Anna Głąb: System polityczny Rosji
1. Geneza
Obecny system polityczny Federacji Rosyjskiej ukształtował się w wyniku przemian mających miejsce w drugiej połowie lat 80. oraz na początku 90. XX wieku. Po dojściu do władzy w 1985 roku Michaiła Gorbaczowa, rozpoczęła się pierestrojka. Chęć reformy ustroju komunistycznego doprowadziła w konsekwencji do jego upadku i rozpadu Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich.
Ostatnia aktualizacja: 29.01.2009 r.
W czasach komunizmu najważniejszym organem państwowym była Rada Najwyższa ZSRR. Składała się ona z dwu izb: Rady Związku (750 przedstawicieli wybieranych przez obywateli) i Rady Narodowości (750 przedstawicieli poszczególnych regionów autonomicznych). Podobną konstrukcję organów ustawodawczych można zaobserwować także obecnie. Sesje odbywały się dwa razy w roku i nie trwały dłużej niż 2-3 dni. Wszystkie decyzje były bowiem już wcześniej przygotowane przez Prezydium Rady Narodowej (obradującej stale) i zatwierdzone przez Biuro Polityczne.
Pojęcie rządu nie było w Związku Radzieckim jednoznaczne. Istniała Rada Ministrów (Совет министров; zgromadzenie około 120 osób, stojących na czele ministerstw ogólnozwiązkowych lub regionalnych i komitetów państwowych), rząd (Правителство; w skład którego wchodzili dodatkowo szefowie urzędów centralnych) i Prezydium rządu (Президиум правителства; złożone z przewodniczącego Rady Ministrów i najważniejszych ministrów). Na obradach tego ostatniego zwykle pojawiał się Sekretarz Generalny lub ktoś z Biura Politycznego. Odbicie tego systemu znajdowało się w republikach związkowych. Różnicę stanowiła jednoizbowa Rada Najwyższa. Powielenie układu organów rządzących nie stanowiło mimo wszystko przeszkody dla centralizacji władzy.
Reforma ustroju przeprowadzona w 1990 roku (Ustawa z dnia 14 marca 1990 roku „O ustanowieniu urzędu prezydenta”) wprowadziła urząd prezydenta. Miał on być wybierany na 5 lat w wyborach bezpośrednich. Prezydent miał stanowić wzmocnienie władzy centralnej, jeden ośrodek decyzyjny (ważne w obliczu planowanych gruntownych reform) oraz miał być symbolem pojednania wielonarodowego społeczeństwa.
Utworzono również Radę Prezydencką (organ doradczy), Radę Bezpieczeństwa ZSRR i Radę Federacji (organ informacyjno-kontrolny, działający w imieniu prezydenta). Władzę ustawodawczą miał pełnić Zjazd Deputowanych Ludowych (2250 osób, zbierających się podobnie jak dawna Rada Najwyższa na dwie sesje) oraz Rada Najwyższa ZSRR (542 osoby, wybierana na 5 lat; obradująca stale, co roku rotacja 1/5 składu; dzieląca się na Radę Związku i Radę Narodowości). Prezydent był jednocześnie przewodniczącym Rady Najwyższej – w osobie szefa partii połączono władzę ustawodawczą i wykonawczą.
Modernizacja ustroju miała być wzmocniona podpisaniem nowej umowy federacyjnej. Referendum w tej sprawie wyznaczono na 17 marca 1991 roku. Wcześniejsza, z 1922 roku, dawała przewagę Federacji Rosyjskiej, podporządkowywała republiki władzy centralnej i nie określała warunków wystąpienia. Nazwa ZSRR miała być zastąpiona przez Związek Suwerennych Państw. W referendum większość (76 proc. głosujących) opowiedziała się za utrzymaniem Związku Radzieckiego w formie nowego układu związkowego. Projekt umowy opublikowano 16 sierpnia 1991 roku (wtedy było już wiadomo, że podpisaniem nowego układu nie są zainteresowane kraje nadbałtyckie, gdzie na początku 1991 roku odbyły się referenda niepodległościowe). Podpisanie układu federacyjnego miało nastąpić 16 listopada 1991 r.
Katalizatorem przemian stał się pucz Janajewa w sierpniu 1991 r. Giennadij Janajew, pełniący obowiązki wiceprezydenta, w czasie nieobecności Gorbaczowa, próbował przejąć władzę. W obawie przed powrotem do komunistycznego, represyjnego systemu, republiki związkowe zaczęły uchwalać deklaracje niepodległościowe. W tym momencie nabierały dystansu do wszystkiego, co działo się ze Związkiem Radzieckim.
