Marek Musioł: Bezpośrednie zaangażowanie UE w utrzymanie pokoju w Europie
-
Marek Musioł
Unia Europejska w zasadzie od powołania na mocy Traktatu z Maastricht pretenduje do roli aktora w stosunkach międzynarodowych czyniąc to w mniej lub bardziej skuteczny sposób zarówno na polu międzynarodowej polityki jak i na płaszczyźnie globalizującej się gospodarki.
Najlepszym przykładem wzrostu unijnej aktywności są cywilne i wojskowe misje podejmowane w celu ustabilizowania sytuacji w najbardziej zapalnych rejonach Starego Kontynentu. Na szeroką skalę takie misje prowadzone są m.in. na obszarze Bałkanów Zachodnich oraz w Gruzji, Mołdowie i Ukrainie.Bezpośrednim czynnikiem determinującym unijną politykę wobec tych regionów jest bliskość geograficzna i partykularne interesy poszczególnych państw członkowskich Wspólnoty. Unijne zainteresowanie wszelkimi kryzysami w Europie wynika z faktu, iż destabilizacja w którymkolwiek europejskim regionie jak i eskalacja konfliktu pomiędzy krajami europejskimi może zagrozić wszystkim pozostałym państwom na kontynencie.
Natomiast problemem misji pokojowych organizowanych przez UE jak i inne organizacje międzynarodowe czy poszczególne państwa są przede wszystkim ograniczenia, które niesie z sobą prawo międzynarodowe. Chodzi zwłaszcza o wymóg uzyskania zgody stron konfliktu czy też pogrążonego w kryzysie kraju na rozlokowanie oddziałów stabilizacyjnych w zapalnym regionie. Inne ograniczenia wynikają z zasad zapisanych w Karcie Narodów Zjednoczonych (m.in. zasada nieingerencji w wewnętrzne sprawy państw oraz zakaz użycia siły).
Niniejsze opracowanie skupia się na wymiarze współczesnym unijnego zaangażowania w Europie. Stąd niektóre misje opisane zostały na tyle, na ile pozwalała literatura przedmiotu, czy strony internetowe instytucji UE traktujące o tej właśnie kwestii. Dlatego też opracowanie niniejsze jest w pełni tego słowa znaczeniu zarysem problemu zaangażowania UE w utrzymanie pokoju na Starym Kontynencie.
1) Podstawy instytucjonalne
W zakresie zwiększania unijnej zdolności prowadzenia misji pokojowych – wojskowych czy też cywilnych niezmiernie ważną rolę odgrywają dwa dokumenty: Deklaracja Petersberska (1992 r.) i Traktat Amsterdamski (1997 r.). Deklaracja Petersberska stworzyła i zdefiniowała katalog misji, które zresztą początkowo leżały tylko i wyłącznie w gestii Unii Zachodnioeuropejskiej (UZE). Wyróżniono wówczas następujące rodzaje misji: akcje humanitarne, akcje ratownicze, operacje utrzymania pokoju, misje zarządzania/reagowania kryzysowego – crisis management oraz operacje przywracania pokoju.
Jednak dopiero w Traktacie Amsterdamskim umieszczono zapis na mocy, którego Unia Europejska uzyskała zdolność prowadzenia misji petersberskich na równi z UZE. Tym samym misje petersberskie uzyskały podstawę traktatową.
Po wejściu w życie Traktatu Nicejskiego (2003) Unia Europejska uzyskała wyłączne prawo prowadzenia misji petersburskich podczas gdy rola UZE została ograniczona do wspólnej obrony (art. 5 Zmodyfikowanego Traktatu Brukselskiego) oraz do kontroli zbrojeń (art. 9 Zmodyfikowanego Traktatu Brukselskiego). O podjęciu misji petersberskich decyduje Rada Unii Europejskiej w drodze jednomyślności. Kontrolę polityczną i kierownictwo strategiczne nad militarnymi działaniami Unii sprawuje ustanowiony na mocy Traktatu Nicejskiego. Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa. Ponadto Traktat Nicejski stworzył podstawy traktatowe dla Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (ESDP). Za decyzje polityczne w ramach WPZiB i ESDP oraz za wykorzystywanie zasobów UZE odpowiedzialny jest unijny Wysoki Przedstawiciel do spraw WPZiB.
{mospagebreak}
Podstawowym mechanizmem regulującym unijne działanie na polu misji pokojowych jest Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony (ESDP). Mechanizm ten, co niezmiernie ważne stanowi jednocześnie narzędzie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (WPZiB.
ESDP jest efektem dwóch szczytów Rady Europejskiej, które odbyły się w roku 1999 kolejno w Kolonii i Helsinkach. Na szczycie w Kolonii (3-4 czerwca 1999 r.) pojawił się po raz pierwszy postulat powołania „wspólnej europejskiej polityki w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony”. W założeniach szczytu zdecydowano o przejęciu przez UE funkcji, które są kluczowe z punktu widzenia prowadzenia misji petersberskich oraz o utworzeniu właściwych struktur instytucjonalnych. Zapowiedziano także rozwój europejskich zdolności, co za tym idzie powstanie europejskich sił szybkiego reagowania oraz struktur dowodzenia, aby w sposób skuteczny prowadzić operacje w sytuacjach kryzysowych. Podniesiono również kwestię restrukturyzacji i harmonizacji przemysłów obronnych w zakresie potrzeb i planowania.
