Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa w świetle Traktatu konstytucyjnego

• traktat konstytucyjny ue
• _pe24

Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa to obecnie drugi filar UE. Poprzedniczką WPZiB była Europejska Współpraca Polityczna, która stanowiła zinstytucjonalizowaną formę współpracy międzynarodowej członków Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej. Podstawą prawną jej funkcjonowania WPZiB jest Tytuł V, art. 11-28 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE), znanego też jako Traktat z Maastricht (podpisany 7 II 1992, wszedł w życie 1 XI 1993). Określił on m.in. Cele tej polityki, którymi są: ochrona wspólnych wartości, podstawowych interesów i niezależności UE; umacnianie bezpieczeństwa Unii i jej państw członkowskich we wszelkich formach; zachowanie pokoju i umacnianie bezpieczeństwa międzynarodowego zgodnie z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych, Aktu Końcowego z Helsinek i celami Karty Paryskiej; rozwijanie i konsolidacja demokracji oraz rządów prawa, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności.

WPZiB posiada szereg instrumentów, którymi się posługuje. Należą do nich:

* zasady i ogólne wytyczne, które są ustalane przez Radę Europejską, lecz nie mają mocy wiążącej;
* wspólne strategie również ustalane przez RE, a dotyczą dziedzin, w których członkowie UE mają ważne wspólne interesy;
* wspólne działania i stanowiska, które służą do realizacji wspólnych strategii, a które podejmuje Rada Unii Europejskiej;

Po podpisaniu Traktatu amsterdamskiego proces decyzyjny w ramach tej polityki zmienił się z zasady jednomyślności na rzecz zasady większości kwalifikowanej w Radzie Unii Europejskiej. Co również istotne do działań realizowanych w ramach wpzib włączono tzw. Zadania petersberskie ( w ramach Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony, która jest częścią wpzib, a została proklamowana na posiedzeniu Rady Europejskiej w Helsinkach w grudniu 1999 roku). Obejmują one operacje humanitarne i ratownicze, misje pokojowe oraz zadania bojowe w razie potrzeby opanowania sytuacji kryzysowych (w tym przywracanie pokoju).
II filar UE nie podlega prawu wspólnotowemu, jednak korzysta (na zasadzie zapożyczenia) z instytucji wspólnotowych, takich jak Rada UE, Parlament Europejski, Komisja Europejska, Komitet Stałych Przedstawicieli, Prezydencja, których podstawą funkcjonowania w ramach wpzib jest prawo międzynarodowe (TUE, Ta, Traktat Nicejski). Istnieją też organy służące tylko do realizacji tego filaru (tzw. Sui generis - swego rodzaju, swoisty), którymi są Wysoki Przedstawiciel ds. Wpzib, Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa, Komórka Planowania i Wczesnego Ostrzegania, Korespondenci Europejscy, Pełnomocnicy.
   
Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy (TUKE) zakłada szereg zmian w aspekcie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Dotyczą one zarówno struktur ją realizujących, jak i merytorycznie jej samej. TUKE mówi o stworzeniu instytucji Ministra Spraw Zagranicznych Unii, który miałby kierować WPZiB, a do tego celu miałby prawo inicjatywy w polityce zagranicznej i do wprowadzania jej w życie dzięki mandatowi Rady Unii Europejskiej. Byłby przedstawicielem UE w sprawach dotyczących tej polityki oraz jej reprezentantem na forum organizacji międzynarodowych, czy też międzynarodowych konferencji. Równocześnie byłby on jednym z wiceprezydentów Komisji Europejskiej, odpowiedzialnym za wszelką działalność i politykę zewnętrzną oraz szefem dyplomacji UE.

Europejska Służba Działań Zewnętrznych to nowa instytucja, która miałaby powstać by wspierać Ministra Sraw Zagraniczych w jego dzialaniach. Warunkiem jej powstania byłaby pozytywna decyzja Rady Unii Europejskiej po konsultacji z Parlamentem Europejskim i uzyskaniu zgody  Komisji Europejskiej. Byłaby złożona z urzędników ze stosownych departamentów Sekretariatu Generalnego Rady UE i KE i pracowników narodowych służb dyplomatycznych. Urzędnicy ESDZ będą członkami delegacji unijnych działających w krajach trzecich i na forach organizacji międzynarodowych.

Ostatnią strukturalną nowością miałoby być utworzenie Europejskiej Agencji ds. Rozwoju zdolności obronnych, badań, zakupów i uzbrojenia, która znana by była pod nazwą Europejska Agencja Obrony. Ta zmiana bezpośrednio dotyczy Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony, która jest częścia WPZiB. Nowa instytucja miałaby się zajmować racjonalizacją i podnoszeniem zdolności militarnych państw członkowskich UE.

Zmiany merytoryczne we Wspólnej Polityce Zagranicznej i Bezpieczeństwa po wprowadzeniu TUKE dotyczą czterech jej elementów:

Zakres tzw. zadań petersberskich został rozszerzony o wspólne działania rozbrojeniowe, misje wojskowego doradztwa i wsparcia, misje zapobiegania konfliktom, misje stabilizacji sytuacji po konfliktach oraz walkę z terroryzmem (również w ramach pomocy krajom trzecim w walce z terrorystami na ich terytorium).
TUKE  ustanawia współpracę strukturalną, którą mogłyby na stałe, w ramach UE, podjąć te kraje członkowskie, których militarne możliwości są wyższe od innych i które poczyniły wobec siebie nawzajem bardziej wiążące zobowiązania w perspektywie najbardziej wymagających zadań w sferze wojskowości.
Kolejną zmianą jest ustanowienie klauzuli sojuszniczej, która nakłada obowiązek pomocy na wszystkie państwa członkowskie w sytuacji, gdy jedno z nich stanie się ofiarą zbrojnej agresji na swoim terytorium. Muszą one użyć wszystkich środków, które są w ich mocy, aby udzielić potrzebnej pomocy, zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych. Jednak pomoc ta nie powinna godzić w politykę bezpieczeństwa i obronności konkretnego członka, a wszelkie działania w tej sferze nie mogą być niezgodne z regulacjami NATO.
Ostatnią i czwartą zmianą, którą wprowadza TUKE jest modyfikacja klauzuli solidarności (na czym polegająca?). Wykracza ona teraz poza zasięg WPZiB, a w traktacie opisana jest jako solidarne działanie krajów członkowskich w sytuacjach, w których inny członek jest ofiarą ataku terrorystycznego lub katastrofy naturalnej, czy też wywołanej ręką człowieka. UE jest zobowiązana do zmobilizowania wszystkich możliwych środków, w tym militarnych, aby zapobiec zagrożeniu terrorystycznemu na terytorium swoich członków, chronić instytucje demokratyczne i ludność cywilną od jakiegokolwiek ataku terrorystycznego, pomóc państwu członkowskiemu na jego terytorium, w przypadku prośby jego władz politycznych, na wypadek ataku terrorystycznego lub też katastrofy naturalnej, jak i spowodowanej przez człowieka. I właśnie ten "zbrojny" charakter jest istotą modyfikacji, ponieważ niejako zobowiązuje ona członków Unii do walki z terroryzmem, który jest wymieniany jako jeden z najniebezpieczniejszych czynników zagrażających bezpieczeństwu organizacji.
 

Na podstawie:                                                                                                        "Encyklopedia Unii Europejskiej", pod red. Prof. Konstantego Adama
Wojtaszczyka, Wsip, Warszawa 2004