W wyniku sierpniowych wydarzeń, 16 listopada w Nowogrodzie zebrali się przedstawiciele jedynie 7 (z 15) republik radzieckich: Rosji, Białorusi, Kazachstanu, Kirgistan, Tadżykistanu, Turkmenistanu i Uzbekistanu. Fakt ten nie zahamował dalszego rozpadu Związku Radzieckiego i 8 grudnia 1991 r. przywódcy trzech republik, które zadecydowały o utworzeniu ZSRR (Rosja, Białoruś i Ukraina), podpisali układ o powstaniu Wspólnoty Niepodległych Państw (WNP). Do WNP 21 grudnia 1991 r. dołączyło jeszcze 11 państw (bez Litwy, Łotwy, Estonii i Mołdawii). Jako podmiot prawa międzynarodowego ZSRR przestał istnieć 25 grudnia 1991 r., zaś jego spadkobiercą została Federacja Rosyjska.
{mospagebreak}
Kolejnym ważnym wydarzeniem, wpływającym na obecny ustrój Federacji Rosyjskiej, był kryzys parlamentarny 1993 roku. Tworzone jednocześnie dwa projekty konstytucji zakładały dwa odmienne ustroje polityczne. Duma Państwowa (w jej skład wchodzili deputowani, wybrani jeszcze w czasach komunistycznych) pod przewodnictwem Rusłana Chasbułatowa, chciała wprowadzić system parlamentarno-gabinetowy, z kolei Borys Jelcyn – prezydencki. W wyniku konfliktu prezydent i parlament wzajemnie sabotowali swoje działania. 21 września 1993 r. Jelcyn wydał dekret, na mocy którego rozwiązano Zjazd Deputowanych Ludowych i Radę Najwyższą i wyznaczono datę wyborów na 12 grudnia. Opór parlamentu zakończył się blokadą jego siedziby – Białego Domu i użyciem siły. Bunt został stłumiony 4 października 1993 roku. Grudniowe wybory do Dumy Państwowej połączono z referendum konstytucyjnym, w którym przyjęto prezydencki projekt nowej ustawy zasadniczej.
2. Federalizm rosyjski
W skład Federacji Rosyjskiej wchodzą 83 podmioty: 21 republik, 46 obwodów, 9 krajów, 2 miasta wydzielone (o znaczeniu federalnym), 1 obwód autonomiczny, 4 okręgi autonomiczne. W zależności od formy podmiotu posiada on inny zakres uprawnień.
Obecny traktat federacyjny został podpisany 31 marca 1992 roku i potwierdzony przez konstytucję z 12 grudnia 1993 r. Traktat występował w potrójnej formie, w zależności od sygnatariusza. Najszersze uprawnienia otrzymały republiki. Mają one swoją własną konstytucję oraz właściwe im kompetencje. Drugą wersję podpisywały kraje, obwody i miasta. Są one podmiotami stricte administracyjnymi. Trzecia wersja dotyczyła okręgów i obwodów autonomicznych. Traktat gwarantuje jednak tylko autonomię narodowościowo – językową, a nie np. gospodarczą.
Zasady federalizmu FR określa art. 5 konstytucji. Na jego mocy do tych zasad zalicza się:
• integralność państwową,
• jednolitość władzy państwowej,
• rozgraniczenie kompetencji,
• równouprawnienie i samookreślenie narodów w ramach federacji.
Do wyłącznych kompetencji władz federalnych należy:
• uchwalanie konstytucji i jej zmiana,
• ustawodawstwo federalne,
• regulowanie zakresu praw, wolności i obowiązków obywatelskich,
• zarządzanie własnością federalną,
• regulacje dotyczące podstaw polityki rozwoju,
• ustawodawstwo dotyczące finansów, budżetu, polityki pieniężnej i cenowej,
• zarządzanie jednolitym systemem energetycznym,
• kwestie obronności, bezpieczeństwa państwa i polityki zagranicznej.
