Władysław Manteuffel: Rozszerzanie UE

• integracja europejska
• rozszerzenie ue
• unia europejska
• _pe24

Proces rozszerzania ma zasadnicze znaczenie nie tylko dla państw aspirujących do członkostwa w UE, ale także dla samej Wspólnoty i jej perspektyw rozwoju. Wielowymiarowy w swym charakterze, z jednej strony jest środkiem poszerzania „obszaru wolności, demokracji, poszanowania praw i podstawowych wolności człowieka oraz rządów prawa” [1] i jednoczenia Europy. Prowadzić też może do wzrostu znaczenia geopolitycznego i ekonomicznego ugrupowania. Siła głosu Unii, skupiającej z każdym rozszerzeniem więcej państw i ludności staje się na arenie międzynarodowej większa. Znaczenie w globalnej gospodarce wzrasta wraz z poszerzeniem wspólnego rynku o nowe gospodarki krajowe, wykazujące zazwyczaj wyższą dynamikę wzrostu PKB niż dotychczasowe kraje członkowskie bloku.

I. Znaczenie procesu rozszerzania UE 

Z drugiej strony, dla państw starających się o przyjęcie do Wspólnoty perspektywa członkostwa jest impulsem do wysiłku reformatorskiego. Może zatem być skutecznym, choć wymagającym finansowego wysiłku, czynnikiem oddziaływania UE na kierunek stabilizacji gospodarczej i politycznej i impulsem do transformacji społeczno-ekonomicznej w jej  najbliższym otoczeniu. Taka zachęta wspiera kształtowanie się stabilnych demokracji, przyczynia się do rozwiązywania konfliktów dwustronnych i wewnętrznych. Stymuluje dostosowania do prawa i standardów europejskich oraz wspiera  reformy, które muszą wdrożyć państwa na drodze do UE. Natomiast brak jasnej wizji akcesji dla europejskich sąsiadów UE nie ułatwia integracji ekonomicznej i społecznej Wspólnoty i jej otoczenia i może być niebezpieczne. Rozmycie czy utrata perspektywy członkostwa może prowadzić do spowolnienia czy wręcz zarzucenia reform oraz konsekwencji politycznych i negatywnych implikacji dla bezpieczeństwa Wspólnoty w przypadku „odwrócenia się” od niej sąsiadów. Dlatego też proces rozszerzenia UE powinien być przeprowadzany stopniowo, z rozważeniem argumentów za i przeciw, a zobowiązania wobec państw aspirujących do członkostwa podejmowane ostrożnie i w odpowiednich momentach [2]. Występuje bowiem, oprócz wspomnianych wyżej zagrożeń także ryzyko, że przedwczesne wyznaczenie krajom kandydującym daty akcesji doprowadzić może do spadku motywach i w konsekwencji obniżenia  tempa reform i wdrażania unijnego prawa, jak to miało miejsce w przypadku Bułgarii i Rumunii [3]. Z tego względu precyzowanie „kalendarza” rozszerzenia wydaje się niewskazane, podobnie jak tworzenie iluzji szybkiego członkostwa, która może tworzyć wrażenie, że standardy dotyczące rozszerzenia ulegają obniżeniu, co może pociągnąć za sobą spadek poparcia dla tego procesu w krajach członkowskich UE. Natomiast istotne i jest wyznaczanie terminów przeglądu procesu rozszerzenia i dotrzymywanie podjętych już zobowiązań. W przeciwnym razie ucierpieć może wiarygodność Unii na arenie międzynarodowej [4].

