskowej (art. 67). Kobiety mogą uczynić to fakultatywnie[9]. Pod pojęciem rezerwisty rozumie się każdego mężczyznę do 45. roku życia.  Rezerwiści przechodzą corocznie półtoramiesięczne szkolenie, aby utrzymać ich zdolność bojową. Mogą również zostać zmobilizowani na okres nie dłuższy niż 12 miesięcy.

Struktura i organizacja

W chwili obecnej FAR dzielą się na 3 regularne formacje: Wojska Lądowe (Ejercito Revolucionario, ER), Wojska Obrony Lotniczej i Rewolucyjne Siły Powietrzne (Defensa Antiaérea y Fuerza Aérea Revolucionaria, DAAFAR) oraz Marynarka Wojenna (Marina de Guerra Revolucionaria, MGR). Do tego dochodzą jeszcze wspomniane wcześniej formacje o charakterze paramilitarnym (MTT, BDP, EJT).

Podział terytorialny FAR obejmuje 3 strefy operacyjne (armie): Zachód (prowincja Pinar del Rio, Artemisa, Mayabeque, La Habana), Środek (Matanzas, Villa Clara, Cienfuegos, Sancti Spiritus,) i Wschód (Santiago de Cuba, Guantanamo, Granma, Holguin, Las Tunis, Camaguey, Ciego de Avila)[10]. Wyspa Isla de la Juventud to autonomiczny okręg wojskowy. W skład wojsk lądowych Armii Zachodniej wchodzą 2 dywizje pancerne, 3 dywizje piechoty i 1 dywizja zmechanizowana. Armia Środkowa składa się z 1 dywizji pancernej i 7 dywizji piechoty. Armię Wschodnią tworzą 3 dywizje pancerne, 10 dywizji piechoty, 2 dywizje zmechanizowane i Brygada Graniczna Guantanamo.

Struktura organizacyjna powierza naczelną rolę Głównodowodzącemu Sił Zbrojnych. Od początku rewolucji funkcję tę piastował Fidel Castro. W 2008 r. zastąpił go jego brat, Raul. W systemie dowodzenia istnieje Sztab Generalny (szefem jest gen. Alvaro Lopez Maria), a w rządzie stanowisko Ministra Sił Zbrojnych (gen. Leopoldo Cintra Frias).

Wyposażenie

Sprzęt używany przez oddziały FAR to niemal w całości wyposażenie z dawnego bloku wschodniego, częściowo zmodernizowane przez samych Kubańczyków. Niewielką część ekwipunku stanowią produkty północnokoreańskie i chińskie. Podstawą sił pancernych są czołgi T-55 (112 sztuk), T-62 (320), PT-76 (50) i T-34 (z armatą 122 mm, 176 sztuk)[11]. Bojowe wozy piechoty i pojazdy opancerzone to przede wszystkim BRDM-1 (50), BRDM-2 (100), BMP-1 i BTR-60. Na wyposażeniu pozostaje również pewna liczba wyrzutni rakiet BM-21 Grad, zestawy 9K31 Strzała-1 i działka przeciwlotnicze ZU-23, ZPU-4. Piechota posługuje się karabinami AK-47 oraz granatnikami RPG-7.

W 1990 r. Fuerza Aerera Revolucionaria dysponowała ok. 230 maszynami. Obecnie większość z nich została zmagazynowana w hangarach. Brakuje wprawdzie szczegółowych danych, ale zdaniem ekspertów spośród 130 maszyn, jakie zachowały się w służbie, tylko ok. 25 nadaje się do użytku[12]. Stosunkowo nowym nabytkiem jest 12 myśliwców MIG-29, dostarczonych na początku lat 90., chociaż prawdopodobnie sprawność utrzymało tylko 6-7 egzemplarzy. Kubańczycy użytkują także śmigłowce (Mi-24, Mi-8, Mi-17) i samoloty transportowe (An-24, An-26)[13]. Raport z 2007 r. mówi o mniej więcej 58. maszynach bojowych, które charakteryzują się stosunkowo dobrą zdolnością operacyjną (MIG-29 ,MIG-23, MIG-21)[14].

Najsłabszy potencjał prezentuje marynarka. W czynnej służbie pozostaje zaledwie 12 jednostek nawodnych (kutry rakietowe klasy Osa, korwety Mołnia). Wobec pogarszającego się stanu technicznego, większość okrętów produkcji radzieckiej została wycofana w minionych latach[15]. Część wyposażenia bojowego przeniesiono na ląd, tworząc m.in. nabrzeżną baterię rakiet P-15.  Swój żywot zakończyły także okręty podwodne klasy Foxtrot, które zastąpiono mniejszymi jednostkami produkcji północnokoreańskiej.