Poszczególne podmioty federacji uzyskały uprawnienia własne lub wyłączne:
• prawo do uchwalania konstytucji i statutów, uchwalania ustaw i przyjmowania uchwał (muszą być zgodne z konstytucją i ustawami federalnymi),
• rozstrzyganie o systemie organów władzy,
• możliwość przekazywania kompetencji własnych organom wyższym (z możliwością ich odzyskania),
• prawo do reprezentacji na szczeblu federacji (każdy podmiot posiada dwóch przedstawicieli w Radzie Federacji).
Prawo daje również władzy federalnej możliwość wpływania na podmioty federacji przez przyjęcie zasady wyższości prawa federalnego i wymóg zgodności z podstawowymi zasadami prawa federalnego konstytucji poszczególnych republik.
2. System partyjny
System partyjny Federacji Rosyjskiej ma krótką historię. W czasach Związku Radzieckiego istniała tylko jedna – Komunistyczna Partia ZR. Michaił Gorbaczow, w czasie pieriestrojki dokonał zmiany w konstytucji, znosząc zapis o kierowniczej i przewodniej roli KPZR. Umożliwiło to tworzenie innych partii, choć nie było określonego trybu ich rejestracji. Dopiero 9 października 1991 r. przyjęto ustawę „O zrzeszeniach społecznych”. Na jej podstawie 18 grudnia 1991 r. parlament przyjął uchwałę o trybie rejestracji zrzeszeń i organizacji społecznych. W czasie puczu Janajewa, Borys Jelcyn wydał dekret zawieszający działalność Partii Komunistycznej, zaś 6 września 1991 r. dekret zakazujący działalności KPZR i KPFR.
W Rosji funkcjonuje system wielopartyjny nieuporządkowany. Partie w Federacji Rosyjskiej są skrajnie zoligarchizowane. Nie są tworzone oddolnie i nie stanowią dobrowolnych organizacji obywateli. Są natomiast zakładane przez różne instytucje państwowe (od prezydenta i ministrów, merów Moskwy i Sankt Petersburga, po urzędników regionalnych).
Na scenie politycznej można zauważyć dużą niestabilność i zmienność partii politycznych. Jeśli zmienia się „układ na górze”, tak samo zmieniają się partie i organizacje z nimi związane. Przebudowa sceny politycznej jest zauważalna przed każdymi wyborami.
Trwałymi elementami systemu partyjnego są:
• Liberalno – Demokratyczna Partia Rosji (Либерально-Демократическая Партия России)
• Komunistyczna Partia FR (Коммунистическая партия Российской Федерации)
• Jabłoko (Яблоко)
Od czasu dojścia do władzy Władimira Putina główną partią rosyjskiej sceny politycznej jest „Jedna Rosja”.
3. System polityczny
a) Władza ustawodawcza - parlament
Zgromadzenie Federalne, czyli parlament, składa się z dwu izb: Rady Federacji (izba wyższa) i Dumy Państwowej (izba niższa).
Radę Federacji tworzą przedstawiciele każdego z podmiotów Federacji - po dwie osoby: jeden reprezentant władzy wykonawczej i jeden władzy ustawodawczej. W składzie Rady znajduje się więc 178 deputowanych. Wybierani są oni przez organy ustawodawcze poszczególnych podmiotów Federacji lub wyznaczani przez wyższych urzędników tych podmiotów (przedstawicieli wyższych organów władzy wykonawczej). Kadencja deputowanych odpowiada kadencji organów, przez które zostali wybrani. Jednocześnie władze te mogą odwołać deputowanego w trybie, w jakim został on powołany.
Rada Federacji jest organem stałym, formowana jest na czas nieograniczony. Ostania utworzona została w latach 2000-2002. Posiedzenia odbywają się w zależności od potrzeb, jednak nie rzadziej niż dwa razy w miesiącu.
Przewodniczącym Rady jest Siergiej Michajłowicz Mironow
Do kompetencji Rady zalicza się:
• zatwierdzenie zmiany granic między podmiotami,
• zatwierdzenie decyzji prezydenta o wojnie,
• decydowanie o możliwości wysłania sił zbrojnych za granicę Federacji,
• wyznaczanie terminu wyborów prezydenckich,
• pozbawienie władzy prezydenta,
• zatwierdzenie kandydatów na sędziów Sądu Konstytucyjnego, Najwyższego, Arbitrażowego, Prokuratora Generalnego (oraz jego odwołanie), zastępcy prezesa Izby Obrachunkowej i połowy jej składu (oraz odwołanie).