II. Krótka historia rozszerzeń, czyli do pięciu razy sztuka

Powołana w 1951 r. Europejska Wspólnota Węgla i Stali oraz w 1957 r. Europejska Wspólnota Energii Atomowej oraz Europejska Wspólnota Gospodarcza już od 1958 r. miały niektóre organy wspólne. Pełne połączenie Wspólnot nastąpiło w 1967 roku, gdy wszedł w życie traktat fuzyjny. Początkowa [5] liczba członków Wspólnot (6)  zwiększyła się po raz pierwszy w 1973 roku, gdy przyłączyły się Wielka Brytania, Dania i Irlandia. Kandydująca wówczas Norwegia nie dołączyła krajów członkowskich z powodu sprzeciwu swoich obywateli, wyrażonego w referendum. Drugie i trzecie rozszerzenie nastąpiło w latach 80. Wtedy do EWG przystąpiła Grecja (1981) oraz  Hiszpania i Portugalia (1986). W 1985 r. miał miejsce jedyny przypadek wystąpienia ze Wspólnot: dotyczył Grenlandii, która uzyskała wówczas autonomię od Danii. Terytorium byłego NRD stało się częścią obszaru Unii w momencie przywrócenia jedności Niemiec po upadku muru berlińskiego w 1990 roku.

Czwarta fala akcesji nastąpiła w 1995 roku, kiedy to do UE przyjęto Austrię, Szwecję i Finlandię. Także wówczas obywatele kandydującej ponownie Norwegii odrzucili w referendum akcesję. Piąte, największe w historii Unii rozszerzenie rozpoczęło się 1. maja 2004 roku. Do Wspólnoty wstąpiło wtedy 10 krajów: Estonia, Łotwa, Litwa, Polska, Czechy, Słowacja, Węgry, Słowenia, Malta oraz Cypr. W niespełna trzy lata później, 1 stycznia 2007 roku do UE dołączyła Bułgaria i Rumunia, zamykając historyczne, piąte rozszerzenie.  

{mospagebreak}

1. Etap przedakcesyjny: stowarzyszenie, pomoc przedakcesyjna, dialog polityczny

Przyjęcie nowego kraju członkowskiego do Wspólnoty poprzedza kilkuetapowy proces zmian i dostosowań. Zaczyna się on wraz z przyjęciem w UE tzw. Strategii przedakcesyjnej poprzedzonej  podpisaniem tzw. Układu o Stowarzyszeniu czy Układu o Stabilizacji i Stowarzyszeniu (dotyczy Bałkanów Zachodnich w ramach Procesu Stabilizacji i Stowarzyszenia obejmującego region). Umowa, rozpoczynająca etap stowarzyszenia zawiera klauzule polityczne oraz gospodarcze, podobnie jak zawierane później Układy Europejskie,  Partnerstwa Akcesyjne czy Partnerstwa Europejskie.

Następnie opracowywane są Narodowe Programy wdrożenia acquis communautaire i rozpoczynana partycypacja w programach, agencjach i komitetach UE. Po podpisaniu porozumień uruchamiana jest pomoc przedakcesyjna. Stanowią ją finansowe środki skierowane na konkretne cele, przekazywane za pomocą odpowiednich „instrumentów przedakcesyjnych” lub ze środków międzynarodowych instytucji finansowych. Dotychczas, dla krajów które przystąpiły do UE w 2004 oraz 2007 r.  odbywało się to w ramach programów:

• PHARE – nakierowanego na  wzmacnianie administracji i instytucji państwowych, promocję konwergencji prawa krajowego z prawem UE i promocję spójności ekonomiczno-społecznej,
• SAPARD – którego celem był rozwój wsi i modernizacja rolnictwa,
• ISPA – wspierającego inwestycje w duże projekty infrastrukturalne i projekty mające na celu ochronę środowiska.

Pomoc dla Turcji przekazywana była w ramach podobnych, ale osobnych funduszy i procedur. Natomiast wsparcie w ramach wymienionych instrumentów dla krajów Bałkanów Zachodnich od 2001 roku zastąpił program CARDS (Wspólnotowego Wsparcia dla Odbudowy, Rozwoju i Stabilności Bałkanów), w ramach którego UE przekazała ok. 4,6 mld  euro.