Kolejny szczyt, który miał miejsce w dniach od 10-11 grudnia w Helsinkach stworzył założenia Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (ESDP). Opowiedziano się za rozwojem niezbędnych procedur w zakresie procesu decyzyjnego. Zdecydowano, że unijna aktywność w zakresie polityki obronnej powinna obejmować nie tylko dyplomację i pomoc humanitarną, ale również możliwość posługiwania się środkami ekonomicznymi i instrumentami, które zapewniają zdolność UE prowadzenia operacji zarządzania kryzysowego. Wreszcie w Helsinkach przydzielono określone funkcje i zadania powstałym strukturom organizacyjnym ESDP zarówno politycznym jak i wojskowym. Tym samym celem obu szczytów było powołanie struktur politycznej kontroli i strategicznego kierownictwa operacji antykryzysowych oraz tworzonych sił szybkiego reagowania UE.
Poza tym na spotkaniu ministrów obrony państw UE, który odbył się 28 lutego 2000 roku w Sintrze podjęto decyzje w sprawie realizacji misji petersberskich i ich geograficznego zasięgu. Od tej pory operacje te mogą być prowadzone na terenie całej Europy, jaki i na mniejszą skalę - na całym świecie.
Na strukturę instytucjonalną ESDP składa się Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa, Komitet Wojskowy UE oraz Sztab Wojskowy. Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa (PSC) odgrywa kluczową rolę w ramach ESDP. Sprawuje kontrolę polityczną i kierownictwo strategiczne nad militarnymi działaniami Unii. W jego skład wchodzą ambasadorzy państw UE akredytowani przy UZE.
Komitet Wojskowy UE powstał 9 kwietnia 2001 roku. Odpowiedzialny jest za porady wojskowe dla PSC oraz zapewnia kierownictwo wojskowe Sztabowi Wojskowemu UE. Składa się z szefów obrony państw członkowskich.
Sztab Wojskowy UE powstał 11 czerwca 2001 roku. Najważniejsze zadania tego organu to wczesne ostrzeganie, ocena sytuacji i planowanie strategiczne zadań petersberskich oraz wskazywanie europejskich narodowych i wielonarodowych sił zbrojnych.
Do podjęcia misji przez UE nie jest konieczna aprobata (mandat) ONZ. Jednak w sytuacji zamiaru użycia siły wymagana jest zgoda Rady Bezpieczeństwa ONZ. Przyjęło się, że misje UE podejmowane są za zgodą zainteresowanych państw. W sytuacji, gdy państwo pogrążone jest w chaosie i nie dysponuje efektywnym rządem wymóg zgody państw nie jest obligatoryjny.
Wreszcie każde państwo trzecie może uczestniczyć w prowadzonych przez UE misjach cywilnych czy też wojskowych. Jednak warunkiem koniecznym w tym przypadku do spełnienia jest wniesienie własnego wkładu militarnego jak i finansowego.
Głównym przejawem unijnej aktywności w zakresie bezpośredniego zaangażowania w Europie są jednak misje cywilne. Liczba owych misji stopniowo wzrasta. Obecnie podstawą podejmowanych misji cywilnych są postanowienia szczytu Rady Europejskiej w Feirze (Portugalia) z czerwca 2000 roku. Określono wówczas m.in. obszary bezpośredniego zainteresowania i zaangażowania UE. Chodzi zwłaszcza o takie aspekty misji jak policja, państwo prawa, administracja cywilna oraz ochrona ludności.
Misje pokojowe o charakterze cywilnym mogą realizować jednocześnie niemal wszystkie zadania tj. zapewniają szkolenie policji, wspierają reformy systemu prawa, rozwój skutecznej administracji cywilnej jak i gwarantują niezbędną w sytuacjach kryzysowych ochronę ludności. Jednak w praktyce realizowane są głównie te operacje cywilne, które koncentrują się na wybranym aspekcie zaangażowania. Chodzi tutaj zwłaszcza o misje takie jak Rządy Prawa EUJUST - THEMIS w Gruzji bądź misje policyjne EUPOL w Macedonii czy EUPM w Bośni i Hercegowinie.