{mospagebreak}
Obowiązkowemu rozpatrzeniu przez Radę Federacji podlegają projekty przyjęte przez Dumę, a dotyczące: budżetu federalnego, federalnych podatków i opłat, regulacji finansowych, walutowych, kredytowych, celnych, emisji pieniądza, ratyfikacji i wypowiedzenia umów międzynarodowych, statusu i ochrony granicy państwowej oraz wojny i pokoju.
Duma Państwowa liczy 450 deputowanych, wybieranych na 5 lat (kadencja wydłużona z 4 lat na mocy poprawek do konstytucji wprowadzonych na mocy Federalnej Ustawy Konstytucyjnej z 30 grudnia 2008 r.). Bierne prawo wyborcze przysługuje osobom niepozbawionym praw obywatelskich, które ukończyły 21 lat.
Duma zbiera się na pierwsze posiedzenie w trzydziestym dniu po wyborach. Prezydent ma jednak prawo wyznaczenia wcześniejszego terminu. Pierwsze posiedzenie otwiera najstarszy wiekiem deputowany.
Wybory do Dumy są mieszane. Połowa. deputowanych wybieranych jest w dużych okręgach wyborczych (podział wg systemu d’Hondta), połowa w okręgach jednomandatowych, tworzonych na terenie całej Federacji.
W gestii Dumy leżą:
• zgoda na powołanie premiera, którego kandydaturę przedstawił prezydent,
• uchwalanie ustaw okołobudżetowych,
• udzielenie wotum zaufania dla rządu,
• powołanie i odwołanie prezesa Banku Centralnego, prezesa Izby Obrachunkowej i połowy jej składu, rzecznika praw obywatelskich,
• ogłoszenie amnestii,
• wniesienie oskarżenia przeciwko prezydentowi.
Inicjatywa ustawodawcza przysługuje prezydentowi, Radzie Federacji, poszczególnym członkom Rady, deputowanym Dumy, rządowi, organom władzy ustawodawczej podmiotów Federacji, a także Sądowi Konstytucyjnemu, Sądowi Najwyższemu i Najwyższemu Sądowi Arbitrażowemu, w sprawach ich dotyczących. Projekty dotyczące wprowadzenia zmian w podatkach, zwolnień z ich opłaty, pożyczek państwowych, zmian finansowych zobowiązań państwa i inne projekty, przewidujące wydatki pokrywane z budżetu federalnego, mogą być wniesione tylko na wniosek rządu.
Prawo federalne jest przyjmowane przez Dumę. W ciągu pięciu dni ustawa jest przekazywana do Rady na rozpatrzenie. Ustawa jest przyjmowana większością głosów lub w przypadku, gdy Rada nie rozpatrzy jej w ciągu 14 dni. W przypadku odrzucenia ustawy federalnej izby mogą powołać komisję uzgadniającą, po czym ustawa poddawana jest ponownie pod głosowanie w Dumie.
Następnie, w ciągu pięciu dni, ustawa jest przekazywana do kancelarii prezydenta do podpisania i ogłoszenia. Prezydent ma 14 dni na wydanie decyzji. Jeśli prezydent odrzuci ustawę, to Duma i Rada mogą wziąć ja na ponowne rozpatrzenie. Jeśli w powtórnym głosowaniu niezmienionego tekstu za przyjęciem opowie się minimum 2/3 członków Dumy i Rady, prezydent musi podpisać ustawę w ciągu siedmiu dni.
Ustawa konstytucyjna federalna przyjmowana jest większością 3/4 głosów Rady i 2/3 Dumy Państwowej. Taką ustawę prezydent musi podpisać i ogłosić w ciągu 14 dni.
Duma może zostać rozwiązana przez prezydenta w przypadku, gdy:
• trzykrotnie odrzuci, przedstawionego przez prezydenta, kandydata na stanowisko premiera,
• wyrazi wotum nieufności wobec rządu.
• Po rozwiązaniu izby niższej prezydent wyznacza datę wyborów, tak by nowa Duma zebrała się nie później niż cztery miesiące po rozwiązaniu poprzedniej. Duma nie może być jednak rozwiązana na mocy artykułu 117 konstytucji:
• w ciągu roku po wyborach,
• po postawieniu prezydenta w stan oskarżenia (aż do momentu decyzji Rady),
• w czasie wprowadzenia na całym terytorium stanu wyjątkowego lub wojennego,
• na 6 miesięcy przed końcem kadencji prezydenta.