Od początku 2007 r. wszystkie wyżej wymienione formy pomocy przedakcesyjnej zastąpił Instrument Wsparcia Przedakcesyjnego (ang. Instrument for Pre-accession Assistance, IPA), w ramach którego UE w ciągu 7 lat planuje przekazać ok. 11,5 bln euro [7]. Rozpoczęte projekty w ramach poprzednich programów zostaną dokończone, ale nowe przedsięwzięcia będą podlegały regulacjom IPA. Instrument, obejmujący Turcję oraz kraje Bałkanów Zachodnich z Chorwacją,  posiada pięć komponentów:

• pomoc w transformacji i budowaniu instytucji,
• współpraca ponadgraniczna,
• rozwój regionalny,
• rozwój kapitału ludzkiego,
• rozwój obszarów wiejskich.

Ostatnie trzy z nich dotyczą krajów o statusie kandydata i mają w założeniu być analogiczne do funduszy strukturalnych UE, a więc wymagają odpowiednich struktur zarządzania nimi. Podobne środki dostępne są dla potencjalnych kandydatów w ramach pierwszego obszaru IPA: pomoc w transformacji i budowaniu instytucji. Komponent ten adresowany jest do projektów narodowych i wielostronnych. Instrument Wsparcia Przedakcesyjnego jest nadzorowany i koordynowany przez Dyrektoriat Generalny ds. Rozszerzenia i Dyrektoriat Generalny ds. Polityki Regionalnej (komponent II, wspólnie z DG ds. Rozszerzenia). Kontrola implementacji projektów należy do zadań sieci Przedstawicielstw Komisji Europejskiej w krajach-beneficjentach i wspólnych komitetów monitorujących, a jest przeprowadzana w oparciu o ich raporty. Na podstawie okresowych raportów Komisji oceniany jest też ogólny postęp kraju w procesie przeprowadzania reform. Równolegle do niego rozwijany jest dialog polityczny w relacjach UE - kraj aspirujący do członkostwa.

{mospagebreak} 

2. Wniosek o członkostwo, kwestionariusz KE, AVIS, nadanie statusu kandydata

Po złożeniu oficjalnego wniosku o przystąpienie do Unii Europejskiej Komisja kieruje do władz kraju ubiegającego się o członkostwo kwestionariusz zawierający pytania dotyczące różnych dziedzin życia politycznego, gospodarczego i społecznego. Otrzymawszy odpowiedź KE analizuje dokument i wydaje opinię (AVIS) na temat przygotowania państwa stowarzyszonego do członkostwa w Unii Europejskiej. Jednocześnie Komisja wskazuje dziedziny, w których dostosowania do rozwiązań wspólnotowych wymagają kontynuowania reform i podjęcia dalszych prac, tak aby dany kraj  w ciągu najbliższych lat osiągnął zdolność do przyjęcia obowiązków  wynikających z członkostwa w Unii. Na tym etapie przyznawany jest też na wniosek Komisji oficjalny status kandydata do UE.

3 a) Negocjacje: screening, prezentacja stanowisk, rozmowy merytoryczne 
 
Pozytywna opinia Komisji otwiera możliwość rozpoczęcia na mocy decyzji Rady Europejskiej procesu negocjacyjnego. Wstępnym jego etapem jest tzw. screening, czyli przegląd prawa krajowego pod względem jego zgodności z  dorobkiem prawnym Wspólnot Europejskich. Na jego podstawie sporządzany jest raport, który służy następnie jako baza do technicznych negocjacji. Po przedstawieniu przez kraj kandydujący stanowiska negocjacyjnego Komisja Europejska przygotowuje wstępną pozycję negocjacyjną i przekazuje ją Radzie Europejskiej. Rada zatwierdza wspólne stanowisko UE, co pozwala na otwarcie merytorycznych negocjacji w poszczególnych rozdziałach. Rundy rozmów prowadzone są na poziomie ministrów bądź przedstawicieli państw członkowskich oraz ambasadorów bądź głównych negocjatorów państw kandydujących.

