Unia Europejska w walce z narkobiznesem - implementacja działań na poziomie międzynarodowym

Unia Europejska (UE) od lat zmaga się z narkotykowym problemem, który stanowi poważne zagrożenie dla europejskiego bezpieczeństwa pod wieloma aspektami. W celu jego rozwiązania, państwa unijne realizują wspólnie politykę antynarkotykową, której jednym z priorytetów jest współpraca międzynarodowa na rzecz zwalczania nielegalnych substancji narkotycznych. Artykuł przedstawia działania, inicjatywy i porozumienia międzynarodowe podejmowane przez Unię Europejską w ramach prowadzonej polityki antynarkotykowej, jednocześnie pokazując szeroki zakres przedmiotowy i geograficzny unijnego współdziałania antynarkotykowego.

Jednym z zagrożeń dla bezpieczeństwa państw, jak i całej społeczności międzynarodowej są narkotyki i związany z nimi narkobiznes. Co istotne, problem narkotykowy jest problemem globalnym, mającym transgraniczny charakter. Produkcji, handlu i spożycia nielegalnych środków psychoaktywnych nie można bowiem zatrzymać na granicy. Praktycznie każdy region świata odczuwa negatywne skutki związane z tymi nielegalnymi substancjami i żadne państwo nie jest w stanie poradzić sobie z nim samodzielnie. Dlatego też, tak ważne jest, aby cała społeczność międzynarodowa podjęła wspólne działania, ażeby jak najefektywniej rozwiązać kwestię narkobiznesu.

Państwa należące do Unii Europejskiej od dekad zmagają się z kwestią narkotykową. W ostatnich latach problem ten zaczął przybierać na sile, zaś unijny rynek narkotykowy stał się bardziej dynamiczny, innowacyjny i umiędzynarodowiony. Nie dziwi zatem fakt, iż w swoich strategiach antynarkotykowych i planach działania w zakresie narkotyków, Unia Europejska podkreśla istotność współpracy międzynarodowej. Jest ona jednym z priorytetów unijnej antynarkotykowej polityki. Współdziałanie z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi ma być zatem wzmacniane i rozwijane poprzez umowy i porozumienia międzynarodowe, podejmowanie wspólnych działań, realizowanie projektów, prowadzenie dialogu czy też udzielanie pomocy finansowej i technicznej państwom trzecim.

Od początku lat 80. XX wieku, Wspólnota Europejska aktywnie uczestniczy w pracach Organizacji Narodów Zjednoczonych na rzecz zwalczania handlu narkotykami. Państwa członkowskie brały aktywny udział w przygotowaniu Konwencji NZ o zwalczaniu nielegalnego obrotu środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi, przyjętej w 1988 r. w Wiedniu. Następnie, wzrost zaangażowania państw europejskich w działaniach Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) nastąpił wraz z ogłoszeniem w 1989 r. „dekady walki z narkotykami 1991 – 2000” . Przedstawiciele Wspólnoty podjęli uczestnictwo w pracach wybranych agend ONZ, takich jak Program Kontroli Narkotyków, Międzynarodowa Rada ds. Kontroli Narkotyków czy Komisja ds. Narkotyków. Ponadto, podczas specjalnej sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ, poświęconej zwalczaniu narkotyków, która miała miejsce w dniach 8 – 10 czerwca 1998 r. w Nowym Jorku, Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (ang. European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction, EMCDDA) aktywnie włączyło się w debatę i zaangażowało w pracę nad strategią zmniejszania popytu na narkotyki .

Unia Europejska współpracuje jednocześnie z innymi międzynarodowymi organizacjami zajmującymi się problemem narkotykowym i bierze udział w skoordynowanych działaniach na rzecz globalnej walki z narkotykami. Oprócz wspomnianych powyżej agend ONZ, UE współpracuje również z takimi instytucjami i organizacjami jak: Biuro NZ ds. narkotyków i przestępczości (UNODC), Wspólny Program NZ ds. HIV/AIDS (UNAIDS), Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), Rada Europy, Światowa Organizacja Celna (WCO) , Grupa Pompidou, Interpol, Międzyamerykańska Komisja ds. Kontroli Narkomanii (CICAD), Europejski Program Badań Ankietowych w Szkołach na temat Alkoholu i Narkomanii (ESPAD) .

