Europejskie stolice kultury w 2010 r.

W roku 2010 miano Europejskiej Stolicy Kultury otrzymały trzy miasta - niemieckie Essen, węgierskie Pecz oraz turecki Stambuł. Wybór miast piastujących tytuł niemalże od zawsze wywoływał kontrowersje, podobna sytuacja miała miejsce w roku 2006 w momencie ogłoszenia zwycięzców ESK 2010. Kwestionowano wybór Stambułu, nie tylko jako miasta nie należącego do Unii Europejskiej (kandydatem był również Kijów), ale nie reprezentującego kultury europejskiej w wymiarze zarówno społecznym, jak i geograficznym. Essen krytycy oceniali jako mało atrakcyjne kulturowo miasto industrialne, a Pecz traktowano jako miniaturę Budapesztu.

Idea Europejskiej Stolicy Kultury w ciągu ostatnich dwudziestu sześciu lat z mało znaczącej inicjatywy europejskiej stała się jedną z najbardziej prestiżowych akcji podejmowanych przez UE w promocji rozwoju miast. Dla wielu laureatów uzyskanie tytułu ESK stanowiło bodziec do rozpoczęcia inwestycji, przemian społeczno - gospodarczych, przyczyniło się do zmniejszenia bezrobocia i wzrostu gospodarczego. Inne ośrodki miejskie z kolei skupiły się na zorganizowaniu jak największej liczby koncertów, konferencji, działania te jednak nie stanowił elementu długotrwałej strategii.

Ocena wpływu pełnienia roli Europejskiej Stolicy Kultury na dane miasto powinna być wieloaspektowa i dokonywana w różnych odstępach czasu. Do czynników wpływających na uzyskanie tytułu należy oczywiście odpowiednie przygotowanie aplikacji, wyznaczenie celów oraz efektywne dysponowanie przyznanym wsparciem finansowym. Natomiast sukces podjętych przez miasto działań można ocenić z perspektywy lat, dopiero wtedy widoczny jest zwrot zainwestowanych środków, czy funkcjonalność stworzonych przestrzeni.

Doskonałym przykładem rozwoju miasta poprzez rozbudowanie sieci kooperacji pomiędzy partnerami, stworzenie nowych organizacji jest Essen – Europejska Stolica Kultury 2010. Władze lokalne stworzyły platformę dyskusyjną pomiędzy pięćdziesięcioma trzema burmistrzami z regionu Zagłębia Rury. Rok 2010 stanowił jedynie początek dialogu mającego na celu przybliżenie metropolii z poszczególnymi jednostkami administracyjnymi regionu.

Opisywany region nie jest „typową” Europejską Stolicę Kultury z malowniczymi uliczkami, niezliczoną ilością galerii artystycznych i wielowiekową tradycją, stanowi natomiast jedną
z największych niemieckich metropolii, Zagłębie Rury do dnia dzisiejszego specjalizuje się
w wydobyciu węgla i stali. Władze Essen chciały odejść od wizerunku „szarego zagłębia Europy”, w trakcie projektowania strategii dla Essen jako kandydata do uzyskania tytułu ESK 2010 za najważniejsze aspekty uznano rozwój i regenerację regionu. Przemiany miały nastąpić poprzez rozwój kultury i kultura miała się tworzyć poprzez przemiany – jak mówiło hasło promujące kandydata. Elementami składowymi strategii była integracja, tożsamość i urbanistyka. Politycy lokalni podczas lobbowania na rzecz Essen podkreślali jego wielokulturowy oraz wielonarodowy charakter.

Na terenie Zagłębia Rury, które zamieszkuje około 170 narodowości, organizowany jest festiwal MELEZ, stworzony z myślą o wielonarodowym pochodzeniu mieszkańców.
W ramach festiwalu w roku 2010 odbyły się koncerty zespołów prezentujących muzykę
z różnych zakątków świata. Festiwal jest jedynie projektem stanowiącym pierwszy etap do nawiązania współpracy pomiędzy mieszkańcami, jest pewnego rodzaju zabiegiem społecznym mającym na celu wzrost integracji pomiędzy tak zróżnicowanym środowiskiem. W ramach akcji kulturalnych w tym regionie w roku 2010 zrealizowano program „Ruhr Pop. 2010”, promujący artystów oraz kreatywne podejście do przemysłu muzycznego. Zorganizowano Kongres, który stanowił platformę dyskusyjną pomiędzy przedstawicielami przemysłu muzycznego a fanami muzyki. W wyniku sympozjum nawiązano współpracę pomiędzy zespołami i wprowadzono wiele innowacyjnych rozwiązań. Istotny jest również fakt, iż Essen przy realizacji większości projektów nawiązało współpracę z innymi Stolicami i w ten sposób został osiągnięty efekt synergii.

Pecz - „miasto bez granic”, nazywane jest również bramą Europy na Bałkany. Miasto ma wielowiekowe tradycje kulturowe, w architekturze widoczny jest wpływ kultury celtyckiej, rzymskiej, sąsiedztwa chorwackiego. Wiele zabytków Pecz znajduje się na liście międzynarodowego dziedzictwa UNESCO. Co roku turyści tłumnie przybywają do tego miasta, zwiedzają malownicze świątynie, uczestniczą w tradycyjnych jarmarkach.
Wybór Essen, czy Stambułu wzbudził wiele kontrowersji, natomiast w przypadku Węgier nie był wielką niespodzianką. Dużą wagę w ramach tworzenia strategii przywiązano do podkreślenia wielonarodowego dziedzictwa miasta oraz bałkańskich korzeni. Politycy lokalni skupili się na przyciągnięciu turystów, zorganizowano wiele koncertów, wydarzeń poświęconych innym kulturom. Strategia Pecz wydaję się mało oryginalna i nie nastawiona na osiągnięcie długotrwałych zysków, miasto w większym stopniu koncentrowało się na maksymalizacji zysków z turystyki i na wypromowaniu swojego wizerunku.