3 b) Procedura monitoringu i przeglądu

Równolegle do procesu negocjacji przebiega proces monitoringu i przeglądu, w ramach którego Komisja Europejska przedstawia okresowe raporty monitorujące zawierające ocenę postępów we wdrażaniu reform, poziomu spełniania kryteriów akcesyjnych i zalecenia. Zaangażowanie we wprowadzanie zmian niezbędnych do uzyskania statusu kraju członkowskiego UE rzutuje na ocenę postępów i wyznacza etap, na którym znajduje się dany kraj na drodze do UE. Szczegółowe omówienie powyższych kwestii zaprezentowano w tekstach dotyczących poszczególnych państw.

Raporty przekazywane są Radzie i Parlamentowi Europejskiemu. Przed przewidywaną akcesją Komisja sporządza raport monitorujący (comprehensive monitoring report) w sprawie przygotowań danego kraju do przystąpienia do UE, który może zalecać zastosowanie klauzul bezpieczeństwa, lub procedur na wypadek naruszenia prawa wspólnotowego (infringement proceedings) a także reguł dotyczących dysponowania przez nowych członków środkami finansowymi [8].

4. Proces ratyfikacji i akcesja

Gdy negocjacje zostaną zakończone we wszystkich rozdziałach, ich wyniki są włączane do wstępnego tekstu Traktatu Akcesyjnego, którego treść jest uzgadniana pomiędzy Radą Europejską i krajem przystępującym do UE. Projekt tekstu opiniuje Komisja i Parlament Europejski, który zatwierdza porozumienie. Po podpisaniu Traktatu przez przedstawicieli Rady Europejskiej i kraju przystępującego, dokument przekazywany jest do krajów członkowskich UE i kraju przystępującego w celu jego ratyfikacji zgodnie z krajowym porządkiem konstytucyjnym. Wraz pozytywnym zakończeniem procesu ratyfikacji we wszystkich państwach i wejściem Traktatu w życie kandydat staje się państwem członkowskim.

{mospagebreak} 

IV. Warunki przyjęcia do UE

1. Spełnianie kryteriów akcesyjnych

Politykę rozszerzenia UE reguluje obecnie Traktat o Unii Europejskiej (TUE). Zakłada on możliwość przyjęcia do Unii Europejskiej każdego europejskiego państwa (Artykuł 49) respektującego wspólne dla UE wartości [9] (Art. 6.1 TUE) oraz spełniającego kryteria akcesyjne, ustalone na szczycie Rady Europejskiej w Kopenhadze w 1993 r. Należy do nich istnienie w kraju kandydującym stabilnych instytucji gwarantujących demokrację, praworządność, przestrzeganie praw człowieka i ochronę mniejszości. Kandydat powinien posiadać także funkcjonującą i konkurencyjną gospodarkę rynkową. Państwo ubiegające się o członkostwo musi być zdolne do przyjęcia obowiązków z niego wynikających, oraz akceptować cele unii politycznej, gospodarczej i walutowej. Niezbędnym warunkiem wstąpienia do UE jest również przyjęcie acquis communautaire (dorobku prawnego Wspólnot) i jego wdrażanie przez odpowiednie struktury administracyjne i sądowe.

2. Odpowiednia zdolność integracyjna Unii

Pojęcie zdolności integracyjnych, określanych wcześniej mianem „zdolności absorpcyjnych” Unii nie jest nowe. Zdolność integracyjna była brana pod uwagę już przy pierwszej fali piątego rozszerzenia (z 2004 r.). W 1997 Komisja dokonała oceny wpływu przyszłego rozszerzenia i zaproponowała reformy budżetu i polityk w celu przygotowania do akcesji, co znalazło swój wyraz w tzw. „Agendzie 2000”.

Nowe jest natomiast podejście do zdolności integracyjnych, akcentujące konieczność utrzymania i pogłębienia własnego rozwoju UE podczas wdrażania agendy rozszerzeniowej. Jak wskazuje załącznik do strategii rozszerzeniowej UE z 8.11.2006 „zdolność absorpcyjna Unii, lub raczej zdolność integracyjna, jest determinowana przez rozwój polityk i instytucji UE oraz transformację krajów ubiegających się o członkostwo w dobrze przygotowane Państwa Członkowskie”.