Ostatnie wybory w Rosji miały miejsce 2 grudnia 2007 roku. Wygrała je proprezydencka partia „Jedna Rosja” zdobywając znaczną przewagę nad innymi partiami. Rozkład mandatów poszczególnych frakcji przedstawia się następująco: (stan na 23.11.2008 r.)
Jedna Rosja (Единая Россия): 315 mandatów - 70 proc.
Komunistyczna Partia Federacji Rosyjskiej (Коммунистическaя партиа Российской Федерации): 57 mandatów - 12, 67 proc.
Liberalno-Demokratyczna Partia Rosji (Либерально-демократическая партия России): 40 - 8,89 proc.
Sprawiedliwa Rosja (СПРАВЕДЛИВАЯ РОССИЯ: РОДИНА/ПЕНСИОНЕРЫ/ЖИЗНЬ): 38 mandatów - 8,44 proc.
Przewodniczącym Dumy Państwowej jest Borys Gryzłow (do 7 maja 2008 r. jednocześnie lider partii „Jedna Rosja”).
b) Władza wykonawcza – prezydent i rząd
Głowa państwa
Funkcję głowy państwa sprawuje Prezydent Federacji. Posiada on silną pozycję w systemie politycznym. Wybierany na okres 6 lat (kadencja wydłużona z 5 lat na mocy poprawek do konstytucji wprowadzonych na mocy Federalnej Ustawy Konstytucyjnej z 30 grudnia 2008 r.) w wyborach ogólnych, równych, bezpośrednich i tajnych. Kandydat na prezydenta musi mieć ukończone 35 lat, być obywatelem Rosji i mieszkać na jej terenie nieprzerwanie minimum 10 lat. Stanowisko prezydenta można zajmować nie więcej niż dwa razy z rzędu.
Obecnie rzeczywista rola prezydenta oddala się od roli konstytucyjnej. Dzieje się tak w wyniku słabej roli partii politycznych i chęci wzmocnienia władzy centralnej. Prezydent stanowi ośrodek władzy, jest uznawany za właściwy czynnik integrujący Federację. W zakres kompetencji prezydenta zaczyna wchodzić coraz więcej elementów, nie zawartych w konstytucji.
Prezydent pełni cztery zasadnicze funkcje:
• głowy państwa,
• szefa władzy wykonawczej,
• głównodowodzącego Sił Zbrojnych,
• twórcy i realizatora polityki wewnętrznej i zewnętrznej.
Do kompetencji prezydenta należy również mianowanie:
• premiera, a na jego wniosek wicepremierów i ministrów federalnych, ma również prawo ich odwołać,
• szefa Banku Centralnego, po przedstawieniu jego kandydatury Dumie Państwowej,
• sędziów Sądu Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego, Wyższego Arbitrażowego Sądu oraz sędziów innych sądów federalnych,
• Prokuratora Generalnego,
• członków Rady Bezpieczeństwa, której osobiście przewodniczy,
• przedstawicieli prezydenta FR,
• wyższego dowództwa Sił Zbrojnych,
• dyplomatów (po konsultacji z odpowiednimi komisjami),
• pracowników administracji prezydenta.
Prezydent wyznacza również datę wyborów parlamentarnych, może wnosić własne projekty ustaw, a w sytuacjach, określonych w konstytucji, ma prawo rozwiązać Dumę.
Jako szef władzy wykonawczej przewodniczy obradom rządu. Prezydent zatwierdza i ogłasza prawo federalne, może wydawać dekrety i rozporządzenia. Corocznie wygłasza orędzie wobec Zgromadzenia Federalnego, dotyczące sytuacji w kraju, głównych kierunków wewnętrznej i zagranicznej polityki. Decyduje o wojnie i pokoju. W kompetencji głowy państwa znajduje się również kwestia nadawania obywatelstwa, odznaczeń oraz udzielenia prawa łaski.
{mospagebreak}
Prezydent jako przedstawiciel Federacji Rosyjskiej w stosunkach międzynarodowych ratyfikuje i podpisuje umowy międzynarodowe, prowadzi negocjacje, przyjmuje listy uwierzytelniające akredytowanych przy nim dyplomatów.
