Liban - Syria: historia najnowsza

• liban.
• syria
• _bwschod

Pierwsza połowa XX wieku.

 

Syria i Liban to kraje sąsiadujące ze sobą, położone wzdłuż wschodniego wybrzeża Morza Śródziemnego. Omówienie najnowszych stosunków między tymi krajami należy rozpocząć od przedstawienia sytuacji sprzed pierwszej wojny światowej. Wtedy to ziemie te wzdłuż całego wschodniego wybrzeża morza wchodziły w skład Imperium Osmańskiego, włączając w to Syrię i Liban.

Jednak lata 1914 – 1918 przyniosły wiele tragicznych doświadczeń, których skutki także przyniosły zmiany na mapie świata. W skutek postanowień traktatu wersalskiego granice państw uległy znacznym przesunięciom, niektóre podmioty pojawiły się na mapie, a niektóre znikły kompletnie. Zmiany nie ominęły także Bliskiego Wschodu, gdzie zaciętą rywalizację toczyły dwa spośród zwycięskich mocarstw: Wielka Brytania i Francja. W skutek podziałów uzgodnionych w Wersalu tereny Palestyny i Jordanii przypadły Anglii, Francja zaś otrzymała tereny na północ od Palestyny po Turcję, rozciągające się od Morza Śródziemnego po Persję, wspólnie tworzące Wielką Syrię. Formalny podział nastąpił 20 kwietnia 1920 roku na konferencji w San Remo i został potwierdzony decyzjami Rady Ligi Narodów z lipca i września 1923r. Syria i Liban zostały połączone ze sobą i były pod opieką Paryża. Początkowo zarządzane łącznie i traktowane jako jedność, z czasem uzyskały swoje autonomiczne rządy i każde starało się wynegocjować z Francją jak najmniejszą jej ingerencję w wewnętrzne sprawy. Stopniowo taka polityka przynosiła efekt i na przykład w maju 1926r. ogłoszono powstanie Republiki Libańskiej oraz nadano jej konstytucję, co było formalnym odłączeniem się zachodnich terytoriów od Wielkiej Syrii. Oba państwa wciąż jednak pozostawały pod formalnym zwierzchnictwem Francji. Wciąż także nie przestały dążyć do pełnej niepodległości i suwerenności.

Uzyskanie niepodległości.

Ziszczenie marzeń o zrzuceniu francuskiej „opieki” mogło nastąpić dopiero w obliczu tragicznych wydarzeń II wojny światowej. Wkroczenie wojsk hitlerowskich do Paryża oraz tragedia narodu francuskiego, stały się niemalże wymarzonymi okolicznościami, w których niepodległości mogła zostać osiągnięta. Tak oto 8 czerwca 1940 roku ówczesny delegat generalny (było to stanowisko francuskiego administratora terenami mandatowymi) Georges Albert Julien Catrouxa proklamował niepodległość Syrii i Libanu. Do praktycznego przekazania zwierzchnictwa doszło w 1943 roku, kiedy na prezydenta Libanu wybrany został Biszara al-Churi. Ostatecznym aktem zamykającym francuski rozdział w historii obu państw był układ z 22 grudnia 1943r. o przekazaniu pełni kompetencji ustawodawczych i administracyjnych rządom Syrii i Libanu. Wtedy to także w Libanie przyjęto Pakt Narodowy, w którym uzgodniono przyjęcie systemu konfesyjnego opierając się na danym uzyskanym ze spisu powszechnego z 1932r. Przyjęto podział społeczeństwa libańskiego pomiędzy chrześcijan i muzułmanów w stosunku 6 : 5 i ten stosunek miał zostać odzwierciedlony w podziale najważniejszych stanowisk w państwie. To wydarzenie, jak się potem okazało, miało przemożny wpływ na dalsze losy kraju.

Trudne początki.

