Kamila Łoś: Wielka Brytania - atomowy prekursor
Główną przyczyną zbrojeń była nieustanna rywalizacja między Stanami Zjednoczonymi i ZSRR, które zapoczątkowały światową politykę wyścigu nuklearnego. Wielka Brytania jako pierwsza z mocarstw, podeszła poważnie do kwestii wykonywalności broni nuklearnej. Właśnie na jej terytorium dokonano wielu odkryć w tej dziedzinie. Badania naukowe prowadzone na całym świecie, związane z budową atomu, kolejnymi pierwiastkami oraz promieniowaniem, rozpoczęto już w 1920 roku.
Tuż przed II wojną światową w 1938 roku, kiedy sytuacja międzynarodowa była bardzo napięta,
opublikowano na całym świecie wiadomość o odkryciu rozszczepienia jądra uranu. Rozpoczęto intensywne prace nad bombą (nazwaną później atomową), w której konstrukcji wykorzystano wyżej wymienione zjawisko.
Wielka Brytania podobnie jak każde z ówczesnych mocarstw, miała na celu odkrycie nowych rodzajów broni, których będzie można użyć podczas II wojny światowej. Naukowcy prześcigali się w badaniach i analizach. Pozytywnym elementem jest fakt, iż odkrycie to wykorzystywano nie tylko w programach wojskowych, ale również w energetyce jądrowej. Po wojnie znalazło zastosowanie w elektrowniach atomowych do wytwarzania prądu, choć w dalszym ciągu pozostało wynalazkiem wojskowym będącym bronią masowej zagłady.
Pierwsze lata po II wojnie światowej, między innymi związane z pojęciem „żelaznej kurtyny”, były okresem ciągłych spięć na linii wschód – zachód, czyli kapitalizm kontra komunizm. Z początku wyglądało to nie groźnie i sprawiało urojone poczucie bezpieczeństwa, jednakże moment rozpoczęcia wyścigu zbrojeń i unowocześniania broni atomowej stwarzał coraz większe zagrożenie III wojną światową. Punktem kulminacyjnym stała się wypowiedź W. Churchilla na Uniwersytecie w Fulton, dotycząca konieczności walki z komunizmem, zaś utworzenie NATO i Układu Warszawskiego jest elementem niezbędnym.
Początkowo wyobrażenie strategów i wojskowych o siłach wroga, było mocno wyolbrzymione – co wynikało z błędnych oszacowań i informacji podkładanych szpiegom. W tamtych czasach i przy tamtej technice zwiadowczej (należy pamiętać, że chodzi o lata 50-te) tego typu błędy i oszacowania były na porządku dziennym. Brak rzetelnych informacji, powodował, że ocena sił przeciwnika nie była w stu procentach realna i rzeczywista. Niczym nadzwyczajnym, była również narastająca wrogość i napięcie pomiędzy państwami bloku wschodniego i zachodniego, co prowadziło do jeszcze większej chęci ulepszenia broni atomowej. Co z kolei wiązało się z reorganizacją wojsk oraz taktyki walki. Posiadanie broni atomowej, świadczyło o potędze danego posiadającego ją kraju, szczególnie w kolejnych latach, kiedy trwał „wyścig” zbudowania najmniejszej, najlżejszej i o największej sile rażenia broni masowej zagłady.
{mospagebreak}
Sposób uzyskania broni atomowej
Wielu historyków twierdzi, że na żądanie Hitlera to właśnie w Niemczech rozpoczęto badania nad bronią atomową i to właśnie Niemcy byli prowodyrami w tej dziedzinie. Zdania są oczywiście podzielone, aczkolwiek pewnym jest, że zarówno Anglicy jak i Amerykanie wywieźli większość niemieckich naukowców do Stanów Zjednoczonych, aby tam mogli dokończyć pracę nad bombą atomową (chroniąc ich jednocześnie przed sądem). Mimo wszystko, Wielka Brytania była krajem przodującym, jeżeli chodzi o badania nad bronią atomową i kwestią zastosowania jej w strategii wojskowej.
