Brazylia. Jak mocarstwo z mocarstwem

Historia relacji zjednoczonej Europy z Brazylią trwa już ponad pół wieku. Największy kraj latynoamerykański jest byłą kolonią portugalską, przez co język, kultura i wyznawanie wspólnych wartości zbliżają go do Starego Kontynentu. Mimo to, przez długi czas Europa postrzegała Brazylię jedynie w kategoriach egzotycznego państwa Trzeciego Świata. W nowe millenium kraj ten wkroczył jednak jako dynamicznie rozwijająca się gospodarka i regionalny przywódca, którego ambicje wychodzą daleko poza rodzimy kontynent. Ignorowanie tego faktu mogłoby być dla UE nie tylko mało korzystne, ale wręcz niebezpieczne. I wydaje się, że Europa o tym wie.

Stosunki dyplomatyczne między Wspólnotą Europejską a Brazylią nawiązane zostały w 1960 roku. Do istotnego zbliżenia obu regionów doszło jednak dopiero w 1986 roku, gdy do WE przyjęto Hiszpanię i Portugalię, które stały się głównymi orędownikami wzmocnienia stosunków z krajami latynoamerykańskimi [1]. Przyjaźń pomiędzy partnerami reguluje umowa o współpracy ramowej z 1992 roku, porozumienie w sprawie współpracy naukowej i technologicznej z 2004 roku oraz strategiczne partnerstwo z 2007 roku [2], które zostało ustanowione z okazji pierwszego w historii szczytu UE- Brazylia 4 lipca 2007 roku w Lizbonie. Unia Europejska deklaruje chęć wzmocnienia stosunków dwustronnych i  podejmowania wspólnych działań w celu zapewnienia stabilności i dobrobytu w Ameryce Łacińskiej [3], a także wzmacniania dialogu w sprawach polityk w następujących sektorach: transport morski, społeczeństwo informacyjne, zrównoważony rozwój.

Mocarstwo Południa

Brazylia jest uznawana za mocarstwo regionalne i ważnego gracza na arenie międzynarodowej. Z tego względu zależy jej na walce z problemami globalnymi, takimi jak: ubóstwo, nierówności społeczne czy zanieczyszczenie środowiska. Unia postrzega Brazylię jako ważnego partnera w podejmowaniu tych i innych tematów na forach międzynarodowych, szczególnie że największy kraj Ameryki Południowej postrzegany jest często jako rzecznik państw rozwijających się w ONZ, WTO i w grupie G20, głównie w sprawach związanych z handlem produktami rolnymi [4]. Biorąc pod uwagę przeszłość Brazylii oraz jej związki z krajami portugalskojęzycznymi, Unia Europejska ma też nadzieję na pogłębienie za jej pośrednictwem również współpracy z innymi krajami Południa, w których Brazylia prowadzi programy rozwojowe oraz różnorodne inicjatywy [5]. UE i Brazylia zgadzają się też, co do tego, że współpraca rozwojowa prowadzi do umacniania pokoju i bezpieczeństwa nie tylko w regionie, ale i na całym świecie.

Nie bez znaczenia dla wspólnych relacji jest także fakt, że Brazylia to największy z członków Mercosur, z którym to ugrupowaniem UE podpisała umowę o współpracy w 1995 roku. Głównym celem dokumentu jest przygotowanie się do międzyregionalnego układu o stowarzyszeniu [6]. Strategiczne partnerstwo obu regionów zakłada również, iż strony będą dążyć do rozszerzenia i pogłębiania stosunków gospodarczych, łącznie z liberalizacją handlu czy ułatwieniami dla inwestycji.