| Nazwa misji | Miejsce | Rodzaj misji | Czas trwania |
| EUMM | Bałkany Zachodnie | Misja cywilna (obserwacyjna) | Od 2000 - |
| EUPT | Kosowo | Misja cywilna | 10.IV.2006 - |
| ZPMMC/SPUE | Kosowo | Misja cywilna | 15.IX.2006 – 31.III.2007 |
| EUJUST - THEMIS | Gruzja | Misja cywilna (Rządy Prawa) | 28.VI.2004 – 15.VII.2005 |
| EUBAM | Mołdowa i Ukraina | Misja cywilna (misja graniczna) | 1.XII.2005 - |
| EUPM | Bośnia i Hercegowina | Misja cywilna (policyjna) | 1.I.2003 - |
| EUPOL PROXIMA | Macedonia | Misja cywilna (policyjna) | 15.XII.2003 – 14.XII.2005 |
| EUPAT | Macedonia | Misja cywilna | 15.XII.2005 - 15.VI.2006 |
| CONCORDIA | Mcedonia | Misja wojskowa | 31.III.2003 – 15.XII.2003 |
| EUFOR ALTHEA | Bośnia i Hercegowina | Misja wojskowa | 2.XII.2004 - |
Misje cywilne i wojskowe UE w Europie (opracowanie własne na podstawie consilium.europa.eu)
2) Misje Cywilne UE w Europie
MISJA OBSERWACYJNA UE W BYŁEJ JUGOSŁAWII - EUMM
Misja ta (ustanowiona w roku 2000) realizowana jest na obszarze Bałkanów Zachodnich. Jej poprzedniczką była Misja Obserwacyjna Wspólnoty Europejskiej (ECMM), powołana w 1991 roku. Podstawowym celem operacji jest gromadzenie informacji i sporządzanie analiz w celu sformułowania odpowiedniej i skutecznej unijnej polityki wobec Bałkanów Zachodnich. Spośród innych zadań warto wyodrębnić m.in. realizowanie wytycznych Wysokiego Przedstawiciela ds. Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa Javiera Solany oraz monitorowanie wydarzeń i sytuacji (rozwoju politycznego, humanitarnego, gospodarczego oraz wszelkich kwestii związanych z bezpieczeństwem).
Ponadto za cel obrano także monitorowanie granic, kwestii etnicznych, sytuacji uchodźców oraz stworzenie środków wczesnego ostrzegania. Środki te mają umożliwić podjęcie szybkich i skutecznych działań przez UE w razie ewentualnego kryzysu w tym zapalnym regionie Europy. Chodzi zwłaszcza o sytuację w Kosowie oraz sąsiednich regionach, które mogą odczuć konsekwencje jego destabilizacji.
Misja EUMM jest jedną z najstarszych i największych podejmowanych przez UE na Bałkanach. Uczestniczy w niej 25 państw członkowskich UE oraz Norwegia. Szef EUMM powoływany jest przez Radę Unii Europejskiej. Natomiast pozostały personel misji delegowany jest przez państwa członkowskie Unii Europejskiej. Operacja finansowana jest z budżetu UE oraz funduszy Komisji Europejskiej. Początkowo personel liczył 300 obserwatorów. Obecnie składa się ze 120 unijnych funkcjonariuszy oraz 75 lokalnych pracowników. Siedziba misji znajduje się w Sarajewie. Jej szefem od 2003 roku jest Maryse Daviet (Francja).
Niezmiernie ważnym aspektem cywilnej operacji pokojowej UE na Bałkanach jest jej zasięg terytorialny. Obszar misji obejmuje takie kraje jak Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Serbia, Czarnogóra, Albania oraz Była Jugosłowiańska Republika Macedonii (FYROM). W 2005 roku poszerzono i przedłużono mandat misji.
{mospagebreak}
W przypadku EUMM raczej trudno o jakieś konkretne osiągnięcia i sukcesy. Wynika to w dużej mierze z faktu, że misja składa się tylko i wyłącznie z neutralnych obserwatorów. Tym samym celem misji nie jest wdrażanie żadnego programu czy też reform, lecz jedynie gromadzenie informacji, sporządzanie analiz i raportów na temat sytuacji na Bałkanach Zachodnich. Efektem misji jest jednak w pewnym sensie dostęp UE do cennych źródeł informacji na miejscu. Ponadto obserwatorzy żyją i mieszkają pośród członków lokalnej społeczności, co dodatkowo zapewnia możliwości pozyskiwania wartościowych informacji u źródła. Kolejne prolongowania i poszerzenia mandatu operacji pokazują też, że sytuacja w tym regionie Europy nie pozwala na zakończenie misji obserwacyjnej EUMM.
ZESPÓŁ PLANISTYCZNY UE W KOSOWIE – EUPT ORAZ ZESPÓŁ PRZYGOTOWAWCZY MIĘDZYNARODOWEJ MISJI CYWILNEJ/SPECJALNEGO PRZEDSTAWICIELA UE – ZPMMC/SPUE W KOSOWIE
Misja EUPT została ustanowiona w roku 2006 na podstawie wspólnego działania Rady UE. Unijne zaangażowanie w Kosowie ma na celu m.in. umożliwienie swobodnego i sprawnego przejścia zadań pomiędzy misją UE (EUPT) a ONZ (UNMIK) w Kosowie oraz wspieranie misji UNMIK aż do wygaśnięcia jej mandatu. Zadania, jakie postawiła sobie UE to także m.in. udzielanie pomocy technicznej lokalnym władzom i instytucjom, pomocy policyjnej i zapewnienie respektowania zasad prawa. Poza tym jedną z istotnych funkcji misji, której budżet wynosi 3 005 000 euro jest zainicjowanie międzynarodowego dialogu w sprawie przyszłego statusu kosowskiej prowincji.