Wybór Stambułu na Europejską Stolicę Kultury był dla wielu dużym zaskoczeniem. Jednak należy pamiętać, iż nie jest to pierwsza Europejska Stolica Kultury nie należąca do Unii Europejskiej. W ramach nawiązywania relacji z państwami nie będącymi członkami UE do tytułu ESK 2010 kandydował zarówno Stambuł jak i Kijów. Zgodnie z decyzją UE Stambuł jest jednak ostatnią nie należącą do Unii Europejską Stolicą Kultury i od roku 2010 wybierani będą tylko reprezentanci krajów członkowskich. Należy zaznaczyć, iż Stambuł w porównaniu z Kijowem ubieganie się o tytuł ESK potraktował bardzo poważnie i rozpoczął gruntowne przygotowania na długo przed wyznaczonym terminem składania aplikacji. Politycy tureccy włożyli wiele wysiłku w promocje kandydata, prowadzono intensywne lobby na terenie Brukseli.

Stambuł niewątpliwie jest jednym z najciekawszych miast świata, bogate dziedzictwo otomańskiego królestwa urzeka od wieków. Jednak rok 2010 Stambuł wykorzystał na podkreślanie swojego europejskiego charakteru i ukazanie krajom członkowskim niezwykle bogatej kultury i społeczeństwa gotowego na nowe wyzwania. W roku 2010 miasto nawiązało współprace z przedstawicielami Tallina - obecnie pełniącego rolę ESK 2011. Nie zabrakło również spektakularnych wydarzeń takich jak na przykład koncert zespołu U2. Turcja starała się ukazać swoją europejską twarz, udowodnić Unii Europejskiej, iż jest gotowa na dalszą integrację ze Wspólnotą.

Essen, Pecz i Stambuł niewątpliwe doskonale prezentują różnorodność kulturową Europy. Niemożliwe wydaje się porównywanie przyjętych przez dane miasta strategii rozwoju
w ramach ESK 2010 ze względu na fakt, iż każde z miast ma inne potrzeby i cele. Natomiast
z doświadczeń poprzednich Europejskich Stolic Kultury można dojść do wniosku, iż prawdziwymi zwycięzcami są miasta, które w konsekwentny sposób wykorzystywały tytuł do długotrwałej promocji. Do jednych z najbardziej spektakularnych przykładów stworzenia długoterminowej strategii rozwoju miasta w ramach pełnienia roli Europejskiej Stolicy Kultury należy zakwalifikować Lille. Miasto opracowało Strategie Lille 3000, która zakładała iż kulturę należy traktować jako proces, a nie ciąg organizowanych wydarzeń. Taka koncepcja przyczyniła się do pobudzenia rozwoju gospodarczego w Lille nie tylko w trakcie pełnienia przez to miasto roli Europejskiej Stolicy Kultury, ten półroczny tytuł został potraktowany jako początek zamian. Jednym z elementów strategii była organizacja tak zwanych „sesji kulturowych” co dwa lub trzy lata, promujących miasto, utrwalających kooperację z partnerami.

Sukces Europejskich Stolic Kultury 2010 można będzie ocenić w najbliższym czasie. Pozytywne w całym procederze nadawanie tytułu ESK jest to, iż Unia Europejska daje szanse rozwoju dla miast, które nie są kurortami turystycznymi. Samo kandydowanie jest dla wielu wystarczającym motorem do podjęcia działań, dokonania inwestycji w rozwój kulturalny miasta
i tak naprawdę to aktywizacja społeczności lokalnej, budowanie ducha współzawodnictwa, duma z miejsca zamieszkania jest największym sukcesem idei Europejskiej Stolicy Kultury.

Źródła:
REPORT OF THE FIRST MONITORING and ADVISORY MEETING FOR THE EUROPEAN CAPITALS OF CULTURE 2010, Issued by The Monitoring and advisory Panel for the European Capital of Culture (ECOC) 2010,
REPORT OF THE SELECTION MEETING FOR THE EUROPEAN CAPITALS OF CULTURE 2010, Issued by The Selection Panel for the European Capital of Culture (ECOC) 2010,
European Capital of Culture 2010 “Essen for the Ruhr” Book one dostępne przez: http://ccpbg.com/ajaxfilemanager/uploaded/File/BuchEins_ENG_final_01.pdf,
Assessment of the European Capitals of Culture Programme of Istanbul 2010 – Mirroring the City’s Cultural Change and Diversification, dostępne przez: http://uneecc.org/userfiles/Simet_unecc%20Presentation.PDF,
http://en.pecs2010.hu/,
Komisja Europejska:
http://ccp-bg.com/ajaxfilemanager/uploaded/File/BuchEins_ENG_final_01.pdf,
http://ec.europa.eu/culture/documents/conclusions_ecoc.pdf.