NATO po szczycie w Lizbonie: nowa Koncepcja Strategiczna Sojuszu

• afganistan
• lizbona
• nato
• obrona przeciwrakietowa
• polska
• rosja
• szczyt
• ue
• usa
• wielka brytania

W Strasburgu, w kwietniu 2009 roku podczas szczytu Sojuszu Atlantyckiego zapadała decyzja o rozpoczęciu prac nad nową Koncepcją Strategiczną NATO. Koncepcja Strategiczna jest dokumentem określającym główne zadania Sojuszu oraz wskazującym zagrożenia dla poszczególnych członków w zmieniającym się środowisku międzynarodowym.

Ostatni tego typu dokument został przyjęty w 1999 roku, tuż po przystąpieniu do struktur NATO Czech, Węgier oraz Polski, w związku z czym państwa te nie brały udziału w jego opracowywaniu. W ciągu ostatnich lat miały miejsce wydarzenia, które niewątpliwie zmieniły środowisko międzynarodowe. Pojawiły się nowe zagrożenia, wśród których należy zwrócić uwagę na niebezpieczeństwo asymetrii, które ma swoje odzwierciedlenie w transnarodowym terroryzmie czy zagrożenia związane z bezpieczeństwem energetycznym. To wymaga od NATO wyznaczenia nowych priorytetów.
 Dlatego jedną z pierwszych decyzji nowego Sekretarza Generalnego Andersa Fogh Rasmussena było powołanie grupy 12 niezależnych ekspertów. Ich zadaniem było prowadzenie konsultacji i opracowywanie raportu, który miał na celu określić kształt i treść nowej Koncepcji Strategicznej. Jednym z ekspertów został prof. Adam Daniel Rotfeld, były Minister Spraw Zagranicznych RP oraz Dyrektor Sztokholmskiego Międzynarodowego Instytutu Badań nad Pokojem (SIPRI). Grupie przewodniczyła była amerykańska Sekretarz Stanu, Madeleine Albright. Na przełomie lata i jesieni tego roku, podczas fazy końcowych negocjacji została sformułowana ostateczna treść dokumentu. Na szczycie NATO, który miał miejsce w dniach 19-20 listopada bieżącego roku została przyjęta nowa Koncepcja Strategiczna Sojuszu Północnoatlantyckiego.
 Główne decyzje jakie zapadły podczas spotkania potwierdziły wcześniejsze zapowiedzi wewnętrznej reformy Paktu Północnoatlantyckiego oraz uwzględnienia nowych zagrożeń z zakresu bezpieczeństwa poszczególnych państw członkowskich, bez naruszenia tradycyjnej misji Sojuszu, jaką jest obrona zbiorowa. Wśród najistotniejszych postanowień szczytu należy wymienić przyjęcie nowej Koncepcji Strategicznej NATO, zastępującej tę z 1999 roku, czy reformę struktur dowodzenia Sojuszu przewidzianą na 2011 rok. Planowane jest zmniejszenie liczby dowództw z 11 do 6 oraz agencji z 14 do 3. Redukcji ma ulec także liczebność personelu (w dowództwach z 12 000 do 8950). Przyjęto także plan stopniowego wycofywania wojsk NATO z Afganistanu i przekazywania odpowiedzialności za bezpieczeństwo strukturom lokalnym. Do końca 2014 roku ma się zakończyć formalnie operacja wojskowa w Afganistanie, a co się z tym wiąże wycofanie większości jednostek bojowych z terytorium tego państwa. Jednakże co warto podkreślić, w rezultacie wcześniejszych jednostronnych postanowień i deklaracji państw-uczestników misji ISAF o wycofaniu wojsk z Afganistanu; dokumenty szczytu nie przesądzają kwestii obecności wojskowej Paktu w Afganistanie po 2014 roku. Kolejnym istotnym zagadnieniem jest sprawa tarczy antyrakietowej. System obrony przeciwrakietowej, w oparciu o rozmieszczone w Europie elementy amerykańskiej tarczy antyrakietowej, ma być uzupełniony systemami obrony przeciwrakietowej armii europejskich członków NATO. Trzeba zaznaczyć, iż w dokumentach nie sprecyzowano ostatecznego kształtu, jaki ma przybrać system obrony przeciwrakietowej Sojuszu. Docelowo ma on służyć obronie państw członkowskich. Istotnym jest, że do współpracy nad tarczą antyrakietową  zaproszono Rosję.
 Powyższe zagadnienia normują w zróżnicowanym zakresie dokumenty o charakterze publicznym. Są one wynikiem kompromisu powodowanego koniecznością godzenia, często sprzecznych interesów, poszczególnych członków Paktu Atlantyckiego. W kwestiach budzących, największe kontrowersje, przyjęte zapisy cechuje wysoki stopień ogólności, co jest w sposób szczególny widoczny w nowej Koncepcji Strategicznej oraz wspólnym oświadczeniu Rady NATO-Rosja.
Polska, podobnie jak większość nowych członków NATO zdecydowanie podkreślała podstawowe zadania kolektywnej obrony Sojuszu (Art. 5 Traktatu Waszyngtońskiego). Kolejnym postulatem było utrzymanie polityki otwartych drzwi, zapewniające kontynuację procesu rozszerzenia, między innymi o Gruzję, Ukrainę czy państwa bałkańskie. Kolejnym polskim priorytetem była transformacja wojskowa NATO, która w oparciu o usprawnione systemy dowodzenia, pozwoli sojuszniczym wojskom na szybkie reagowanie zarówno w warunkach misji pokojowych jak i kolektywnej obrony.
 Jedenastostronicowa nowa Koncepcja Strategiczna potwierdza – ku zadowoleniu Polski – że obrona terytorialna i solidarność sojuszników na wypadek ataku są podstawowym zadaniem NATO. Prezydent Bronisław Komorowski, który przewodniczył polskiej delegacji podczas szczytu ocenił przyjętą strategię jako odzwierciedlającą ,,najważniejsze dążenia i najważniejsze zamysły Polski”. Także minister obrony Bogdan Klich stwierdził, iż ,,zapisy Koncepcji Strategicznej są dobre, nawet lepsze, niż się spodziewaliśmy.” Klich wyraził satysfakcję, ,,że NATO myśli kategoriami dotychczasowymi, sojuszniczymi, że pozostaje sojuszem obronnym (…) pamięta o tym, że najważniejszym zobowiązaniem jest zapewnienie bezpieczeństwa krajom członkowskim.”
 Jeszcze przed szczytem w Lizbonie swoje stanowisko ws. nowej koncepcji strategicznej NATO przedstawiły polskie ośrodki naukowe. Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych dotyczących nowej Koncepcji Strategicznej podkreślało wyjątkowość państwa polskiego z punktu geopolitycznego. Polska jest krajem położonym w centrum Europy, na skrzyżowaniu Wschodu z Zachodem i Południa z Północą. Dlatego członkostwo w Sojuszu Północnoatlantyckim pozostaje jedyną opcją pozwalającą na zachowanie bezpieczeństwa. Nowa Koncepcja Strategiczna jest istotną próbą zbudowania konsensusu wokół strategicznych kwestii, jest również instrumentem ożywiającym NATO, przypominającym o jego znaczeniu i czyniącym Sojusz lepiej przygotowanym na współczesne wyzwania. Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych podziela główny nurt mainstreamowy w Polsce – dostosowanie NATO do nowych zagrożeń tak, nadmierne rozciągnięcie nie, gdyż prowadziło by ono do ewolucji w kierunku organizacji bezpieczeństwa. Sojusz nie jest i nie będzie powszechną platformą do rozwiązywania wszystkich globalnych problemów. Nowy wiek wymaga nowych sojuszy i współpracy, dlatego strategia ich budowy powinna stać się punktem zwrotnym nowej koncepcji strategicznej Sojuszu.
Kolejna propozycja została przygotowana przez zespół analityków z Instytutu Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego oraz krakowskiego Instytutu Studiów Strategicznych, kierowanego przez prof. Romana Kuźniara. Jest ona wynikiem seminariów jakie miały miejsce w Warszawie i w Krakowie, w których udział wzięło wielu ekspertów, w tym prof. Adam Daniel Rotfeld. Owocem owych spotkań było przygotowanie Koncepcji Strategicznej z polskiego punktu widzenia. W przygotowanej koncepcji podkreślona została zmienność środowiska międzynarodowego i pojawienie się nowych zagrożeń. Według ekspertów, jednym z głównych wyzwań dla Sojuszu pozostaną problemy mające swe przyczyny w słabości i niestabilności wielu państw świata. Państwa upadające i upadłe, choć nie stanowią bezpośredniego zagrożenia militarnego dla Sojuszu, mogą okazać się źródłem innego rodzaju wyzwań, zarówno o charakterze militarnym, jak i powstających na innych płaszczyznach. Sojusz pozostaje zatem podstawowym instrumentem zapewniania bezpieczeństwa państwom zachodnim oraz wnoszenia przez nie istotnego wkładu w stabilność i bezpieczeństwo w całej strefie euroatlantyckiej, a także w skali globalnej.