W stabilizowanie sytuacji w Kosowie zaangażowanych jest 1000 policjantów z 12 państw członkowskich UE. Docelowo liczba ta ma wynieść 1500 policjantów i urzędników. Na strukturę organizacyjną misji składa się zespół ds. policji, wymiaru sprawiedliwości oraz administracji. Siedziba EUPT znajduje się w Prisztinie.
W założeniu unijna operacja ma być kontynuacją misji ONZ UNMIK. Jednak nastąpi to dopiero po ostatecznym uregulowaniu statusu Kosowa. Ważną kwestią realizowanej misji EUPT jest przygotowanie odpowiednich warunków do skutecznego prowadzenia ewentualnej operacji zarządzania kryzysowego UE w Kosowie.
15 września 2006 roku na mocy Wspólnego Działania RUE rozpoczął swoją misję Zespół Przygotowawczy Międzynarodowej Misji Cywilnej/Specjalnego Przedstawiciela UE w Kosowie. Szefem zespołu jest M. Torbjörn Sohlström, a jego budżet wynosi 869 000 euro. Jest to inicjatywa, która operuje w dwóch obszarach misji cywilnej. Chodzi o szkolenie policji oraz stworzenie odpowiednich warunków dla powstania państwa prawa. Wyzwaniami, które stoją przed misją są głównie: przestępstwa na tle etnicznym, zbrodnie wojenne, korupcja, przestępstwa finansowe oraz przestępczość zorganizowana. Wygaśnięcia mandatu misji zaplanowano na 31 marca 2007 roku. Może to również nastąpić w dniu nominacji Specjalnego Przedstawiciela UE w Kosowie.
Jest to jedna z istotnych operacji, w sytuacji, gdy status Kosowa jest wciąż nieuregulowany. Dlatego też celem misji jest uczynienie wszystkiego, by w razie uregulowania statusu kosowskiej prowincji, UE była przygotowana na wszelkie możliwe wydarzenia związane z destabilizacją w tym regionie Europy. Chodzi tutaj o możliwość podjęcia skutecznej operacji zarządzania kryzysowego.
MISJA UE RZĄDY PRAWA - EUJUST - THEMIS W GRUZJI
Misja UE Rządy Prawa – EUJUST – THEMIS była pierwszą tego typu misją w ramach Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony oraz pierwszą na obszarze byłego Związku Radzieckiego. Ustanowiona została na okres dwunastu miesięcy na podstawie Wspólnego Działania RUE z 28 czerwca 2004 roku.
Misja EUJUST – THEMIS była sygnałem dla gruzińskich władz, że po Rewolucji Róż UE udzieli wszelkiego wsparcia Gruzji przy wdrażaniu koniecznych reform i wprowadzaniu demokratycznych wartości. Dla UE była to jednocześnie doskonała szansa dla przeprowadzenia pierwszej tego typu operacji na małą skalę w relatywnie stabilnym państwie. Operacja EUJUST THEMIS rozpoczęła się 16 lipca 2004 roku.
Gruzja trapiona była wówczas (a w pewnej mierze jest do dziś) nierozwiązanymi konfliktami regionalnymi, polityczną niestabilnością, słabością władz państwowych oraz przestępczością zorganizowaną. Z tego też powodu Gruzji nie powiodła się wcześniej samodzielna próba zreformowania systemu sądowego. W dodatku gruziński system sądowy w dużej mierze opierał się na założeniach radzieckiego systemu wymiaru sprawiedliwości. Stąd bodźce do korupcji oraz brak jakiejkolwiek horyzontalnej koordynacji władzy.
Celem misji było więc przede wszystkim udzielenie pomocy Gruzji w osiągnięciu europejskich jak i międzynarodowych standardów systemu prawa, zapewnienie wsparcia dla przeprowadzonych w Gruzji reform z zakresu systemu karnego (nowe procedury legislacyjne) i wymiaru sprawiedliwości oraz wywieranie szczególnego nacisku na respektowanie praw człowieka. Ponadto postawiono sobie za cel zainicjowanie współpracy regionalnej i międzynarodowej w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości.
Eksperci EUJUST-THEMIS współpracowali z przedstawicielami gruzińskich władz m.in. Ministerstwem Sprawiedliwości, Ministerstwem Spraw Wewnętrznych, Prokuraturą, Biurem Ombudsmana/Rzecznika Praw Obywatelskich, Radą Sprawiedliwości, Sądem Apelacyjnym oraz Sądem Najwyższym. Ponadto misja miała się odznaczać trzema zasadniczymi cechami tj. była ustanowiona relatywnie szybko, uwydatniała unijną przejrzystość oraz była upolityczniona bardziej niż programy wsparcia KE.