Dwa nowe państwa, jakie powstały na Bliskim Wschodzie od razu zostały postawione przed ciężkim wyzwaniem. Wyzwaniem owym był Izrael oraz wojna o niepodległość jego niepodległość. Lata 1948 – 1949 to konflikt, jaki toczył się pomiędzy Izraelem z jednej strony a koalicją państw arabskich – Transjordanii, Egiptu, Iraku, Iranu, Arabii Saudyjskiej – z drugiej. Po stronie arabskiej opowiedziały się także rządy z Bejrutu i Damaszku. Konflikt ten zakończył się porażką strony arabskiej oraz utratą pewnych terytoriów kosztem Izraela. Był to okres współpracy tych dwóch państw i przejawił się on także między innymi w podpisaniu przez nie „paktu arabskiego”. Była to umowa o wspólnej obronie wojskowej z roku 1950. W dalszych latach można już było zaobserwować stopniowe oddalanie się obu państw od siebie, Syria wyraźnie była wspierana przez ZSRR natomiast Liban otrzymywał pomoc od USA. Także w trakcie kolejnych konfliktów żydowsko – arabskich w latach 1956 oraz 1967udział brała już tylko Syria. Należy zaznaczyć, iż znów bez powodzenia: konflikty albo kończyły się albo kończyły się zdecydowanymi zwycięstwami zdobyczami terytorialnymi Izraela, albo rozstrzygały się w imię zasady status quo ante bellum. Wtedy to np. Syria straciła kontrolę nad Wzgórzami Golan i do tej pory są to ziemie sporne pomiędzy oboma państwami. Nieustanne konflikty żydowsko – arabskie i zaangażowanie się w nie Syrii, walka o zdobycie silnej pozycji w gronie państw arabskich (rywalizacja przede wszystkim z Egiptem, choć były też przypadki znacznego zbliżenia – vide Zjednoczona Republika Arabska złożona właśnie z Syrii i Egiptu istniejąca w latach 1958 - 1961) a także próba odnalezienia się w obliczu globalnej rywalizacji pomiędzy Związkiem Radzieckim a Stanami Zjednoczonymi zdominowały politykę zagraniczną Syrii. Stąd też idea Wielkiej Syrii – wspólnego państwa, w skład którego m.in. wchodzić miał Liban, a będącego głównym aktorem w regionie – wciąż funkcjonowała w świadomości Syryjczyków, jednak jej realizacja nie była w tym okresie możliwa. Równocześnie coraz większej eskalacji ulegał konflikt izraelsko – palestyński, w który także Liban stopniowo był zaangażowany z coraz większą siłą i w znacznym stopniu nie z własnych chęci. Obecność silnych sąsiadów intensywnie wspieranych przez światowe mocarstwa, dzięki którym mogły realizować politykę siły i przemocy i silnie oddziaływać na otoczenie stały się głównymi przyczynami upadku Libanu, do którego doszło w drugiej połowie lat ’70-tych. Towarzyszyły temu duże trudności ekonomiczne oraz znaczy wzrost ludności muzułmańskiej (w skutek czego zasady, na których oparty był system konfesyjny stały się nieaktualne). Bezpośrednimi przyczynkami stały rezultaty wojny Jom Kipur z 1973r. i masowe migracje ludności palestyńskiej na ziemie południowego Libanu.

Wojna domowa w Libanie.