Kolejną formą współpracy międzynarodowej na rzecz walki z narkotykami jest Dialog Transatlantycki. W ramach tego międzyregionalnego dialogu, Wspólnota Europejska i Stany Zjednoczone zobowiązały się podjąć działania mające zakończyć nielegalny proceder handlu narkotykami, ich produkcję i konsumpcję, a także zwalczać powiązaną z nimi zorganizowaną działalność przestępczą. We Wspólnym Planie Działania przyjętym w ramach Nowego Programu Transatlantyckiego ogłoszonego w 1995 r., podkreślono potrzebę wzmocnienia bilateralnej współpracy. Miała się ona opierać przede wszystkim na wymianie danych, informacji, analiz czy opracowań dotyczących międzynarodowych grup przestępczych odpowiedzialnych za produkcję i przemyt narkotyków. Ponadto, brano pod uwagę nawiązanie instytucjonalnej współpracy pomiędzy jednostkami wymiaru sprawiedliwości czy służbami policyjnymi. W 1997 r. w ramach Nowego Programu Transatlantyckiego zawiązano również współprace w zakresie kontroli prekursorów chemicznych. Fundamentalną formą współpracy pomiędzy UE i USA są jednak spotkania ekspertów. Biorą w nich udział przedstawiciele Komisji Europejskiej i Agencji Stanów Zjednoczonych ds. Zwalczania Narkotyków (DEA).

Co więcej, UE i USA podejmują wspólne działania w zakresie zwalczania narkotyków i prania brudnych pieniędzy w regionie Karaibów. Jedną z podjętych inicjatyw jest Plan Działania w sprawie Barbadosu, który zmierza do zmniejszenia przemytu nielegalnych substancji na tej wyspie. Stany Zjednoczone wspierają także unijną Karaibską Inicjatywę Antynarkotykową .
Unia Europejska zacieśnia współpracę również z państwami kandydującymi do UE i z państwami będącymi potencjalnymi kandydatami. Pomoc finansowa i techniczna jest udzielana tym państwom w ramach Instrumentu Pomocy Przedakcesyjnej (IPA). Ma on za zadanie wspierać państwa w dziedzinie wzmocnienia zdolności instytucjonalnej, współpracy transgranicznej, rozwoju społeczno – gospodarczego i rozwoju wsi. Co więcej, ma je przygotować do wstąpienia do UE. Beneficjentami IPA w latach 2007 – 2013 były: Albania, Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Kosowo, Macedonia, Islandia, Czarnogóra, Serbia i Turcja .

Państwa kandydujące i państwa potencjalnie kandydujące do UE mogą na ramach zawartych porozumień brać udział w unijnych programach i agendach. EMCDDA w 2012 r. utworzył IPA 4, który ma za zadanie przygotować beneficjentów IPA do uczestnictwa w pracach EMCDDA i sieci Reitox. W ramach tego instrumentu, EMCDDA prowadzi projekty współpracy technicznej z państwami, dąży do konsolidacji współpracy z każdym państwem na poziomie instytucjonalnym, rozwija naukową kooperację w związku z gromadzeniem danych czy informacji, promuje wartość dodaną współdziałania, a także przeprowadza szkolenia w zakresie wykorzystywania Reitox .