W lutym 1940 roku, Frisch i Peierls dokonali teoretycznego wyliczenia masy krytycznej. 10 kwietnia
rozpoczęła badania grupa pod przewodnictwem Tizarda, która zajęła się opracowaniem podstawowych zasad projektowania broni atomowej i wzbogacania uranu poprzez dyfuzję gazową. W 1943 roku Stany Zjednoczone, Kanada i Wielka Brytania podpisały porozumienie Quebeckie, dzięki któremu zacieśniono współpracę w zakresie broni nuklearnej. Pod przewodnictwem Roberta Oppenheimera, dyrektora laboratorium w Los Amos, rozpoczęto program Manhattan. Brytyjczycy wysłali do Los Amos swój zespół najwyższej klasy naukowców. Na podstawie tego programu, został stworzony angielski powojenny program atomowy, którego koordynatorem został William G. Penney.
Od 1945 roku tajny komitet prowadził badania nad rozpoczęciem budowy infrastruktury i prac badawczych. W 1947 roku minister Attlee podjął decyzję o rozpoczęciu prac nad zbudowaniem lub nabyciem broni atomowej. Oficjalnie, ujawniono te informacje dopiero 12 maja 1948 r. podczas debaty parlamentarnej. Już od 1948 roku rozpoczęto budowę i lokowanie, na terenie wysp brytyjskich (ale nie tylko), Ośrodków Badań Energii Atomowej. Christopher Hinton odpowiedzialny był za zakłady produkujące materiały rozszczepialne. W Harwell, pod kierownictwem Sir J. Crockcrofta skonstruowano pierwszy brytyjski reaktor - BEPO (Britain Experimental Pile Zero).
W Sellafield na wybrzeżu Morza Irlandzkiego, zbudowano pierwszy reaktor produkujący pluton.
Zaplanowano również konstrukcję zakładu dyfuzji gazowej w Capenhurst (okolice Chester) - rozpoczął on pracę w 1953 roku. W listopadzie 1953 na zaopatrzono brytyjski arsenał w pierwszą bombę atomową - plutonową Blue Banube (Błękitny Dunaj). Powstała ona na bazie pierwszej bomby Hurricane (Huragan), której detonacji dokonano na lagunie w okolicach zachodniego brzegu wyspy Trimouille. Do 1957 roku zaplanowano rozbudowę do 200 bomb tego rodzaju, niezbędnym więc było uruchomienie dwóch nowych reaktorów podwójnego użytku (produkujące jednocześnie pluton i energię elektryczną) w Magnox w Calder Hall.
Od 1954 roku Brytyjczycy na przykładzie amerykańskich naukowców, rozpoczęli prace nad megatonową bombą termojądrową. Dzięki „uprzejmości” amerykańskich uczonych, Brytyjczycy brali udział w obserwacjach serii testów Castle na atolu Bikini. Prowadzili również badania pomiarowe w głębi grzyba nuklearnego, co utwierdziło ich w przekonaniu o istnieniu silnej implozji radiacyjnej w drugim stopniu bomby.
Czerwiec 1954 roku: W. Churchill wydaje zgodę na kontynuowanie prac nad bombą wodorową. Rozpoczęto równolegle dwa programy, mające na celu zbudowanie głowic o zdecydowanie większej sile rażenia, lżejsze i zawierające mniejszą ilość drogiego materiału rozszczepialnego. Jednym słowem, miała ona być lepsza pod każdym względem niż te, które wymyślono dotychczas. Prace przyśpieszono, kiedy w roku 1955 opinia międzynarodowa zażądała zatrzymania testów atmosferycznych. W tym czasie Anglicy wzbogacili się o trzy kolejne bomby o zdecydowanie większej sile wybuchu: Green Bamboo, Orange Herald oraz Green Granite. Jedynie ta ostatnia nadawała się do użycia w pociskach.