Unia Europejska- ważny partner

Brazylia jest największą gospodarką regionu; w 2011 roku wymiana handlowa z tym krajem wynosiła 37% całkowitego handlu UE z krajami Ameryki Łacińskiej. Kraj ten jest też odbiorcą 43% unijnych inwestycji [7]. Z kolei dla Brazylii, Unia Europejska jest pierwszym partnerem handlowym. W ciągu ostatnich 5 lat dwustronna wymiana handlowa wzrastała średnio o 8,4% rocznie. W 2008 roku obroty handlowe Brazylii z UE wynosiły 77 mld USD, co w porównaniu z  2007 rokiem oznacza wzrost o 26% [8]. W eksporcie towarów do Unii Europejskiej dominują produkty rolne (41%), paliwa i surowce (31%) oraz maszyny (ok. 25%). Brazylia jest największym eksporterem produktów rolnych do UE, importując głównie produkty przemysłowe, maszyny i środki chemiczne [9]. Unia Europejska jest też pierwszym inwestorem zagranicznym w tym kraju. Ponadto, ok. 50% BIZ otrzymanych przez Brazylię w ciągu ostatnich 5 lat pochodziło z UE [10]. Zgodnie ze Strategią na lata 2007-2013, kraj ten otrzyma też 61 mln EUR na 2 priorytetowe obszary, czyli na umacnianie stosunków dwustronnych oraz na ochronę środowiska [11].

Dialog polityczny na szczycie

Pomysłodawcą szczytów między Unią Europejską a Ameryką Łacińską był hiszpański premier J.M. Aznar, który przedstawił tę propozycję podczas Szczytu Iberoamerykańskiego w Viña del Mar w listopadzie 1996 roku [12]. Koncepcja była wspierana głównie przez Niemcy oraz Francję, zaś z drugiej strony właśnie przez Brazylię i Meksyk [13], za którymi podążyły pozostałe kraje regionu. Pierwszy szczyt odbył się już w czerwcu 1999 roku, a na jego miejsce wybrano właśnie brazylijską perłę, Rio de Janeiro. Ze strony Unii Europejskiej zorganizowanie tego typu spotkań było naturalną konsekwencją, wynikającą ze wspólnotowej polityki wobec Ameryki Łacińskiej [14]. Dodatkowym argumentem za wzmocnieniem współpracy między regionami była chęć powstrzymania eskpansji Stanów Zjednoczonych [15] oraz wzmocnienia roli UE na arenie międzynarodowej i zadbanie o jej interesy w tym regionie [16].

Pomimo kolejnych szczytów, organizowanych co 2 lata, współpraca rozwijała się dość ociężale, a w ostatnich latach niemal utknęła w martwym punkcie. W 2010 r., mimo, że Szczyt odbywał się na Starym Kontynencie, na spotkaniu zabrakło kluczowych reprezentantów Niemiec, Francji i Wielkiej Brytanii. Ponadto, ze względu na szalejący kryzys, UE musiała ograniczyć także swoją pomoc dla krajów Ameryki Łacińskiej [17].

Szczyt w Santiago

Ostatni jak dotąd Szczyt UE i krajów latynoamerykańskich odbył się w dniach 26-27 stycznia 2013 roku w Santiago de Chile. Tuż przed tym wydarzeniem [18] miały miejsce w Brasilii dwustronne rozmowy na szczycie reprezentantów UE i Brazylii (24 stycznia br.). Z zadowoleniem oświadczono wówczas, iż UE utrzymuje nadal status głównego partnera handlowego Brazylii oraz największego inwestora w tym kraju, jak również podkreślono, że Brazylia zajmuje 5. miejsce na liście największych inwestorów w UE [19]. W dokumencie potwierdzono ponadto rosnące zainteresowanie europejskich przedsiębiorstw w ustanawianiu lub poszerzaniu swojej działalności w Brazylii, a z drugiej strony, zagwarantowano zwiększenie konkurencyjności brazylijskich przedsiębiorstw na rynku europejskim [20]. Państwa postanowiły również prowadzić działania na rzecz zwiększenia wymiany w dziedzinie innowacji, badań i rozwoju.