{mospagebreak} 

Stosunki z państwami trzecimi rozwijane są także w ramach Europejskiej Polityki Sąsiedztwa (ENP). Obecnie unijne wsparcie w ramach tej polityki kierowane jest do 16 państw: Algieria, Armenia, Azerbejdżan, Białoruś, Egipt, Gruzja, Izrael, Jordania, Liban, Libia, Mołdawia, Maroko, Okupowane Terytoria Palestyny, Syria, Tunezja i Ukraina. Pomoc finansowa i techniczna udzielana tym państwom ma przyczynić się do osiągnięcia wytyczonych celów i reform w różnych dziedzinach. Aby zachęcić państwa ENP do przyjęcia unijnych norm i standardów, jak i również do reform administracyjnych, są one stopniowo dopuszczane do uczestnictwa w pracach agend UE. Dla przykładu, od 2009 r. EMCDDA współpracuje z tymi państwami w dziedzinie wymiany informacji i metodologii odnośnie monitorowania sytuacji narkotykowej i organizowania wspólnych akcji szkoleniowych .  

Unia Europejska rozwija również stosunki ze swoim największym sąsiadem, to jest Federacją Rosyjską. Zostały one sformalizowane wraz z podpisaniem w 1994 r. układu o Partnerstwie i Współpracy . W 2003 r. na szczycie w Sankt Petersburgu zadeklarowano wzmocnienie współpracy i ustanowiono cztery wspólne przestrzenie współpracy. Jedna z nich skupia się na bezpieczeństwie, walce z przestępczością, praniem brudnych pieniędzy, handlem narkotykami, współpracy policyjnej i sądowej . Oficjalnym partnerem EMCDDA w kwestii narkotyków ze strony rosyjskiej jest Federalna Służba Kontroli Narkotyków .

Poprzez różnego rodzaju projekty, Unia Europejska wspiera inne regiony w ich walce z nielegalnym biznesem narkotykowym. Działania unijne skupiają się przede wszystkim na Centralnej Azji, która powiązana jest z produkcją i handlem heroiny, a także na regionie Ameryki Łacińskiej i Karaibów, jak i Afryce Zachodniej, których państwa są producentami i punktami tranzytowymi kokainy .

Ochrona granic i zwalczanie handlu nielegalnymi substancjami są głównymi wyzwaniami dla pięciu państw Azji Centralnej: Kazachstanu, Kirgistanu, Tadżykistanu, Turkmenistanu i Uzbekistanu. Wieloletnie, regionalne programy BOMCA i CADAP realizowane przy wsparciu Unii Europejskiej mają za zadanie wzmacniać bezpieczeństwo i stabilność regionu .
Program Zarządzania Granicami w Azji Centralnej (BOMCA) jest jednym z największych programów wsparcia Komisji Europejskiej dla Azji Centralnej. Na lata 2003 – 2014 Komisja Europejska przeznaczyła na niego 33 mln euro. Głównym celem programu jest zabezpieczenie procesu stopniowego adoptowania w państwach Azji Centralnej nowoczesnych metod zarządzania granicami, w celu wzmocnienia bezpieczeństwa przygranicznego i ułatwienia legalnego handlu. W imieniu UE program ten jest wdrażany przez Program NZ ds. Rozwoju, przy współpracy z Międzynarodowym Centrum Rozwoju Polityki Migracyjnej.

Program składa się z trzech komponentów: doradztwo w zakresie reform prawnych i instytucjonalnych; wzmocnienie narodowych zdolności szkoleniowych oraz działania pilotażowe w zakresie zintegrowanego zarządzania granicami.

Komisja Europejska wspiera działania w dziedzinie zarządzania granicami w Azji Centralnej od końca lat 90. XX w. Po kilku misjach oceniających sytuację i interwencjach na małą skalę podjętych, w latach 2003 -2004 pierwszy główny i wieloletni etap EU BOMCA (zwana BOMCA 4) została rozpoczęta w 2004 r.