Unijne wsparcie dla reform w Gruzji w ramach operacji EUJUST - THEMIS w 2004 roku wyniosło 2,3 mln euro. W misji uczestniczyło 10 unijnych ekspertów. Siedzibą jej było Tbilisi
EUJUST - THEMIS była w dużej mierze ograniczona ze względu na braki w planowaniu jak i opóźnienia we wdrażaniu procedur finansowych. Poza tym w początkowej fazie personel misji realizował swoje zadania bez koniecznego wyposażenia (np. brak komputerów). Po stronie gruzińskiej robocze grupy sektorowe spotykały się nieregularnie. Ponadto brakowało politycznego wparcia oraz nacisku i presji ze strony gruzińskiego szczebla centralnego. W zasadzie przez cały czas trwania misji nie implementowano wypracowanej wspólnie z UE strategii reform systemu sądowego. Wiele zadań pozostało niezrealizowanych. Wynika to z faktu, że mandat misji był zbyt szeroki, natomiast czas misji zbyt krótki (zaledwie rok).
Szefem misji była przez cały czas jej trwania Sylvie Pantz. Operacja EUJUST – THEMIS UE w Gruzji została zakończona 15 lipca 2005 roku. Obecnie za koordynowanie działań na rzecz wprowadzania w życie reform wymiaru sprawiedliwości w Gruzji odpowiedzialny jest Specjalny Przedstawiciel UE na Południowym Kaukazie Peter Semneby.
MISJA GRANICZNA UE DLA MOŁDOWY I UKRAINY – EUBAM
Misja EUBAM została ustanowiona na prośbę prezydentów Mołdowy i Ukrainy z 2 czerwca 2005 roku. Faktyczne rozpoczęcie operacji nastąpiło jednak dopiero 1 grudnia 2005 roku. Zaangażowanych jest w nią 193 policjantów i urzędników (w tym 101 międzynarodowych funkcjonariuszy) z 16 państw UE (Austria, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Niemcy, Węgry, Włochy, Łotwa, Litwa, Polska, Portugalia, Rumunia, Słowacja oraz Wielka Brytania). Ponadto w unijnej misji EUBAM uczestniczy także 3 pracowników z krajów Wspólnoty Niepodległych Państw oraz 92 lokalnych funkcjonariuszy. Budżet misji do listopada 2007 roku wyniesie 20,2 mln euro, zaś jej charakter jest w znacznej mierze techniczny i doradczy. Szefem operacji jest generał Ferenc Banfi (Węgry) natomiast jej siedziba znajduje się w Odessie. EUBAM dysponuje dwuletnim mandatem.
Celem misji jest walka z przemytem, nielegalnym handlem i oszustwami celnymi mającymi miejsce na granicy pomiędzy Ukrainą a Mołdową. Celem EUBAM jest też organizowanie szkoleń i wsparcia dla służb celnych Mołdowy i Ukrainy. Co więcej istotnym zadaniem jest stworzenie warunków do rozstrzygnięcia konfliktu naddniestrzańskiego w drodze współpracy oraz promowanie współpracy transgranicznej.
Personel misji wspiera Mołdowę i Ukrainę w harmonizacji standardów zarządzania granicami i procedur na wzór państw członkowskich UE. W dodatku UE zapewnia konieczną pomoc w podniesieniu jakości zdolności zawodowych urzędów i służb granicznych Mołdowy i Ukrainy na poziomie operacyjnym. Wśród dotychczasowych osiągnięć warto nadmienić przede wszystkim wzrost przejrzystości przepływu eksport/import z Regionu Naddniestrza, wzrost skuteczności nadzoru i kontroli granic oraz udoskonalenie współpracy pomiędzy agencjami granicznymi Mołdowy i Ukrainy.
MISJA POLICYJNA UE W BOŚNI I HERCEGOWINIE - EUPM
Misja policyjna UE w Bośni i Hercegowinie rozpoczęła się 1 stycznia 2003 roku. Jest to pierwsza operacja policyjna UE typu „peace implementation”/wdrażanie pokoju realizowana w ramach ESDP. Zasadniczym celem EUPM w Bośni i Hercegowinie jest zastąpienie sił ONZ (the UN's International Police Task Force), monitorowanie terenów Bośni i Hercegowiny oraz kontrola wdrażania programów odbudowy instytucji państwowych i szkolenia policji. Ponadto operacja ma za zadanie wsparcie lokalnej policji w zwalczaniu przestępczości zorganizowanej, ochronę granic państwowych oraz dopasowanie działania lokalnej policji do unijnych standardów w warunkach politycznej niezależności.
{mospagebreak}
Szefem misji, której siedziba mieści się w Sarajewie jest Vincenzo Coppola. Koszty przygotowania operacji wyniosły w 2002 roku 2 mln euro. EUPM dysponuje budżetem w wysokości 37 mln euro. Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa jak w przypadku każdej misji, tak i w tym sprawuje funkcję decyzyjną oraz jest odpowiedzialny za planowanie strategiczne misji. Natomiast szef misji (jednocześnie Komisarz Policji) odpowiedzialny jest za bieżące zarządzanie jednostkami policji. W skład personelu operacji w latach 2003 – 2005 wchodziło 500 oficerów policji z 30 krajów. Zaś 1 stycznia 2006 roku na forum UE zdecydowano się na zwiększenie kontyngentu o 200 międzynarodowych żołnierzy z ponad 30 państw. Oddziały podzielone są na 24 jednostki zlokalizowane na terenie całej Bośni i Hercegowiny. W operację EUPM w Bośni i Hercegowinie zaangażowanych jest 27 państw członkowskich UE oraz Islandia, Kanada, Norwegia, Szwajcaria, Turcja i Ukraina.