Rozpoczęcie kadencji i jej zakończenie następuje w momencie złożenia przysięgi przez nowowybranego prezydenta. W przypadku rezygnacji urzędującego szefa państwa wybory powinny być przeprowadzone nie później niż trzy miesiące od tego momentu. Obowiązki prezydenta przejmuje w tym czasie premier, jednak bez możliwości rozwiązania Dumy Państwowej, wyznaczania referendum czy wnoszenia wniosku o poprawę lub zmianę konstytucji.
Prezydent może być pozbawiony pełnionej funkcji tylko na podstawie zarzutu zdrady stanu lub popełnienia innego ciężkiego przestępstwa, postawionego przez Dumę, potwierdzonego wyrokiem Sądów: Najwyższego (o fakcie popełnienia przestępstwa) i Konstytucyjnego (o spełnieniu wszystkich wymogów formalnych przy wnoszeniu aktu oskarżenia). Prawo odwołania z funkcji przysługuje zaś Radzie Federacji. Decyzja ta musi być podjęta większością 2/3 głosów w każdej z izb, na wniosek minimum 1/3 deputowanych Dumy oraz po powołaniu przez Dumę specjalnej komisji. Decyzja Rady powinna być podjęta nie później niż trzy miesiące po postawieniu przez Dumę zarzutu. W przeciwnym wypadku, zarzuty są oddalane.
W skład urzędu prezydenta Federacji Rosyjskiej wchodzą również:
1. Rada Bezpieczeństwa FR (bezpieczeństwo zewnętrzne, polityka zagraniczna),
2. Rada Prezydencka (organ doradczy w sprawach strategicznych; w jej składzie uczeni, biznesmeni, artyści, młodzież),
3. Wspólne komisje, podobne do ministerstw (obecnie jest ich 8),
4. Doradcy prezydenta (10 różnych sekcji, 12-16 osób wraz z szerokim zapleczem),
5. Przedstawiciele i pełnomocnicy prezydenta (gubernatorzy),
6. Specjalistyczne służby (6 ośrodków do badań ankietowych decyzji prezydenta),
7. Komitety i Rady urzędu prezydenta (obecnie 6, są to stałe organy zajmujące się zleconymi przez prezydenta projektami),
8. Szef Administracji Prezydenta (funkcję tę pełni obecnie Siergiej Siemionowicz Sobianin).
W komórkach zaliczanych do administracji prezydenta zatrudnionych jest około 17 tys. osób. Kolejne kilkanaście tysięcy osób stanowią różni konsultanci oraz służby zajmujące się obiektami prezydenckimi. Administracja prezydenta posiada własną flotę powietrzną, śmigłowce i samochody. Jest to instytucja całkowicie samodzielna i niezależna od ministerstw.
Obecnie trwa pierwsza kadencja prezydenta Dmitrija Miedwiediewa (Дмитрий Анатольевич Медведев). Jego kandydatura w wyborach prezydenckich została poparta przez Władimira Putina. W wyborach z 2 marca 2008 roku uzyskał 73 proc. głosów poparcia. Urząd głowy państwa objął 7 maja 2008 roku.
Rząd:
Pojęcie rządu w rosyjskim systemie politycznym nie jest wyraźnie sprecyzowane. W węższym znaczeniu odpowiada ono ang. Cabinet, w szerszym z kolei ang. Goverment. Poza tym istnieją jeszcze struktury Rady Ministrów oraz Prezydium RM.
1. Gabinet
Skład: premier, dwóch pierwszych wicepremierów, dwóch wicepremierów, 23 ministrów federalnych (stojących na czele najważniejszych ministerstw). Razem skupia 28 osób. Obraduje raz w tygodniu pod przewodnictwem prezydenta, wtedy też zapadają najważniejsze decyzje.
2. Goverment
Skład: członkowie Gabinetu, 9 przedstawicieli komitetów państwowych, 16 przedstawicieli komitetów federalnych (w randze ministrów; komitety te są powoływane w ramach wspólnych uprawnień Federacji i republik), 12 szefów służb (wyspecjalizowanych, np. nadzór weterynaryjny, służby dozymetryczne, FSB), 2 szefów agencji (wywiad), jeden dyrektor departamentu (obsługującego premiera), przewodniczący agencji nadzoru radiolokacyjnego. Razem 69 osób. W tym składzie rząd spotyka się raz na trzy miesiące.
3. Rada Ministrów
Znaczeniowo pokrywa się z pojęciem Gabinetu. Nie ma jednak określonego składu, gdyż na posiedzenia mogą być zapraszani przedstawiciele komitetów federalnych, państwowych, szefowie agend. Są to posiedzenia robocze, przewodniczy im premier.