W 2011 r. rozpoczęto ósmy etap BOMCA, która ma trwać do roku 2014. Kontynuuje on promocję konceptu zintegrowanego zarządzania granicami, obejmując przy tym pięć obszarów interwencji. Na obszary te składa się: instytucjonalna reforma w Kirgistanie i Tadżykistanie, wzmocnienie zdolności szkoleniowych w Azji Centralnej, wzmocnienie kompetencji antynarkotykowych agencji przygranicznych Azji Centralnej, punkty przekroczenia granic i posterunki przygraniczne, zadania horyzontalne, mające na celu ułatwienie komunikacji pomiędzy partnerami szczebla regionalnego, narodowego i międzynarodowego poprzez rozwój platformy współpracy i koordynacji na poziomie regionalnym i krajowym .

Kolejnym programem realizowanym w Azji Centralnej jest Program Działań Narkotykowych Azji Centralnej (CADAP). Program rozpoczęto w 2003 r., obecnie zaś, od roku 2011, implementowany jest jego piąty etap. Faza ta jest wdrażana przez konsorcjum państw członkowskich UE, na czele z niemiecką Agencją Współpracy Międzynarodowej (GIZ).
Głównym celem CADAP jest zapewnienie państwom Azji Centralnej politycznych, prawnych i technicznych umiejętności i wiedzy, a poprzez to ułatwienie stopniowego przyjęcia międzynarodowych i unijnych dobrych praktyk i standardów w zakresie polityki narkotykowej, prewencji i metod zmniejszania popytu na narkotyki. Program ten realizuje założenia strategii antynarkotykowej UE na lata 2007 – 2012, a także Plan działania UE – Azja Centralna w dziedzinie narkotyków, przyjęty na lata 2009 – 2013.

Dobre praktyki UE powinny być przyjęte przez państwa azjatyckie przede wszystkim w zakresie takich obszarów jak: epidemiologia narkotyków, w celu utworzenia trwałej zdolności do analizowania danych dotyczących narkotyków; leczenie uzależnienia od narkotyków w więzieniu, jak i poza nim; kampanie prewencyjne w mediach informujące lokalne społeczności o negatywnych skutkach zażywania substancji narkotycznych.

Podczas, gdy BOMCA 8 ma na celu walkę z handlem narkotykami, CADAP 5 skupia swoją działalność na zmniejszaniu popytu na nie. Faza piąta składa się z czterech głównych komponentów. Pierwszym z nich jest DAMOS, który ma na celu pomóc władzom w lepszym zrozumieniu tranzytu, użycia i nadużycia narkotyków. Następnym jest TREAT, mający na celu wspieranie wprowadzenia do służby zdrowia nowoczesnych metod leczenia narkomanii. Pozostałe dwa to MEDISSA, wspierający władze w działaniach zapobiegających potencjalne użycie narkotyków i działaniach zmniejszających liczbę uzależnionych i OCAN, będący podstawą przy zarządzaniu projektami powyższych trzech komponentów .

Kokaina przemycana na rynki europejskie pochodzi głównie z państw regionu Andyjskiego, to jest z Peru, Boliwii, Kolumbii, Ekwadoru. Co więcej, aż 54% dostępnej marihuany produkowane jest w państwach Ameryki Południowej . Dlatego też, Unia Europejska kładzie nacisk na współpracę w zakresie walki z narkotykami z państwami tego regionu.
Od lat 90. XX w. współpraca UE i Ameryki Łacińskiej w celu zwalczania nielegalnych narkotyków i zorganizowanej przestępczości oparta jest na zasadzie wspólnej odpowiedzialności, zarówno za zmniejszanie popytu, jak i podaży na narkotyki. W 1995 r., UE rozpoczęła dialog polityczny wysokiego szczebla na temat narkotyków z państwami gospodarczego ugrupowania „Andyjski wspólny Rynek”, następnie w 1998 r. powołano Mechanizm współpracy i koordynacji w zakresie narkotyków pomiędzy Unią Europejską, Ameryką Łacińską i Karaibami (CCM EU - LAC). Kwestia współdziałania w zakresie walki z narkotykami poruszana jest również na obradach Europejsko – Latynoamerykańskiego Zgromadzenia Parlamentarnego (EUROLAT) czy Szczytach UE – LAC. Także w dziedzinie kontroli nad chemicznymi prekursorami i zwalczania procederu prania brudnych pieniędzy UE realizuje z państwami latynoamerykańskimi programy współpracy i podpisuje bilateralne porozumienia.