 Zakres uwzględnionych w nowej koncepcji wyzwań i zagrożeń zarysowuje dwa rywalizujące ze sobą, od zakończenia zimnej wojny, podejścia co do przyszłości Paktu. Z jednej strony, sojuszu polityczno-wojskowego zajmującego się obroną terytorium swych członków, natomiast z drugiej – organizacji politycznej odpowiedzialnej za budowę bezpieczeństwa w Europie. Zarówno nowa Koncepcja Strategiczna, jak i  inne dokumenty szczytu dyskusji tej jednoznacznie nie rozstrzygają. A najlepszym na to przykładem jest opis środowiska bezpieczeństwa międzynarodowego, gdzie oprócz zagrożeń militarnych, za priorytetowe wyzwania dla Sojuszu uznano między innymi: rozprzestrzenianie technologii rakietowych i broni masowego rażenia, terroryzm, bezpieczeństwo sieci teleinformatycznych (cyberataki), szlaków komunikacyjnych i dostaw surowców energetycznych, jak i epidemie chorób, zmiany klimatyczne czy  brak wody. Odwołując się do słów Sekretarza Generalnego NATO który powiedział: ,,Świat się zmienia. Stajemy wobec nowych zagrożeń i nowych wyzwań”, należy założyć,  że decydującej weryfikacji Koncepcji Strategicznej dokona rozwój sytuacji międzynarodowej, partykularne interesy polityczne poszczególnych członków Sojuszu czy ograniczenia finansowe będące następstwem kryzysu gospodarczego.”

Urszula Róg