MISJA POLICYJNA UE W MACEDONII – EUPOL PROXIMA ORAZ POLICYJNY ZESPÓŁ DORADCZY W MACEDONII – EUPAT
Misja policyjna UE w Macedonii EUPOL PROXIMA rozpoczęła się 15 grudnia 2003 roku. Operacja ta, jak w większości przypadków była prowadzona zgodnie z postanowieniami Porozumienia Berlin Plus, które zawarte zostało w 2003 roku pomiędzy UE a NATO. Na jego podstawie UE uzyskała możliwość korzystania z natowskich zasobów planistycznych, strategicznych i wywiadowczych na potrzeby prowadzonych operacji pokojowych.
Celami PROXIMY był monitoring, kształcenie i szkolenia, doradztwo lokalnej policji, zwalczanie zorganizowanej przestępczości oraz promowanie unijnych policyjnych standardów. Istotnymi zadaniami operacji była także ochrona granic i budowanie dobrych relacji z sąsiednimi państwami jak i wsparcie na rzecz wdrażania reform polityczno-społecznych. Ponadto postawiono sobie za cel zbliżenie Macedonii do UE.
Misja dysponowała budżetem rzędu 15 950 000 euro. Szefem PROXIMY, której Kwatera Główna mieści się w Skopje był Jürgen Scholz (Niemcy). Misja składała się z 200 oficerów z 27 państw członkowskich UE oraz Turcji, Norwegii, Islandii, Kanady, Rosji, Ukrainy, Szwajcarii oraz USA. PROXIMA miała tylko i wyłącznie charakter ekspercki.
Niewątpliwie osiągnięciem operacji jest swoiste przejście Macedoni od stabilizacji do integracji, czyli uporanie się z niepokojami wewnętrznymi (stan ten utrzymywał się od 2001 roku), dzięki czemu będzie mogła w niedalekiej przyszłości przystąpić do struktur zintegrowanej Europy. Operacja zakończyła się 14 grudnia 2005 roku.
Policyjny Zespół Doradczy EUPAT rozpoczął swoją misję w Macedonii 15 grudnia 2005 roku jako kontynuacja misji policyjnej UE EUPOL PROXIMA. W skład personelu operacji wchodziło około 30 wysokiej klasy policyjnych doradców, którzy stanowili wsparcie dla rozwoju profesjonalnej i skutecznej kadry policyjnej. Celem zasadniczym operacji była walka z korupcją i przestępczością zorganizowaną. Ponadto zadaniami EUPAT był nadzór implementacji reform policyjnych, wsparcie współpracy macedońskiej policji z wymiarem sprawiedliwości, wprowadzenie profesjonalnych, europejskich standardów szkolenia policji oraz wewnętrzna kontrola. Szefem misji był Jürgen Scholz (Niemcy). Budżet EUPAT wynosił 1,5 mln euro.
Siedziba misji mieściła się w Skopje. Operacja EUPAT zakończyła się 15 czerwca 2006 roku.
Była to trzecia misja policyjna UE w Europie.
3) Misje Wojskowe UE w Europie
OPERACJA WOJSKOWA UE W BYŁEJ JUGOSŁOWIAŃSKIEJ REPUBLICE MACEDONII (FYROM) - CONCORDIA
Operacja wojskowa UE w Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii (CONCORDIA) była pierwszą misją wojskową UE - przejętą od NATO i prowadzona samodzielnie przez unijne państwa członkowskie. CONCORDIA ustanowiona została 31 marca 2003 roku na prośbę prezydenta Macedonii Borisa Trajkovskiego. Przejęła zadania sił Allied Harmony NATO.
Operacja wojskowa UE w Macedonii była następstwem kryzysu z 2001 roku, w wyniku którego Macedonia znalazła się na skraju wojny domowej. Celem misji było niedopuszczenie do konfliktu z mniejszością albańską oraz ustanowienie pokojowego, demokratycznego i prężnie działającego państwa, jako części stabilnego regionu, gdzie wsparcie międzynarodowe nie będzie dłużej potrzebne. Istotnym elementem operacji była realizacja postanowień Umowy Ramowej z Ochrydy (podpisana 13 sierpnia 2001 roku), której kluczowymi założeniami było przywrócenie stabilności, ochrona niepodległości i integralności terytorialnej Macedonii oraz utrzymanie wielonarodowego charakteru państwa jak i przerwanie wrogości i przemocy.
Koszt operacji CONCORDIA wyniósł 4,7 mln euro. Natomiast w jej skład weszło 450 unijnych żołnierzy z 13 państw członkowskich ówczesnej UE oraz żołnierze z 14 innych państw. Szefem Concordii był Admirał Rainer Feist (Niemcy). Misja została zakończona 15 grudnia 2003 roku. Zadania CONCORDII przejęła misja UE EUPOL PROXIMA. To, co niewątpliwie udało się osiągnąć to stabilność i bezpieczeństwo, umożliwienie przejęcia władzy przez demokratycznie wybranych przywódców oraz w znacznym stopniu zbliżenie do Unii Europejskiej.