4. Prezydium Rady Ministrów
Skład: premier, dwóch pierwszych wicepremierów, dwóch wicepremierów, ministrowie finansów, gospodarki, spraw zagranicznych, spraw wewnętrznych, obrony, przewodniczący państwowego Komitetu Zarządzania Majątkiem, przewodniczący Banku Centralnego Rosji, szef zarządu Komitetu Ochrony Państwa, szef administracji Rady Ministrów. Razem 14 osób. Obraduje pod przewodnictwem prezydenta. Spotkania mogą się odbywać nawet codziennie.
Rząd funkcjonuje głównie w znaczeniu pojęcia Gabinetu. Również to znaczenie jest brane pod uwagę w poniższym opracowaniu, dotyczącym kompetencji rządu jako organu władzy wykonawczej.
Premiera powołuje prezydent po uzyskaniu zgody Dumy. Kandydaturę wnosi się nie później niż dwa tygodnie po rozpoczęciu kadencji przez nowego prezydenta, lub w przypadku dymisji rządu w przeciągu tygodnia od momentu odrzucenia przez Dumę kandydata. Rząd składa dymisję na ręce nowo wybranego prezydenta.
Duma, od dnia zgłoszenia kandydatury, ma tydzień na podjęcie decyzji. Po trzykrotnym odrzuceniu propozycji prezydenta na stanowisko premiera, prezydent ma prawo wyznaczyć premiera, zdymisjonować Dumę i zarządzić nowe wybory.
Duma Państwowa może wyrazić wotum nieufności wobec rządu bezwzględną większością głosów. Prezydent może wtedy odwołać rząd bądź nie zgodzić się z Duma. Jeśli w ciągu trzech miesięcy Duma ponownie przegłosuje wotum nieufności wobec rządu prezydent może zdecydować o dymisji rządu lub Dumy.
Premier może złożyć wniosek o wotum zaufania. Jeśli Duma jego nie wyrazi prezydent może w ciągu 7 dni przyjąć dymisję rządu lub rozwiązać Dumę. W przypadku dymisji lub rezygnacji rząd działa do momentu utworzenia nowego.
Premier po otrzymaniu zgody Dumy w ciągu tygodnia przedstawia prezydentowi propozycję struktury władzy wykonawczej. Na wniosek premiera prezydent powołuje zastępców i ministrów. Premier określa też główne kierunki działań rządu.
W ramach swoich kompetencji rząd:
• opracowuje i przedstawia Dumie budżet Federacji i dba o jego wypełnienie; przedstawia Dumie sprawozdanie z wypełnienia budżetu,
• dba o prowadzenie jednolitej finansowej, kredytowej i pieniężnej polityki, polityki w zakresie kultury, nauki, oświaty, ochrony zdrowia, polityki społecznej i ochrony środowiska,
• zarządza własnością państwową,
• decyduje o sprawach związanych z obroną, bezpieczeństwem państwowym, realizacją polityki wewnętrznej,
• dba o praworządność, przestrzeganie praw i wolności obywatelskich, ochronę własności, porządek społeczny i walkę z przestępczością.
Obecnie (23.11.2008 r.) funkcję premiera pełni Władimir Putin (Владимир Владимирович Путин). Jego kandydatura została zgłoszona przez Dmitrija Miedwiediewa 7 maja 2008 r., zaś dzień później zaakceptowana przez Dumę Państwową. Zastąpił na tym stanowisku Wiktora Zubkowa.