Zgodnie z zaleceniami VI Szczytu Biznesu UE- Brazylia (23 stycznia 2013) podkreślono także konieczność wspierania mikro, małych i średnich przedsiębiorstw [21]. Przywódcy omówili też szeroki zakres tematów, obejmujących: bezpieczeństwo międzynarodowe, w tym rozbrojenie i nieproliferację broni jądrowej, międzynarodową sytuację finansową i gospodarczą, handel międzynarodowy, zmiany klimatu, a także kwestie dotyczące współpracy energetycznej i umowy UE- Mercosur [22].

Tegoroczny Szczyt UE-CELAC otwarto pod hasłem „Sojusz na rzecz zrównoważonego rozwoju. Promocja inwestycji uwzględniających potrzeby społeczeństwa i środowiska” [23]. Odbywał się on w dość szczególnych warunkach, jako że to Europa od kilku lat zmaga się z kryzysem finansowym, a Ameryka Łacińska stała się regionem niemal kwitnącej gospodarki. Podczas spotkania przyjęto deklarację polityczną oraz Plan Działania. Przewodniczący Rady Europejskiej Herman Van Rompuy wraz z prezydent Brazylii Dilmą Rousseff dyskutując o kryzysie stwierdzili zgodnie, że "najgorsze już za nami", zaś bieżące działania należy ukierunkować na zwalczanie efektów światowego kryzysu, głównie w państwach rozwijających się, poprzez wprowadzenie instrumentów inwestycyjnych, handlowych i produkcyjnych [24].

Niestety prezydent Dilma Rousseff musiała opuścić Szczyt, ze względu na pożar, który kosztował życie ponad 200 obywateli jej kraju [25]. Być może była to jedna z przyczyn tego, że długo oczekiwane zebranie przyniosło niewielki sukces. Unia Europejska miała na celu podpisanie negocjowanego od lat porozumienia o wolnym handlu z Mercosur, a wcześniejsze opuszczenie obrad przez Brazylię sprawiło, że najbardziej słyszalny stał się głos Argentyny i prezydent Cristiny Fernandez de Kirchner, która stanowczo broniła protekcjonistycznych barier, tłumacząc je ochroną rodzimego przemysłu oraz interesu argentyńskich obywateli [26].

Kwitnąca współpraca

Mimo pewnych problemów, wydaje się, że relacje Unia Europejska- Brazylia rozwijają się prawidłowo. Dodatkowo mocarstwowe aspiracje Brazylii sprawiają, że kraj ten musi dbać o pozytywny wizerunek na arenie międzynarodowej, a przyjaźń z UE niewątpliwie pomaga w osiągnięciu tego celu. Podczas szczytu UE- Brazylia liderzy obu regionów podkreślili wzmocnienie wzajemnych więzi, z zadowoleniem przyjmując efekty strategicznego partnerstwa oraz postępy w realizacji wspólnego planu działania 2012-2014. Wyrazili także swoją satysfakcję z rozwoju dwustronnego dialogu sektorowego, którego skutkiem mają być inicjatywy w 30 różnych obszarach. Należy podkreślić, iż obecnie Europa nadal walczy z kryzysem, zaś Brazylia dynamicznie się rozwija i umacnia swoją regionalną, jak na razie, mocarstwowość. Ponad trzydzieści lat od podpisania pierwszej umowy między Brazylią a WE sytuacja w relacjach wzajemnych uległa zatem istotnej zmianie. Obecnie UE nie rozmawia już bowiem z Brazylią jak metropolia z kolonią, ale coraz bardziej jak mocarstwo z mocarstwem.

---

Przypisy:

[1] M. Maroszek, Ameryka Łacińska a Unia Europejska- Dziesięć lat strategicznego partnerstwa, BIULETYN OPINIE Nr 5/2010, FUNDACJA AMICUS EUROPAE, Warszawa 2010, s.2.

[2] Federative Republic of Brazil, http://eeas.europa.eu/brazil/index_en.htm, dostępność: 5.02.2013.

[3]W stronę partnerstwa strategicznego pomiędzy UE a Brazylią, http://europa.eu/legislation_summaries/external_relations/relations_with_third_countries/latin_america/r14021_pl.htm, dostępność: 5.02.2013.