OPERACJA WOJSKOWA UE W BOŚNI I HERCEGOWINIE - EUFOR - ALTHEA
Jest to druga po CONCORDII misja wojskowa UE, rozpoczęła się 2 grudnia 2004 roku. Misja EUFOR – Althea w Bośni i Hercegowinie jest typem operacji wymuszania pokoju – peace enforcement. Zastąpiła natowskie siły SFOR. Zadania misji to przede wszystkim osiągnięcie postępu w procesie stabilizacji oraz uczynienie wszystkiego, co tylko możliwe by Bośnia i Hercegowina była państwem stabilnym oraz sprawnie funkcjonującym. Jednak, co niezmiernie ważne także krajem, który dysponowałbym szansą przystąpienia w odległej perspektywie do UE.
Poza tym obrano za cel realizację Ogólnej umowy ramowej na rzecz pokoju w Bośni i Hercegowinie (GFAP) oraz zastąpienie natowskich sił SFOR przez unijne oddziały EUFOR.
Podstawami działania UE w Bośni i Hercegowinie są Rezolucja 1551 Rady Bezpieczeństwa ONZ w sprawie pokoju w Bośni i Hercegowinie, Porozumienie Dayton/Paryż (1995), cele wytyczone wcześniej przez NATO (siły IFOR, później SFOR), Porozumienie Berlin Plus (2003 r.) oraz Deklaracja z Tesalonik (lipiec 2007 r.): „Bałkany Zachodnie na drodze do członkostwa w UE”. Operacja EUFOR – ALTHEA jest konkretnym przykładem strategicznego partnerstwa z NATO w dziedzinie zarządzania sytuacjami kryzysowymi. Misja w Bośni i Hercegowinie posiada także w zakresie prawa wsparcie Międzynarodowego Trybunału Karnego dla byłej Jugosławii.
{mospagebreak}
Szefem misji jest Hafn - Jochen Witthauer, jej siedziba mieści się w Sarajewie, zaś budżet wynosi 72 mln euro. W 2004 roku unijne siły liczyły 7 tys. żołnierzy. W 2007 roku zapadła decyzja o zmniejszeniu unijnego kontyngentu wojskowego do 2,5 tys. żołnierzy. W operacji EUROR – Althea uczestniczą 24 państwa członkowskie UE oraz Albania, Argentyna, Kanada, Chile, Maroko, Nowa Zelandia, Norwegia, Szwajcaria i Turcja.
Efekty działania EUFOR – ALTHEA oraz EUPM w Bośni i Hercegowinie to przede wszystkim odbudowa instytucji państwowych, policji, sadownictwa, mechanizmu wyborów do organów przedstawicielskich, oraz wzmocnienie administracji państwowej. Ponadto wśród osiągnięć warto nadmienić podniesienie skuteczności ochrony granic, większe poszanowanie praw człowieka, a w szczególności praw kobiet oraz odbudowa powojennej gospodarki Bośni i Hercegowiny. Podstawowe wyzwania dla UE to dalszy proces demokratyzacji kraju, polepszenie klimatu inwestycyjnego, zrównoważony rozwój oraz zażegnanie problemu zadłużenia.
4) Specjalny Przedstawiciel UE – EUSR w Europie
Niezmiernie ważną rolę w stabilizowaniu sytuacji w Europie odgrywa Specjalny Przedstawiciel UE. Powoływany jest przez Radę UE w drodze wspólnego działania. Obecnie można wyróżnić 9 Specjalnych Przedstawicieli UE w różnych częściach świata, w tym czterech na Starym Kontynencie tj. w Mołdowie, Bośni i Hercegowinie, Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii (FYROM) oraz na Południowym Kaukazie. Podstawowe zadania EUSR to reprezentowanie UE w najbardziej zapalnych regionach i państwach świata, odgrywanie aktywnej roli w promowaniu interesów i polityk UE oraz realizacja wytycznych Wysokiego Przedstawiciela do spraw Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Działalność EUSR finansowana jest z budżetu przeznaczonego na WPZiB. Specjalnymi Przedstawicielami UE w Europie są Christian Schwarz-Schilling (Bośnia i Hercegowina), Erwan Fouéré (FYROM), Adriaan Jacobovits de Szeged (Mołdowa) oraz Peter Semneby (Południowy Kaukaz).
5) Podsumowanie
Unia Europejska staje przed kolejną szansą włączenia się w działania, których celem jest stabilizowanie sytuacji na całym świecie, w tym przede wszystkim w Europie. Jest to o tyle ważne, gdyż jest to zarazem przejawem aktywności najsilniejszych aktorów współczesnej sceny międzynarodowej oraz podnosi znaczenie zarówno poszczególnych państw angażujących się w taką działalność jak i organizacji międzynarodowych.