Wicepremierzy:
Wiktor Zubkow (Виктор Алексеевич Зубков) - pierwszy wicepremier
Igor Szuwałow (Игорь Иванович Шувало) - pierwszy wicepremier
Siergiej Iwanow (Сергей Борисович Иванов) – wicepremier
Aleksandr Żukow (Александр Дмитриевич Жуков) – wicepremier
Aleksiej Kudrin (Алексей Леонидович Кудрин) - wicepremier, minister finansów
Dmitrij Kozak (Дмитрий Николаевич Козак) - wicepremier
Igor Sieczin (Игорь Иванович Сечи) - wicepremier
Siergiej Sobianin (Сергей Семенович Собяни) - wicepremier, szef Administracji Rządu
Ministrowie federalni (Федеральные министры):
Siergiej Ławrow (Сергей Викторович Лавров) – minister spraw zagranicznych
Elwira Nabiullina (Эльвира Сахипзадовна Набиуллина) - minister rozwoju gospodarczego
Siergiej Szmatko (Сергей Иванович Шматко) - minister energetyki
Wiktor Christienko (Виктор Борисович Христенко) – minister przemysłu i handlu
Jurij Trutniew (Юрий Петрович Трутнев) – minister zasobów naturalnych i ekologii
Anatolij Sierdiukow (Анатолий Эдуардович Сердюков) – minister obrony
Igor Lewitin (Игорь Евгеньевич Левитин) – minister transportu
Aleksandr Konowałow (Александр Владимирович Коновалов ) – minister sprawiedliwości
Aleksiej Gordiejew (Алексей Васильевич Гордеев) – minister rolnictwa
Tatiana Golikowa (Татьяна Алексеевна Голикова) – minister zdrowia i rozwoju społecznego
Raszid Nurgalijew (Рашид Гумарович Нургалиев) – minister spraw wewnętrznych
Igor Szczegolew (Игорь Олегович Щёголев)– minister łączności i środków masowego przekazu,
Aleksandr Awdiejew (Александр Алексеевич Авдеев) – minister kultury
Wiktor Basargin (Виктор Фёдорович Басаргин) - minister rozwoju regionalnego
Witalij Mutko (Виталий Леонтьевич Мутко) - minister sportu, turystyki i polityki ds. młodzieży
Andriej Fursenko (Андрей Александрович Фурсенко) – minister edukacji i nauki
Siergiej Szojgu (Сергей Кужугетович Шойгу) – minister ds. obrony obywatelskiej, sytuacji nadzwyczajnych i likwidacji skutków katastrof naturalnych
Władza sądownicza:
Sędzią może zostać osoba powyżej 25 lat, mająca wyższe wykształcenie prawnicze i staż pracy nie krótszy niż 5 lat. Sędziowie, na mocy konstytucji, są niezawiśli i podlegają tylko konstytucji i prawu federalnemu.
Sąd Konstytucyjny składa się z 19 sędziów. Do jego zadań należy orzekanie o zgodności z konstytucją na wniosek prezydenta, Rady Federacji, Dumy Państwowej, 1/5 członków Rady lub Dumy, rządu, Sądu Najwyższego, Arbitrażowego lub organów władzy ustawodawczej i wykonawczej podmiotów Federacji. Zajmuje się sporami kompetencyjnymi między organami federalnymi władzy państwowej, władzą federalną a podmiotami Federacji oraz między wyższymi organami władzy w podmiotach federacji.
Sad Najwyższy jest sądem ostatniej instancji. Do jego głównych zadań należy udzielanie wskazówek dotyczących praktyki procesowej.
4. Ocena sprawności
Zasady określone w samej konstytucji sprawiają, iż parlament nie jest w stanie w skuteczny sposób kontrolować rządu i prezydenta. Uprawnienia im nadane naruszają równowagę trójpodziału władzy. W ramach samej władzy wykonawczej, przewaga znajduje się zaś po stronie prezydenta. Jeśli premier ściśle współpracuje z prezydentem, faktycznie znajduje się pod jego ochroną. To za nim opowie się prezydent w przypadku konfliktu z parlamentem. Pozycję prezydenta wzmacniał dodatkowo brak ustabilizowanego systemu partyjnego. W czasie prezydentury Władimira Putina rządząca „Jedna Rosja” jest z kolei źródłem dodatkowego poparcia. Bardzo często można się spotkać z opinią, iż model władzy wykonawczej w Federacji Rosyjskiej dąży do prezydentury imperialnej.
Źródła:
Konstytucja Federacji Rosyjskiej z dnia 12 grudnia 1993 roku, Wydawnictwo Eksmo Education, Moskwa 2006
Oficjalna strona prezydenta Federacji Rosyjskiej: http://www.kremlin.ru
Oficjalna strona rządu Federacji Rosyjskiej: http://www.government.gov.ru
Oficjalna strona Dumy Państwowej: http://www.duma.gov.ru/
Oficjalna strona Rady Federacji: http://www.council.gov.ru/
Inne serwisy internetowe:
http://www.politika.su/fs/gd4.html
http://www.politika.su/fs/fs-tit.html
http://www.izbirkom.ru/
Wolność w szwedzkim modelu państwa opiekuńczego