W latach 1956-57 prowadzono kolejne badania i testy nad ulepszeniem powstałych do tej pory bomb. Dla badaczy, okres ten pełen był niepowodzeń i małych sukcesów. Latem 1957 premier brytyjski Harold MacMillan ogłosił: „15 maja odbyła się eksplozja pierwszej brytyjskiej bomby wodorowej”. Brytyjczykom udało się opanować sztukę projektowania bomb termojądrowych.
Brytyjczycy bardzo wiele „nauczyli się” od Amerykanów, szczególnie w okresie wojny, kiedy przebieg informacji był bardzo wyrównany. Dopiero po wejściu tak zwanego Aktu McMahona, oba kraje przerwały współpracę, co zmobilizowało Wielką Brytanię do utworzenia własnego programu atomowego. W 1958 roku rewizja tego aktu, stworzyła korzystne warunki do ponownej współpracy, szczególnie w okresie Zimnej Wojny. Informacje otrzymane od amerykańskich naukowców spowodowały, że Brytyjczycy wstrzymali dalsze swoje prace w tej dziedzinie.
{mospagebreak}
Stanowisko wobec NPT
Wraz z USA, ZSRR, Francją i Chinami, Wielka Brytania ratyfikowała w 1970 roku Traktat
o Nierozprzestrzenianiu Broni Jądrowej. Traktat ten stwierdzał, że jedynie 5 wymienionych mocarstw ma prawo do produkcji broni nuklearnej, żadnemu jednak nie można zabronić zdobywania technologii jądrowych w pokojowych zamiarach. Podobnie jak reszta mocarstw, bierze udział w obronie wiedzy technicznej, potrzebnej do zbudowania broni. Brała udział w rozbrojeniu krajów, powstałych w 1991 roku po likwidacji ZSRR.
Wielka Brytania dostosowała się do wprowadzanych ograniczeń oraz limitów ilościowych posiadanych
głowic, a także ich zniszczenia. Podpisuje kolejne traktaty i bierze czynny udział w Konferencjach dotyczącychproblemu a raczej zagrożenia, jakim jest zdobycie broni nuklearnej jak Iran czy Izrael.
Arsenał, rozmieszczenie, środki przenoszenia
Niestety nieprecyzyjne informacje dostarczone na ten temat, przez brytyjski rząd, nie pozwalają na
rzeczywistą ocenę arsenału tego państwa. Zgodnie z danymi z 2001 roku, Wielka Brytania posiada lub
posiadała:
- Blue Streak LRBM, czyli pocisk balistyczny dalekiego zasięgu, stacjonujący w silosach, program anulowano, ilość nieznana;
- Okręty podwodne:
Resolution, budowane na bazie amerykańskich Lafayette (wyposażone w pociski balistyczne Polaris, później A-3TK), zbudowano 4 okręty tej klasy HMS Resolution, HMS Renown, HMS Repulse, HMS Revenge; wszystkie cztery pozostają w służbie czynnej – 6 wyrzutni torpedowych 533mm oraz 16 wyrzutni pocisków; Vanguard, przenoszący pociski Trident II D-5, w służbie czynnej są HMS Vanguard, HMS Victorious, HMS Vigilant, HMS Vengeance, 4 wyrzutnie torpedowe 533mm, 16 wyrzutni pocisków;
- Polaris A-3TK SLBM, pocisk balistyczny odpalany przez okręt podwodny, liczba uzbrojonych 133 głowice (odpalenia testowe 50);
- Trident II UK SLBM, również odpalany z okrętu podwodnego, każdy okręt może być uzbrojony w 16
pocisków, liczba nieznana;
- PGM-17 Thor IRBM, pocisk balistyczny średniego zasięgu, poprzednie oznaczenie SM-75, B-75; liczba 60
sztuk;
- MGM-52 Lance SRBM, pocisk balistyczny krótkiego zasięgu, może przenieść jedną głowicę, liczba egzemplarzy 2,133.