Zdolność Unii do rozszerzenia dotyczy prima facie spraw instytucjonalnych, budżetowych i polityk UE [10]. Strategia głosi, że „UE musi zapewnić, żeby jej  instytucje działały efektywnie,  jej polityki osiągały wyznaczone cele, a budżet był zgodny postawionymi celami i dostępnymi środkami finansowymi”. W praktyce oznacza to, że przed przystąpieniem nowego członka musi zostać osiągnięte rozwiązanie instytucjonalne, UE musi być zdolna do kontynuowania implementacji wspólnych polityk we wszystkich obszarach oraz że UE będzie w stanie finansować wszystkie swoje polityki. Dlatego w przypadku każdego rozszerzenia badany będzie jego wpływ na budżet (w przypadku najbliższego rozszerzenia najprawdopodobniej podczas przeglądu budżetowego w latach 2008-2009), a UE zadecyduje wcześniej o potrzebnych środkach finansowych. Dokonana zostanie też ocena wpływu akcesji na kluczowe polityki, w tym: przepływ osób i nadzór nad granicami, politykę rolną, spójności, transportową, energetyczną i Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa. W razie potrzeby, w celu zapewnienia prawidłowego funkcjonowania Unii stosowane będą okresy przejściowe, derogacje, odrębne warunki i stałe klauzule bezpieczeństwa. 

{mospagebreak} 

V. Obecne uwarunkowania dla procesu rozszerzenia [11]

1. Polityka rozszerzenia

Polityka rozszerzenia UE opiera się obecnie na 3 podstawach:

1. warunkowość (conditionality)
2. konsolidacja zobowiązań (consolidation of commitments)
3. komunikacja (communication)

Pierwsza z nich oznacza, że każdy krok naprzód na europejskiej drodze danego państwa zależy od indywidualnego postępu w spełnianiu warunków na każdym z etapów procesu akcesyjnego. To rygorystyczne, lecz sprawiedliwe podejście ma prowadzić do konsolidacji reform i przygotowania nowego kraju członkowskiego do wypełniania zobowiązań wynikających z akcesji. 

Druga zasada odnosi się do zobowiązań podejmowanych przez Unię w stosunku do krajów aspirujących do UE. Oznacza ona, że Unia ostrożnie czyni nowe obietnice, dotrzymując równocześnie zobowiązań wobec państw włączonych już w proces rozszerzenia.

Trzecia przesłanka wskazuje na rolę odpowiedniej informacji i komunikacji dla zapewnienia  poparcia opinii publicznej dla procesu rozszerzenia. Wyznacza rządom wiodącą role w przedstawianiu społeczeństwu korzyści płynących dla obywateli UE z rozszerzenia. Kierując się tą zasadą Unia podkreśla potrzebę demokratycznej legitymizacji procesu akcesyjnego. Poszukuje też metod zwiększenia przejrzystości procesu.

2. Bariery

Rozszerzenie UE jest naturalnie postrzegane w krajach ubiegających się o członkostwo jako zjawisko pozytywne. Elity polityczne oraz większość społeczeństw popiera starania mające na celu akcesję ich kraju, upatrując w niej szansę rozwojową i nobilitację. Z obecnych krajów aspirujących do UE najniższym poparciem społecznym dla wstąpienia do UE odznacza się Serbia, z poparciem rzędu 45% (przy 31% niezdecydowanych i 20% przeciwników) [12] Odsetek poparcia w pozostałych krajów ubiegających się o członkostwo  jest wyższy i stabilny. Wydaje się więc, że rozszerzeniu zaszkodzić mogą raczej czynniki „wewnętrzne” UE niż zmiana nastawienia państw aspirujących do członkostwa. Zaliczyć do nich można:

a) Niesprzyjające nastawienie społeczne wewnątrz UE

W krajach Europy Zachodniej widoczna stała się ostatnio niechęć do dalszego szybkiego rozszerzenia, zwana „zmęczeniem rozszerzeniowym”. Przyczyn takich nastrojów upatruje się w zastoju występującym ostatnio w UE. Na poziomie politycznym przejawił się m.in. w odrzuceniu Traktatu Konstytucyjnego we Francji i w Holandii. Jednym z powodów odrzucenia tzw. Konstytucji UE była właśnie niechęć do dalszego rozszerzenia. Na poziomie ekonomicznym ujawnia się w relatywnie słabym tempie wzrostu gospodarczego w krajach strefy euro. Obawy o wzrost bezrobocia i przeniesienie miejsc pracy na wschód wraz z przyjęciem nowych krajów do UE dodatkowo wzmacnia w „starych” państwach członkowskich negatywne stanowisko względem rozszerzenia. Ważnym czynnikiem wpływającym na taką społeczną percepcję sytuacji jest niedostateczna informacja i komunikacja związana z rozszerzeniem. Brak dostatecznie i przejrzystych, bazujących na faktach informacji [13] o korzyściach gospodarczych, społecznych oraz politycznych z rozszerzenia przyczynia się do postrzegania tego procesu jako jednostronnie korzystnego dla nowych państw członkowskich, a kosztownego dla starych członków. Takie wnioski wypływają z badania Eurobarometru [14].

W tym kontekście warto odnotować, że poparcie dla rozszerzenia wewnątrz UE jest zróżnicowane, przy czym na zachodzie, szczególnie w Luksemburgu, Niemczech, Austrii i Francji, niechęć do rozszerzenia deklaruje ponad 60% obywateli. Poparcie dla akcesji nowych krajów wzrasta wraz z posuwaniem się w stronę zewnętrznych granic Unii. Nowe państwa przyjęte w 2004 r. na czele ze Słowenią (73% poparcia) i Polską (72%), oraz 2007 r. (Rumunia: 69% poparcia, Bułgaria: 62%) opowiadają się zdecydowanie za kontynuacją procesu [15].

Osobną kwestią dzielącą opinię publiczną jest kwestia akcesji Turcji. Ze względu na jej wielkość, kulturę i religię, poziom, strukturę i dynamikę gospodarki oraz geopolityczne położenie członkostwo tego kraju bez wątpienia miałoby zasadniczy wpływ na funkcjonowanie Unii. Szersze omówienie tych zagadnień zaprezentowano w części raportu dotyczącym Turcji.

{mospagebreak} 

b) Podzielone stanowiska rządów krajów członkowskich

Opinia publiczna silnie wpływa i niejednokrotnie przekłada się wprost na stanowiska polityków i rządów. Zaobserwować można to było we Francji, gdzie wprowadzono przepis który nakazuje przeprowadzenie referendum w sprawie akceptacji przez Francję  akcesji nowych państw do UE. Tym samym alternatywna, parlamentarna droga wyrażenia zgody została zamknięta [16]. Zarówno większość społeczeństwa, jak i rząd  przewodzących Unii od stycznia 2007 r. Niemiec również wyraża się niechętnie na temat dalszego rozszerzenia, zwłaszcza o Turcję. Nieprzychylne stanowisko dla akcesji nowych państw prezentują też rządy innych państw Europy Zachodniej, z nielicznymi wyjątkami (np. Wielka Brytania, Hiszpania). Konsekwentnie za kontynuowaniem procesu rozszerzenie opowiadają się natomiast niemal jednogłośnie [17] rządy nowych państw członkowskich. Podział zdań w sprawie rozszerzenia rzutuje na dynamikę tego procesu. Brak jednoznacznego poparcia dla rozszerzenia w chwili ratyfikacji traktatów akcesyjnych państw, które w mają przystąpić do UE, może zakończyć się ich odrzuceniem i w konsekwencji wstrzymaniem akcesji.

c) Postrzeganie przez niektórych procesów pogłębiania i poszerzania UE jako dychotomii