Perspektywy

Według różnych szacunków, liczebność FAR waha się pomiędzy 60-75 tys. żołnierzy. Z tej liczby, aż 70 proc. stanu osobowego i siły ognia przypada na oddziały lądowe. W lotnictwie służy ok. 8 tys., a marynarce 3 tys. osób[16]. Możliwości efektywnego działania poszczególnych oddziałów określa się dość różnie. Generalnie FAR nie posiadają jednak wysokich zdolności operacyjnych powyżej poziomu batalionu. Przeważająca część wyposażenia znajduje się bowiem w magazynach i nie jest wykorzystywana. Nawet pomimo tego zachowano spory potencjał defensywny.

Na przestrzeni niemal dwóch dekad budżet wojskowy uległ ograniczeniu. O ile w 1989 r. wynosił on 1,4 mld USD rocznie, to w 1991 r. już 1,16 mld, 1994 – 0,6 mld, a w 2003 r. – 572 mln USD. W kolejnych latach odnotowano tendencję wzrostową. W 2009 r. na zbrojenia przeznaczono 3,3 proc. PKB, czyli ok. 2 mld USD[17].

Od pewnego czasu rozszerza się współpraca wojskowa Kuby z Rosją, Chinami i Wenezuelą. Symbolicznego znaczenia nabiera zwłaszcza odnowienie kontaktów z okresu zimnej wojny. Rosyjskie firmy coraz aktywniej uczestniczą w modernizacji sprzętu militarnego, wyprodukowanego w dawnych zakładach radzieckich[18]. W 2009 r. zawarto umowę dotyczącą produkcji amunicji i unowocześnienia karabinów AK-47. Rok wcześniej Hawanę odwiedziła natomiast grupa rosyjskich okrętów.

FAR, w połączeniu z silnie rozbudowanymi strukturami sił porządkowych i bezpieczeństwa, pozostaje gwarantem trwałości systemu władzy na Kubie. Większość najwyższych stanowisk państwowych zajmują osoby wywodzące się z hierarchii wojskowej. Dlatego też można śmiało przypuszczać, iż w najbliższej przyszłości władze będą dążyły do utrzymania potencjału militarnego i dotychczasowego znaczenia armii.

---

Przypisy:

[1] H. Spoelstra, Sherman Register. Cuba;
http://web.inter.nl.net/users/spoelstra/g104/cuba.htm (22.01.2013)
[2] E. Haperskij, Cuba – Russia Now and Then, Council on Hemispheric Affairs; http://www.coha.org/cuba-russia-now-and-then/ (22.01.2013)
[3] Louis A. Perez, Cuba: Between Reform and Revolution, Oxford University, 2005, s. 330.
[4] Cuba Military. Introduction, Global Security;
 http://www.globalsecurity.org/military/world/cuba/intro.htm (23.01.2013)
[5] J. Wasilewski, Zaangażowanie Kuby w konflikty w Afryce Południowej, W. Lizak, Kuba a Róg Afryki, [w:] (red.) Marcin F. Gawrycki, W. Lizak, Kuba i Afryka. Sojusz dla rewolucji, Warszawa, 2006, ss. 264-265, 305-306.
[6] L. Peacock, Lotnictwo wojskowe świata, Wydawnictwo OTiK, 1993, s.36.
[7] Constitución de la República de Cuba, 1992; Cubanet,
http://www.cubanet.org/ref/dis/const_92.htm (23.01.2013)
[8] Ley No. 75 de la Defensa Nacional,
http://www.iidh.ed.cr/BibliotecaWeb/Varios/Documentos/BD_1821910492/LeydelaDefensaNacional N75.pdf (24.01.2013)
[9] Servicio militar voluntario femenino, Cuba Defensa; http://www.cubadefensa.cu/servicio-militar-femenino (24.01.2013)
[10] Cuba Military Guide. Army, Global Security;
 http://www.globalsecurity.org/military/world/cuba/army.htm (23.01.2013)
[11] Cuban Tanks; http://www.urrib2000.narod.ru/Tanques-e.html (25.01.2013)
[12] Cuba Military Guide. Air Forces, Global Security;
http://www.globalsecurity.org/military/world/cuba/af.htm (23.01.2013)
[13] L. Peacock, Lotnictwo…, op.cit.
[14] The Military Balance 2007, The International Institute for Strategic Studies, 2007, s. 70
[15] Cuba Military Guide. Navy, Global Security;
 http://www.globalsecurity.org/military/world/cuba/navy.html (23.01.2013)
[16] The Military …, op.cit.
[17]Military expenditure (% of GDP), The World Bank;
http://data.worldbank.org/indicator/MS.MIL.XPND.GD.ZS?page=1 (28.01.2013)
[18] Russia to help Cuba with production of rifle ammunition, RIA Novosti;
http://en.ria.ru/world/20111130/169165821.html (25.01.2013)