Gagauzja jest zamieszkiwana przede wszystkim przez Gagauzów (ponad 80 proc.), którzy stanowią

odrębną grupę etniczną pochodzenia tureckiego.[3] Posługują się przede wszystkim językiem gagauskim, ale również rosyjskim. Obok nich status języka oficjalnego w tym regionie posiada język mołdawski[4]. Należy pamiętać, że pomimo silnych związków Gagauzów z Turcją, mieszkańcy tego regionu wyznają prawosławie. Od kiedy separatyzm gagauski powoduje napięte stosunki na linii Komrat-Kiszyniów?

Jest wiele teorii dotyczących pochodzenia Gagauzów.[5] Do najbardziej rozpowszechnionych należą te, które ich etnogenezę upatrują w związkach ze średniowiecznymi plemionami tureckimi, lub procesem sturczenia grup Bułgarów. Pierwsze próby uzyskania niezależności były podejmowane przynajmniej od XIX w. Nigdy nie miały one charakteru starć zbrojnych, choć warto wspomnieć o bezkrwawym powstaniu komrackim z 1906 r., które często jest przywoływane w historiografii gagauskiej. Republikę Gagauską proklamowano już w 1990 r. – jeszcze przed upadkiem ZSRR. Była ona próbą secesji od Mołdawskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej (SRR), ale nie od samego ZSRR. Fakt ten do dzisiaj negatywnie rzutuje na stosunki mołdawsko-gagauskie. Po ogłoszeniu niepodległości przez Republikę Mołdawii i upadek ZSRR, Gagauzja znalazła się w granicach Mołdawii. Jej niezależność nie była uznawana przez Kiszyniów.[6] 

O oficjalnym uznaniu odrębności Gagauzji przez władze Mołdawii można mówić od 23 grudnia 1994 r., kiedy to mołdawski parlament przyjął Ustawę o Specjalnym Prawnym Statusie Gagauzji, na mocy której powstała Autonomia Gagauska (Gagauz Yeri).[7] Jak wygląda sytuacja w Gagauzji dzisiaj?

Władze Gagauzji nie deklarują chęci odłączenia się od Mołdawii, ale zwracają uwagę na – ich zdaniem – niekorzystny podział środków finansowych dla regionów dokonywany przez Kiszyniów. Gagauzja, podobnie jak cała Mołdawia, jest obszarem bardzo biednym. W wielu rodzinach znajduje się przynajmniej jedna osoba, która na stałe pracuje za granicą, np. w Rumunii, Rosji, lub Turcji. Gospodarka opiera się przede wszystkim na rolnictwie. Sektorem szczególnie niedofinansowanym jest branża przetwórstwa rolno-spożywczego. Pomimo dobrych warunków naturalnych zbiory są niskie; brakuje środków na zwiększenie wydajności produkcji, mechanizację upraw; nie ma również odpowiednich powierzchni magazynowych. Bieda Gagauzów nie pozwala na daleko posunięte plany autonomizacji regionu, ale nie przeszkadza w kultywowaniu tradycji, zwyczajów i utrzymywaniu pewnej niechęci w stosunku do bogatszych części Mołdawii.

Na spore różnice pomiędzy rozwojem Gagauzji i pozostałych części Mołdawii kładł nacisk m.in. Michail Formuzal, baszkan Gagauzji.[8] W swoim przemówieniu z 9 kwietnia 2010 r.[9] zwrócił uwagę m.in. na pogłębiające się dysproporcje w przeciętnych miesięcznych zarobkach Gagauzów i Mołdawian oraz dość niekorzystne dane demograficzne (coraz większe różnice w liczbie urodzeń na 1000 mieszkańców).

Warto jednak zaznaczyć, że o ile identyfikacja Gagauzów z obszarem Gagauzji jest znaczna, to separatyzm ten powoduje mniejsze implikacje polityczne niż naddniestrzański. Jego charakter ma bowiem podłoże przede wszystkim kulturowe. Mieszkańcy autonomii swoją uwagę przywiązują przede wszystkim do takich spraw jak kultywowanie języka i tradycji, kwestie polityczne, na tyle na ile to możliwe, pozostawiają na uboczu. Ma to związek m.in. z faktem zamieszkiwania regionu przez bardzo dużą liczbę różnych grup etnicznych.

W Gagauzji obecni są także przedstawiciele narodowości polskiej. Choć Polonia na tym terenie nie jest jednym z największych skupisk naszych Rodaków w Mołdawii[10], to jednak działa bardzo prężnie. Liderką polskiej społeczności jest p. Ludmiła Wolewicz, będąca prezesem „Stowarzyszenia Polaków w Gagauzji”[11], które rozpoczęło swoją działalność w 2004 r. Obecnie liczy ponad 200 członków. Co ważne, działalność polskich środowisk jest wspierana przez polskie władze, ale mogą one liczyć także na życzliwość ze strony przedstawicieli autonomii.[12] Jak będzie się rozwijać sytuacja w Gagauzji?

Prawdopodobnie nigdy nie dojdzie do odłączenia się Republiki Gagauskiej od Mołdawii. Do głównych czynników chroniących integralność terytorialną Mołdawii zaliczyć należy: 1) złą sytuację społeczno-ekonomiczną zarówno autonomii, jak i Mołdawii; 2) brak zwartości terytorium separatystycznego regionu; 3) dużą liczbę grup etnicznych; 4) brak poparcia społeczności międzynarodowej, czy liczących się państw w regionie; 5) wcześniejsze uznanie statusy autonomii Gagauzji.

W związku z powyższym, nie ma podstaw, aby sądzić iż separatyzm gagauski może przyczynić się do powstania odrębnego podmiotu prawa międzynarodowego publicznego, czy też przyłączenia się Gagauzji do innego państwa. Gagauzja jest zbyt słabym organizmem, a jej mieszkańcy mogą dość swobodnie kultywować swój język, tradycje i zwyczaje. Dodatkowo, trudno uznać Gagauzję za liczący się podmiot stosunków międzynarodowych. Autonomia posiada jedynie swojego reprezentanta w Unrepresented Nations and Peoples Organization (UNPO).[13] Również zainteresowanie Turcji kwestią gagauską wydaje się być ograniczone.

Separatyzm gagauski rzadko jest przedmiotem rozważań specjalistów z zakresu stosunków międzynarodowych. Jest jednak interesującym przykładem zmagań niewielkiej społeczności z trudnościami dotyczącymi możliwości kultywowania własnych tradycji, zwyczajów i pielęgnowaniem języka. Pomimo braku możliwości odłączenia się Gagauzji od Mołdawii, raczej nie osłabnie – ma solidne podstawy. * Autor był współorganizatorem i uczestnikiem wyprawy badawczej Katedry Stosunków Międzynarodowych Klubu Jagiellońskiego do Mołdawii (17-27 lipca 2009 r.). W jej trakcie zwiedzono m.in. Komrat i spotkano się z przedstawicielami Polonii oraz zastępcą baszkana – prezydenta autonomii gagauskiej. Podczas rozmowy poruszono m.in. takie kwestie jak: relacje na linii Kiszyniów-Komrat; stosunki gagausko-tureckie; czy sytuacja społeczno-ekonomiczna Gagauzji.