W kontekście rozszerzenia pojawiają się niekiedy zarzuty, że prowadzi ono do zahamowania procesu zacieśniania więzi wewnątrz ugrupowania. Wstępuje obawa przed nadmiernym „rozciągnięciem” Unii, która w wyniku kolejnych rund rozszerzeniowych utraci zdolność do dalszego pogłębiania procesu integracyjnego. Rozważając tą kwestię należy zauważyć, że historycznie rzecz biorąc taka dychotomia między „pogłębianiem i poszerzaniem” nie występowała, a oba procesy przebiegały równolegle. Od 1980 roku liczba państw członkowskich UE wzrosła ponad dwukrotnie, a Unia podjęła równocześnie istotne kroki do głębszej integracji poprzez ustanowienie wspólnego rynku, wspólnej waluty i wzmocnienie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Nowa strategia rozszerzeniowa [18], zaprezentowana przez Komisję Europejską w listopadzie 2006r. sugeruje, że dobrze zarządzany proces rozszerzenia może rozwinąć i pogłębić integrację europejską. Natomiast jak wskazują obserwatorzy [19] w przypadku kolejnego rozszerzenia występuje ryzyko, że wewnętrzna dynamika integracyjna osłabnie, a procedury decyzyjne napotkają na trudne do przezwyciężenia bariery. Już obecnie proces decyzyjny w UE jest zawiły i czasochłonny. W tym kontekście istotna jest kwestia nowego rozwiązania instytucjonalnego, gdyż zmiany w podstawach prawnych są niezbędne dla funkcjonowania większej Unii. Ta potrzeba została uwzględniona w konkluzjach czerwcowego szczytu Rady Europejskiej.

d) Brak podstaw traktatowych do przyjęcia nowych członków

W obecnym stanie prawnym (Traktat Nicejski) funkcjonowanie Unii Europejskiej „zaprojektowane” jest dla 27 państw. Przyjęcie nowego członka wymagało będzie istotnych zmian w systemie instytucjonalnym i decyzyjnym. Takie zmiany przewidywał odrzucony w referendach we Francji i Holandii w 2005 r. tzw. Traktat Konstytucyjny. Dlatego losy rozszerzenia pośrednio związane są z losem Traktatu, czy szerzej rzecz ujmując, reformy instytucjonalnej. Co prawda, jak wskazuje część ekspertów, odpowiednia modyfikacja wyżej wspomnianych systemów mogłaby zostać przewidziana przez sam traktat akcesyjny dla danego kraju. W takim przypadku jednak „ciężar gatunkowy” i zawartość takiego traktatu byłaby większa. Mogłoby to pociągać ryzyko jego odrzucenia, w przypadku nieakceptowania przez któreś z państw członkowskich zapisów dotyczących funkcjonowania Unii po rozszerzeniu, mimo przychylnego stanowiska względem akcesji danego kraju.

Impas w reformie instytucjonalnej może mieć wpływ chociażby na datę akcesji Chorwacji. Początkowo przewidywano ją na 2009 r., lecz ostatnio mówi się najczęściej o „najwcześniej 2011” [20], po rozstrzygnięciu losu Traktatu (przewidywanym na 2010 r.) i przeglądzie budżetowym planowanym na lata 2008-2009.    

{mospagebreak} 

VI. Perspektywy

Mając na uwadze wskazane powyżej okoliczności stwierdzić należy, że proces rozszerzenia UE spowolni się w najbliższych latach. Do końca dekady nie należy spodziewać się nowych akcesji. 

Spośród krajów aspirujących do członkostwa najbliższa akcesji jest zapewne Chorwacja, która może przystąpić do Wspólnoty przed 2015 r. Obraz sytuacji w tym kraju i jej relacji z UE odnaleźć można w tekście dotyczącym Chorwacji, będącym częścią niniejszego Raportu.

Perspektywa członkowska drugiego kandydata, Turcji, może się oddalić w czasie. Przyczyny takiego potencjalnego rozwoju sytuacji, lekko zasygnalizowane w niniejszym opracowaniu, szerzej omówiono w tekście „Turcja-Unia Europejska: Małżeństwo z rozsądku?”
 