Pozostaje jednak wiele trudności i barier, które unijne kraje muszą przezwyciężyć. Chodzi tutaj zwłaszcza o mozolne i stopniowe tworzenie zdolności do prowadzenia operacji - cywilnych jak i wojskowych. Osiągnięcie pełnej zdolności prowadzenia misji cywilnych wyznaczono na szczycie w Feirze na 2008 rok, natomiast militarnych dopiero na rok 2010.
Wśród słabości misji cywilnych do przezwyciężania pozostaje przede wszystkim heterogeniczność personelu misji. Chodzi zwłaszcza o fakt, że w większości przypadków unijni urzędnicy wywodzą się z różnych krajów i reprezentują często odmienne systemy wymiaru sprawiedliwości jak i szkolenia policji. Ponadto występują wyraźne braki jakościowe jak i ilościowe. W składzie unijnego personelu często pojawia się niedobór sędziów i prokuratorów na szczeblu lokalnym i regionalnym, personelu więziennego, oficerów policji niższego i średniego szczebla zarządzania oraz oficerów służby granicznej niższego szczebla.
W przypadku operacji wojskowych UE korzysta z zasobów strategicznych i operacyjnych NATO na mocy Porozumienia Berlin Plus z 2003 roku. Po dzień dzisiejszy nie zrealizowano jednak koncepcji Sił Szybkiego Reagowania UE. Chodzi o stworzenie oddziału złożonego z 60 tyś żołnierzy, którzy byliby w stanie osiągnąć mobilność w ciągu 30 dni i realizować swoje zadania na okres jednego roku w Europie i na mniejszą skalę na całym świecie. Poza tym same państwa członkowskie w różnym stopniu angażują się w prowadzone przez UE misje. I tak na przykład Szwecja i Irlandia ogłosiły, że będą brać udział tylko w tych akcjach zbrojnych UE, które posiadają mandat ONZ. Natomiast Dania nie partycypuje w ESDP na mocy klauzuli opt-out.
Kolejnym problemem pozostaje wymóg jednomyślności w Radzie Unii Europejskiej, który jest konieczny, aby UE mogła prowadzić misje poza swoimi granicami tj. zadania petersberskie. Przy tworzeniu projektu traktatu konstytucyjnego (odrzucony przez Holandię i Francję) w osobnym rozdziale poświęconym obronie pojawiło się kilka koncepcji i pomysłów. Chodzi zwłaszcza o możliwość wykorzystania konstruktywnego wstrzymania się od głosu dla tych państw, które nie chcą brać udziału we wspólnych działaniach zbrojnych, ale są skłonne udzielić na to zgody pozostałym członkom oraz klauzulę solidarności. Klauzula ta zrodziła kontrowersje dla państw neutralnych (takich jak Dania), gdyż zakładała obowiązek wzajemnej obrony, nawiązującej w swej treści do zapisów Art. 5 Traktatu Waszyngtońskiego ustanawiającego NATO oraz obowiązek automatycznej obrony wzajemnej podobny do zapisów Art. 5 Zmodyfikowanego Traktatu Brukselskiego.
Jak widać Unia Europejska stoi przed bardzo trudnym zadaniem sprostania wymogom pełnienia roli stabilizacyjnej w wielu najbardziej zapalnych regionach Europy jak i całego świata. Jednakże, aby to osiągnąć UE musi w pierwszej kolejności przezwyciężyć wewnętrzne słabości oraz doprowadzić do swoistego europejskiego konsensusu w kwestii obrony i bezpieczeństwa ponad partykularyzmami poszczególnych unijnych państw.
Bibliografia:
1. Cziomer E., Zyblikiewicz L.W., Zarys współczesnych stosunków międzynarodowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.
2. Łoś – Nowak T., Organizacje w stosunkach międzynarodowych: istota, mechanizmy działania, zasięg, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2004.
3. Nowak A., Civilian crisis management: the EU way, Institute for Security Studies, Chaillot Paper, No 90, June 2006.
4. Ruszkowski J., Górnicz E., Żurek M., Leksykon integracji europejskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.
5. Stosunki międzynarodowe, praca zbiorowa pod red. W. Malendowski i Cz. Mojsiewicz, Wydawnictwo Atla 2, Wrocław 2004.
6. Szydłowski A., Unia Europejska – Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony, Departament Polityki Obronnej MON,
7. Unia Europejska. Słownik encyklopedyczny, pod red. E. Stadtmüller, Wydawnictwo Europa, Wrocław 2004.
8. Unia Europejska. Leksykon integracji, pod red. W. Bokajły i K. Dziubki, Wydawnictwo Europa, Wrocław 2003.
9. Zięba R., Unia Europejska jako aktor stosunków międzynarodowych, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2003.
űródła internetowe:
1. www.consilium.europa.eu
2. ec.europa.eu/external_relations/cfsp/intro/index.htm
3. www.iss-eu.org/
4. www.delprn.ec.europa.eu/en/eu_and_kosovo/index.htm
5. www.eusrbih.org/
6. www.eubam.org/
7. www.euforbih.org/
8. www.eupt-kosovo.eu/
9. www.delmkd.ec.europa.eu/en/index.htm
10. www.eusrbih.org/gen-info/?cid=23,1,1
Wolność w szwedzkim modelu państwa opiekuńczego
