Konflikt turecko-grecki

Przez stulecia ludność grecka i turecka koegzystowała na Cyprze. W 1974 r. wyspa została podzielona na dwie części. Jak do tego doszło?

Cypr w czasach starożytnych zasiedlili Grecy. Później znajdował się we władaniu kilku różnych państw, w tym Imperium Otomańskiego. W 1878 r. od Turków rządy na wyspie przejęła Wielka Brytania, która podzieliła administracyjnie społeczność grecką i turecką.

Po drugiej wojnie światowej ruch Greków - enosis - mający na celu obalenie rządów brytyjskich na Cyprze i przyłączenie wyspy do ich państwa przybrał na sile. Przywódcą cypryjskich Greków stał się arcybiskup Makarios. W 1950 r. zorganizował on referendum, w którym 95% Greków cypryjskich opowiedziało się za przyłączeniem do Grecji. Brytyjczycy nie uznali referendum, w związku z czym powstała Cypryjska Organizacja Wyzwolenia Narodowego (EOKA), której celem była walka z kolonizatorami.

W wyniku brytyjskiej polityki mającej na celu utrzymanie władzy, a przede wszystkim własnego wojska na strategicznej wyspie doszło do skłócenia społeczności greckiej i tureckiej. Pojawiła się propozycja rządu w Ankarze, aby podzielić wyspę pomiędzy Turcję i Grecję (taksim). Została ona odrzucona przez rząd w Atenach.

Wielka Brytania zmuszona przez ataki partyzantów na wyspie i naciski międzynarodowe rozpoczęła 5 lutego 1959 r. rozmowy z Grecją i Turcją, w czasie których ustalono, że powstanie niepodległa Republika Cypru. Postanowienie to zostało potwierdzone na konferencji w Londynie, a 16 sierpnia 1960 r. została proklamowana Republika Cypru, której prezydentem został arcybiskup Makarios, a wiceprezydentem Turek Fazil Kuczuk. Konstytucja narzucająca sztuczny parytet we władzy, administracji i wojsku (70% Grecy, 30% Turcy) nie odzwierciedlała etnicznego składu mieszkańców wyspy (Turcy stanowią tylko 18% populacji), a także uniemożliwiała praktycznie funkcjonowanie administracji i wojska Republiki. Dodatkowo zawarto między Cyprem, Wielką Brytanią, Turcją i Grecją Traktat gwarancyjny, który upoważniał strony do wspólnej lub indywidualnej interwencji zbrojnej na wyspie w razie naruszenia konstytucji.

Makarios wysunął propozycję zmian politycznych , która została odebrana przez Turków jako próba osłabienia ich znaczenia na wyspie. Towarzyszyły temu zamieszki na Cyprze i demonstracja siły państw sygnatariuszy Traktatu gwarancyjnego. Odżyły idee enosis i taksim. Pojawiło się napięcie pomiędzy rządami w Ankarze i Atenach, które było redukowane przez działania Waszyngtonu, majce na celu utrzymanie jedności w ramach NATO.

Makarios usiłował rozwiązać problemy Cypru bez udziału Grecji i Turcji porozumiewając się nowym przywódcą Turków cypryjskich Raufem Denktaszem. Próby te zostały jednak storpedowane przez ingerencje rządu w Ankarze i junty pułkowników rządzącej Grecją. 15 lipca 1974 r. sterowana przez „czarnych pułkowników” organizacja EOKA 2 obaliła siłą Makariosa, który sprzeciwił się koncepcji enosis. W wyniku tego rząd turecki 20 lipca 1974 r. rozpoczął inwazję na wyspę, co doprowadziło do krwawych walk. Rząd ateński ogłosił powszechną mobilizację i przygotowywał się do ataku na Turcję. Zapobiegły temu naciski USA i Wielkiej Brytanii. Mimo rezolucji ONZ nawołującej do wstrzymani działań wojskowych Turcy kontynuowali inwazję aż do zajęcia 37% powierzchni wyspy.

Po zakończeniu walk, na Cypr wrócił Makariaos i zaproponował utworzenie wspólnego państwa z centralnym rządem 8 kantonami tureckimi zajmującymi 18% powierzchni kraju. W odpowiedzi Denktasz 13 lutego 1975 r. ogłosił jednostronną deklarację o utworzeniu tymczasowego Federacyjnego Państwa Turków Cypryjskich, która nie została uznana przez Greków. W kolejnych latach ONZ podejmowała kilka inicjatyw w kierunku unormowania stosunków na wyspie. Po jednej z nich, 15 listopada 1983 r., Turcy ogłosili deklarację o utworzeniu Tureckiej Republiki Północnego Cypru. Nowe państwo utworzona na okupowanych ziemiach jako jedyna na świecie uznała tylko Turcja. Idea taksim stała się faktem.