Wykazująca ostatnio dużą inicjatywą i postępy Macedonia, która posiada podobnie jak Chorwacja i Turcja status kandydata, ma przed sobą jeszcze wiele zmian na drodze do UE. Podobnie ubiegające się o członkostwo w UE Serbia, Czarnogóra, Bośnia i Hercegowina oraz Albania. Znajdują się one na różnych etapach drogi do UE. Posiadają potwierdzoną perspektywę akcesyjną, natomiast wyznaczenie daty wstąpienia do UE napotyka na szereg trudności. Niejasna jest także przyszłość Kosowa, którego status wymaga uregulowania. Wydaje się, że rozszerzenie na Bałkany Zachodnie mogłoby nastąpić nie wcześniej niż w 2015 roku. Szersze omówienie sytuacji [21] wyżej wymienionych krajów w kontekście starań o członkostwo w UE zawiera tekst „Bałkany Zachodnie w drodze do UE”.   

VII.  Jedzie pociąg z daleka…
 
Konkludując można by posłużyć się metaforą użytą przez Komisarza ds. rozszerzenia Olli Rehna i stwierdzić, że „pociąg zwany rozszerzeniem” nie powinien być porównywany do superszybkiego pociągu TGV, ale raczej do Orient Expressu, w którym komfort i jakość obsługi biorą górę nad osiągami” [22] Powinien jechać z prędkością dostosowaną do terenu, w którym się porusza i zatrzymywać się na stacjach zgodnie z dobrze przemyślanym planem. Ale ważne jest „aby pozostał na torach” pozwalając Unii Europejskiej wywierać wpływ na demokratyczną i gospodarczą transformację regionu, który w przyszłości stanie się jej częścią.

Odwołania:

Dokąd zmierza Europa? Kraje Europy Wschodniej i Południowo-Wschodniej w procesie integracji europejskiej, Instytut Kościuszki, Kraków, 2006
Emmanouilidis J.A., Świeboda P., Woźniak B. Rozszerzenie Unii Europejskiej – czy może być korzystne dla wszystkich?, demosEuropa, Warszawa 2006
The Balkans In Europe’s future, International Commission on the Balkans, Sofia, 2005

http://ec.europa.eu
www.negocjacje.gov.pl
http://eur-lex.europa.eu
http://europa.eu/

[1] Określenie terytorium wspólnotowego użyte w Traktacie o Unii Europejskiej
[2] [Rozszerzenie…2006]
[3] Stąd KE doszła do wniosku, że trudne sprawy, jak reforma systemu sądownictwa czy walka z korupcją musza być podjęte na wczesnych etapach negocjacji. Szerzej na ten temat w tekście o Bułgarii i Rumunii.
[4] [Rozszerzenie…2006]
[5] Wspólnoty Europejskie założyły Belgia, RFN, Francja, Włochy, Luksemburg i Holandia
[6] Opracowane m.in. w oparciu o stronę http://ec.europa.eu/enlargement/index_en.htm i stronę www.negocjacje.gov.pl  
[7] http://ec.europa.eu
[8] Por. „Bułgaria i Rumunia w UE”, punkt V.
[9] wolność, demokrację, poszanowanie praw i podstawowych wolności człowieka oraz rządy prawa
[10] http://europa.eu
[11] Por. http://ec.europa.eu
[12] [The Balalkans…2005]
[13] Wg. Eurobarometru 68% respondentów przyznaje, że nie jest dobrze poinformowanych o rozszerzeniu
[14] http://ec.europa.eu [15] http://ec.europa.eu
[16] Może to mieć np. kapitalne znaczenie w przypadku ew. akcesji Turcji, której jak wspomniano niezmiennie sprzeciwia się większość społeczeństwa.
[17] Wyjątek stanowi na obecnym etapie opozycja Cypru przed akcesją Turcji
[18] http://ec.europa.eu
[19] [Dokąd…2005]
[20] [Rozszerzenie…2006]
[21] Mającej wpływ na bezpieczeństwo i stabilność Europy jako całości
[22] http://europa.eu