Generalnie brytyjski czynnik odstraszający oparty jest na okrętach podwodnych służących do transportu głowic. W sierpniu 1998 roku, wszystkie pozostałe bomby przenoszone przez lotnictwo, typu WE177, zostały zdemontowane. Na dzień dzisiejszy Brytyjczycy posiadają jedynie 48 jednostek Trident II D-5.
Zakład Broni Atomowej (AWE) jest obecnie zarządzany przez konsorcjum, w skład którego wchodzą
Lockheed Martin, Serco Limited i British Nuclear Fuels. Dziesięcioletni kontrakt, wart 2.2 mld GBP, został podpisany 1 kwietnia 2000 roku. Rok wcześniej, 1 kwietnia 1999 roku, Szef Logistyki Ministerstwa Obrony (Chief of Defence Logistics) przejął pełnię odpowiedzialności za brytyjskie siły strategiczne. W Zjednoczonym Królestwie całość prac nad rozwojem, handlem i produkcją broni jądrowej należy do zadań Ministerstwa Obrony i jest wykonywana przez podległy mu Zakład Broni Atomowej (Atomic Weapons Establishment - AWE).
1 września 1987 w wyniku połączenia Zakładu Badań Broni Atomowej (Atomic Weapons Research
Establishment - AWRE) w Aldermaston i Fabryk Broni Atomowej (Atomic Weapons Factories) znajdujących się w Burghfield i Cardiff, utworzono AWE.
Rozmieszczenie:
Aldermaston – hrabstwo Berkshire, główny ośrodek brytyjskiego programu atomowego. Prowadzone są tam programy badawcze oraz wytwarza główne komponenty broni, również pluton. Składa się z 3 jednostek organizacyjnych Departament Fizyki Głowic (Warhead Physics Department), Departament Projektów Głowic (Warhead Design Department) i Departament Materiałów (Materials Department).
Burghfield – Zakład Artylerii Marynarki Wojennej, otworzony w 1954 jako końcowy ośrodek montażu broni nuklearnej. Wytwarzane są tam również komponenty nienuklearne (elektronika, obudowy).
Coulport oraz Faslane – magazynowane są tam pociski Trident II D-5 i w razie potrzeby ładowane na okrętypodwodne
Cardiff – zlokalizowany w Llanishen (Walia), od 1963 roku rozpoczęto tu produkcję komponentów broni nuklearnych, szczególnie tych wymagających dużej precyzji wykonania i w kompleksowym montażu. Możliwe jest magazynowanie 50 ton uranu.
Foulness – wyspa na terenie której przeprowadza się testy silnych materiałów wybuchowych, zarówno na potrzeby rozwoju i bezpieczeństwa broni, jak i w celu symulacji fali uderzeniowej.
Sellafield/Windscale/Calder Hall – główne ośrodki produkcji plutonu na cele wojskowe oraz elektryczności dla społeczeństwa w Wielkiej Brytanii. Jest to również zakład reproducji, zarządzane obecnie przez Brytyjskie Paliwa Nuklearne (British Nuclear Fuels Limited - BNFL).
Chapelcross – wojskowe reaktory produkcyjne, podobne do modelu Calder Hall, główna produkcja trytu dla Wielkiej Brytanii.
Capenhurst – zakład dyfuzji gazowej, ośrodek wzbogacania uranu na potrzeby brytyjskie. W 1961 roku zamknięto większość kaskad i przekształcono na ośrodek produkcji uranu nisko wzbogaconego. Rozebrany w 1982, zaś na jego miejsce zbudowano nowy, w którym od 1993 wzbogacane jest paliwo na potrzeby cywilnych reaktorów i jest kontrolowany przez IAEA.
Wolność w szwedzkim modelu państwa opiekuńczego