Panamski Plan Działania z 1999 r. i Lizbońskie Priorytety z 2000 r. ustanowiły w ramach Mechanizmu CCM EU – LAC pięć priorytetów współpracy, w tym między innymi redukcję popytu, współpracę sądownictwa i służb policyjnych czy zwalczanie prania nielegalnych środków finansowych. W przyjętej w 2007 r. deklaracji z Port of Spain, oba regiony zatwierdziły programy technicznego wsparcia w zakresie budowy potencjału w policji, służbie celnej czy prewencji, stwierdziły potrzebę utworzenia narkotykowych punktów obserwacyjnych, a także wzmocnienie morskiej kooperacji i kontroli nad prekursorami chemicznymi. Rezultatem podpisanej deklaracji było zawiązanie Programu COPOLAD.

COPOLAD, jako program współpracy pomiędzy Unią Europejską i Ameryką Łacińską w zakresie polityki antynarkotykowej oficjalnie rozpoczęto 31 stycznia 2011 r. Jego czas trwania określono na 42 miesiące. Program w całości finansowany jest przez UE, która przeznaczyła na niego 6 mln euro. Do celów ogólnych programu zalicza się: udoskonalenie międzyregionalnego dialogu pomiędzy UE a Ameryką Łacińską, wzmocnienie polityk antynarkotykowych państw Ameryki Łacińskiej, promocję współpracy pomiędzy narodowymi agencjami współpracy obydwu regionów, czy też obustronną wymianę doświadczeń.

{mospagebreak} 

Unia Europejska realizuje z państwami Ameryki Łacińskiej i Karaibów szereg programów współpracy. W ramach Instrumentu na rzecz Stabilności powołano program PRELAC, który ma na celu zapobiegać dywersji narkotykowych prekursorów. Inną inicjatywą jest program PRADICAN, który ma za zadanie wzmacniać politykę antynarkotykową państw regionu andyjskiego. Dla tego też regionu przeznaczony jest program DROSICAN, mający walczyć z narkotykami syntetycznymi. W Boliwii realizowane jest kilka różnych projektów, między innymi APEMIN II, który ma wspierać zrównoważony rozwój w obszarach, na których hoduje się kokę czy FONADAL, który udziela pomocy lokalnym władzom i instytucjom społecznym, w tychże obszarach. Podobne programy mające na celu regionalny rozwój, wspomaganie władzy, i wzmacnianie stabilności i pokoju realizowane są w Peru czy Kolumbii. Większość projektów i programów, bowiem aż 102 na 135 ma na celu zmniejszanie podaży na narkotyki, zaś tylko 22 projekty skupiają się na redukcji popytu.