Już wtedy oddziały izraelskie najeżdżały przygraniczne ziemie libańskie, tocząc walki z partyzantami palestyńskimi. Jednak do otwartych akcji na dużą skalę zaczęło dochodzić od kwietnia 1973r., kiedy to wojsko żydowskie zaatakowało bojówki palestyńskie na przedmieściach libańskiej stolicy – Bejrutu. W Libanie zapanowały nastroje antypalestyńskie i również zaczęto usuwać partyzantów bojowników o niepodległość Palestyny. Tych natomiast obronę wzięła Syria udzielając im sposób coraz bardziej jawny swojej pomocy. Społeczeństwo libańskie stanęło na krawędzi wojny religijnej, powiem podziały chrześcijańsko – muzułmańskie w obliczu tych wydarzeń stawały się coraz wyraźniejsze. Ataki Izraela obecność zajęcie południowych terenów Libanu, prowokująca to obecność Palestyńczyków oraz aktywność Syrii, która przybrała 1 czerwca 1976r postać oficjalnej interwencji zbrojnej w obronie „integralności terytorialnej państwa” a także wielkie wyniszczenie ekonomiczne i podziały społeczne spowodowały otwartą wojnę domową. Jej intensywność była zróżnicowana i po początkowych eskalacjach walki osłabły, wprowadzono Tymczasowe Siły Zbrojne Narodów Zjednoczonych w Libanie UNIFIL (United Nations Interim Force in Lebanon). Skończyło się to w 1981r. kiedy Izrael dokonał inwazji na terytorium Libanu w celu zlikwidowania baz Organizacji Wyzwolenia Palestyny. Następnie walki toczyły się w zasadzie do końca lat `80-tych, a ścierały się w nich grupy o różnych wyznaniach – przez chrześcijan, żydów, prawosławnych po muzułmanów – i o różnych narodowościach – Izraelczycy, Palestyńczycy, Syryjczycy czy wreszcie sami Libańczycy. Państwo uległo kompletnemu zniszczeniu, społeczeństwo było rozbite i podzielone a terytorium rozdzielone w zasadzie pomiędzy Izrael i Syrię.

Koniec wojny domowej. „Specjalne stosunki” z Syrią.

Początkiem końca wojny domowej było jednostronne opuszczenie ziem libańskich przez wojska izraelskie, które miało miejsce w połowie 1985 roku. Następnym etapem normalizacji było anulowanie porozumienia z Jasirem Arafatem z 1969r. i opuszczenie Libanu przez większość członków OWP. W takim wypadku na placu boju pozostała Syria, która wreszcie mogła przystąpić do stopniowej realizacji idei Wielkiej Syrii. W 1989r doszło w Arabii Saudyjskiej w miejscowości At-Ta`if (Taif) do zaaprobowania Karty Zgody Narodowej dającej początek zakończeniu walk wewnętrznych. Wprowadzała korekty do zasad ustrojowych państwa, apelowała o przestrzeganie zasad zgody religijnej i pokojowego współistnienia różnych narodowości. Porozumienie to było niewątpliwie inspirowane przez Syrię i stanowiło kolejny etap do dalszego zbliżania się obu państw. Ostatnim etapem było podpisanie 22 maja 1991r. Traktatu o Braterstwie, Współpracy i Koordynacji pomiędzy Syrią i Libanem tworząc „specjalne stosunki” między tymi państwami. Specyfika ta polegała w rzeczywistości na stworzeniu w Libanie syryjskiego protektoratu kontrolując między innymi libańską polityką zagraniczną. Jednakże trzeba przyznać, że po latach walk i spustoszeń Libanie wreszcie zapanował spokój, kraj uzyskał możliwość otrzymania pomocy międzynarodowej a społeczeństwo normalnego rozwoju. Można jednak przypuszczać, iż integracja między oboma krajami wciąż będzie postępować, czego przykłady społeczność międzynarodowa otrzymała w 1999r. dowiadując się o utworzeniu unii celnej między Bejrutem a Damaszkiem.

 

Źródła:

Georges Corm – „Bliski Wschód w ogniu. Oblicza konfliktu 1956 -2003.”

Danuta Madejska – „Liban”

Krzysztof Korzeniewski – „Liban”

Elżbieta Rekłajtis – „Liban: między wojną a pokojem”

Jolanta Bryła, Czesław Mojsiewicz – „Bliski i Środkowy Wschód w stosunkach międzynarodowych część I i II”; w: Włodzimierz Malendowski, Czesław Mojsiewicz – „Stosunki międzynarodowe”

Peter Calvocoressi – „Polityka międzynarodowa 1945 – 2000”

Józef Kukułka – „Historia stosunków międzynarodowych 1945 – 2000”

Stanisław Arnold, Władysław Kurkiewicz, Adam Tatomir, Wiesław Żurawski – „Dzieje świata. Chronologiczny przegląd ważniejszych wydarzeń.”