[4] Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady. W stronę partnerstwa strategicznego pomiędzy UE a Brazylią, Bruksela, dnia 30.5.2007, KOM(2007) 281 wersja ostateczna, , s. 5.

[5] Ibidem, s. 7.

[6] Federative Republic of Brazil, http://eeas.europa..., op. cit.

[7] Brazil, http://ec.europa.eu/trade/creating-opportunities/bilateral-relations/countries/brazil/index_en.htm, dostępność: 5.02.2013.

[8] UE-Brazylia: układ o strategicznym partnerstwie, http://www.wprost.pl/ar/148236/UE-Brazylia-uklad-o-strategicznym-partnerstwie/, dostępność: 5.02.2013.

[9] Brazil, http://ec.europa.eu/trade/creating-opportunities..., op. cit.

[10] Ibidem.

[11] Federative Republic of Brazil, http://eeas.europa..., op. cit..

[12] M. F. Gawrycki, Unia Europejska - Ameryka Łacińska i Karaiby. Trudne partnerstwo dwóch regionów, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2004, s. 161.

[13] Kraje bardzo ściśle współpracowały ze sobą w Grupie z Rio. W 1986 roku podczas spotkania 8 państw utworzono Stały Mechanizm Konsultacji i Koordynacji Politycznej, zwany Grupą Ośmiu, bądź Grupą z Rio. Zaplanowano, że spotkania ministerialne będą odbywać się cyklicznie co 2 lata. W rozwoju stosunków między Ameryką Łacińską a Unią Europejską Grupa z Rio odegrała bardzo istotną rolę z tego względu, iż było to pierwsze regionalne forum, na którym omawiano sprawy takie jak: demokracja, prawa człowieka, problemy gospodarcze oraz kwestie zrównoważonego rozwoju.  W dodatku Grupa z Rio jaako pierwsze ugrupowanie występowała w charakterze reprezentanta całego regionu.

[14] M. F. Gawrycki, Unia Europejska - Ameryka Łacińska i Karaiby.., op. cit., s. 162.

[15] M. Maroszek, Ameryka Łacińska a Unia Europejska…, op. cit., s. 4.

[16] K. Zajączkowski, Ameryka Łacińska w polityce Unii Europejskiej, [w:] Ameryka Łacińska we współczesnym świecie, pod red. M. F. Gawryckiego, Warszawa 2006, s. 274-75.

[17]  Wiecej: http://www.elespectador.com/impreso/internacional/articuloimpreso-203881-termino-cumbre-europa-america-latina-madrid.

[18] CELAC- Wspólnota Państw Ameryki Łacińskiej i Karaibów, nowa organizacja regionalna, która powstała w grudniu 2011 roku. Zrzesza wszystkie państwa Ameryki Łacińskiej i Karaibów (33). CELAC ma być jedynym, zgodnym głosem wypływającym w tego regionu. Kompetencje dotyczą współpracy i dialogu dot. integracji politycznej, gospodarczej, społecznej i kulturalnej.

[19] Council of the European Union, VI Brazil-EU Summit. Joint Statement, Brasilia, 24 January 2013, art. 4.

[20] Ibidem, art. 5.

[21] Ibidem. całość.

[22] Summits in Latin America this week,  http://www.eeas.europa.eu/top_stories/2013/250113_latinamerica_en.htm, dostępność: 5.02.2013

[23] J. Stefaniak, Ameryka Łacińska w dialogu z Europą,  http://www.tvpparlament.pl/aktualnosci/ruszyl-vii-szczyt-ueameryka-lacinska-i-karaiby/9884536, dostępność: 5.02.2013.

[24] Council of The European Union , Santiago Declaration, Santiago de Chile, 27 January 2013, s. 3-13.

[25] EU-Latin American summit reconvenes, without Rousseff, http://www.dw.de/eu-latin-american-summit-reconvenes-without-rousseff/a-16553979, dostępność: 5.02.2013.

[26] EU-Latin America Summit achieves little, http://www.dw.de/eu-latin-america-summit-achieves-little/a-16554311, dostępność: 5.02.2013.