W celu zredukowania ilości produkowanych w Ameryce Łacińskiej narkotyków, UE od lat promuje alternatywny rozwój, polegający na zastąpieniu upraw koki innymi produktami rolniczymi. Co więcej, do czasu podpisania z poszczególnymi państwami porozumień handlowych, UE przyznała krajom regionu specjalne preferencje handlowe na produkty rolne, zwane „Drugs GSP” .
Kokaina przedostaje się do Unii Europejskiej nie tylko szlakiem karaibskim, ale również poprzez Afrykę Zachodnią, dlatego też UE w swojej polityce narkotykowej skupia się także na tym obszarze. Realizowany w latach 2006 – 2010 projekt CO – LAC – AO, obejmował swoim zasięgiem państwa Ameryki Łacińskiej i Karaibów, i kraje Afryki Zachodniej i miał na celu znaczne zmniejszenie ilości kokainy przeznaczonej i przemycanej do Afryki i jej wód terytorialnych . Innym programem mającym zwalczać przemyt narkotyków do Afryki jest „Szlak Kokainowy”(Cocaine Route). Ten trans – regionalny program został rozpoczęty w 2009 r. i obejmuje swoim działaniem 36 państw, z czego ponad połowa to państwa afrykańskie, pozostałe zaś to kraje Ameryki Łacińskiej i Karaibów. Ma on ponadto na celu udzielanie wsparcia w walce z międzynarodowymi organizacjami przestępczymi, działającymi na szlaku kokainowym .
W ramach programu „Cocaine Route” realizowane są różne projekty. Jednym z nich jest Operacja COCAIR III, podjęta przy współpracy ze Światową Organizacją Celną, Interpolem i Biurem NZ ds. Narkotyków i Przestępczości. Operacja przeprowadzona została pomiędzy 28 listopada a 2 grudnia 2011 r. i miała na celu wzmocnienie kontroli lotniskowej w zakresie przemytu narkotyków na 30 lotniskach Afryki Centralnej i Zachodniej, między innymi w Nigerii, Burkinie Faso, Mali czy Senegalu. W rezultacie skonfiskowano 486 kg marihuany, 24 kg kokainy, 5 kg heroiny, prawie 3 mln euro w gotówce czy też inne nielegalne towary jak broń i kość słoniową. Podczas realizacji COCAIR III szczególną uwagę zwracano także na ludzi przemycających narkotyki do Europy, zwanych potocznie mułami .

W marcu 2013 r. Komisja Europejska ogłosiła, iż Unia Europejska rozpocznie nowy projekt, który przyczyni się do walki z procederem prania brudnych pieniędzy w takich państwach, jak Ghana, Nigeria, Senegal i Republika Zielonego Przylądka. Głównym celem projektu ma być wzmocnienie efektywności sądownictwa i egzekwowania prawa w walce państw z międzynarodowymi grupami przestępczymi, przy pełnym poszanowaniu praw człowieka. Projekt o wartości 1,8 mln euro ma być realizowany w ramach Instrumentu na rzecz Stabilności i ma być częścią Programu „Cocaine Route” .

Łatwość przepływu dóbr, osób czy środków finansowych pomiędzy państwami, będąca wynikiem zachodzących od kilku dekad w środowisku międzynarodowym procesów globalizacyjnych sprawiła, iż europejski problem narkotykowy powiązany jest z innymi regionami, często bardzo odległymi od europejskiego kontynentu. Obywatele państw Ameryki Łacińskiej i Karaibów, Afryki Zachodniej czy też Azji Centralnej, mają wpływ na rozwój europejskiego narkobiznesu i jego funkcjonowanie. Co więcej, coraz częściej podejmują oni swoje działania nie tylko ze swoich ojczyzn, ale także z obszarów państw członkowskich Unii Europejskiej. Powiązany z unijnym rynkiem biznes narkotykowy wpływa, zatem także na bezpieczeństwo i ład społeczny innych regionów świata, zaś procesy globalizacji sprawiają, iż żadne państwo, a nawet region nie są w stanie samodzielnie się z nim uporać.

Aby skutecznie rozwiązać problem narkotykowy, państwa europejskie w ramach Wspólnoty Europejskiej, a następnie Unii Europejskiej podjęły się realizacji wspólnej polityki antynarkotykowej. Jednym z głównych filarów omawianej polityki UE jest współpraca międzynarodowa. Współdziałanie z innymi aktorami międzynarodowej sceny politycznej jest niezbędne do efektywnego rozwiązania narkotykowego problemu. Unia Europejska nie tylko współpracuje z organizacjami międzynarodowymi, rozwija dialog transatlantycki ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki, ale także wspiera społeczności państw – producentów narkotyków, proponując im alternatywny sposób rozwoju i zarobku na życie. Podjęte przez UE inicjatywy, projekty i podpisywane porozumienia przyczyniają się do zmniejszenia problemu narkotykowego nie tylko w państwach europejskich, ale przede wszystkim mają na celu zwalczanie narkotykowego biznesu u jego źródeł.

Ważne jest, aby w przyszłości także inne państwa i regiony aktywnie przyłączyły się do unijnej walki z narkotykami, bowiem w zglobalizowanym świecie współzależności zagrożenie dla stabilności i bezpieczeństwa jednego regionu, jest zagrożeniem dla wszystkich.

Literatura:

Najważniejsze dokumenty:

•    Gratius S., Europe and Latin America: combating drugs and drug trafficking, Directorate-General for External Policies, Bruksela 2012, [Online], dostępne:http://www.europarl.europa.eu/committees/fr/studiesdownload.html?languageDocument=EN&file=78931,  04.05.2013.
•    European Commission – Press Release, European Union strengthens anti-drug operations on cocaine route in West Africa, Bruksela 13.02.2012 r., [Online], dostępne: http://ec.europa.eu/europeaid/news/documents/ip_cocair_en.pdf,04.05.2013.
•    European Commission – Press Release, The EU steps up its response to fight money laundering and drug trafficking in West Africa, Bruksela 18.03.2013 r.,[Online], dostępne: http://europa.eu/rapid/press-release_IP-13-230_en.htm, 04.05.2013.

Druki zwarte:

•    Gruszczak A., Unia Europejska wobec przestępczości. Współpraca w ramach III filara, Kraków 2002.

Najważniejsze artykuły:

•    International Cooperation, [Online], dostępne: http://ec.europa.eu/justice/anti-drugs/international-cooperation/index_en.htm, 04.05.2013.
•    Partners, [Online], dostępne: http://www.emcdda.europa.eu/about/partners, 04.05.2013.
•    Enlargement. Overview-Instrumnet for Pre-accession Assistance, [Online], dostępne: http://ec.europa.eu/enlargement/instruments/overview/index_en.htm, 04.05.2013.
•    IPA 4 Project, [Online], dostępne:http://www.emcdda.europa.eu/html.cfm/index151216EN.html,04.05.2013.
•    Neighbouring countries and Russia, [Online], dostępne: http://www.emcdda.europa.eu/about/partners/nc, 04.05.2013.
•    EU relations with Russia, [Online], dostępne: http://eeas.europa.eu/russia/index_en.htm, 04.05.2013.
•    Freedom, security and justice, [Online], dostępne: http://eeas.europa.eu/russia/common_spaces/fsj_en.htm, 04.05.2013.
•    Drug control policy International Cooperation [Online], dostępne: http://ec.europa.eu/justice/anti-drugs/international-cooperation/index_en.htm, 04.05.2013.
•    Development and cooperation - EUROPEAID. Border management and fight against drugs, [Online], dostępne:http://ec.europa.eu/europeaid/where/asia/regional-cooperation-central-asia/border-management-fight-against-drugs/index_en.htm, 04.05.2013
•    Development and cooperation - EUROPEAID. Border Management Programme in Central Asia, [Online], dostępne:http://ec.europa.eu/europeaid/where/asia/regional-cooperation-central-asia/border-management-fight-against-drugs/bomca_en.htm, 04.05.2013.
•    Development and cooperation – EUROPEAID. The Central Asia Drug Action Programme (CADAP), [Online], dostępne: http://ec.europa.eu/europeaid/where/asia/regional-cooperation-central-asia/border-management-fight-against-drugs/cadap_en.htm, 04.05.2013.
•    EU – Latin America and the Caribbean Co-operation Projects, [Online], dostępne: http://eeas.europa.eu/la/drugs/projects_lac_en.pdf, 04.05.2013.
•    Cocaine Route Programme, [Online], dostępne: http://corms.esteri.it/index.php?log_user=0, 04.05.2013.