ALADI. Latynoamerykański parasol na niepogodę

Przeciętnemu Europejczykowi wydaje się, że kraje latynoamerykańskie są niemalże identyczne pod względem ustroju, stanu gospodarki, tradycji czy kultury. W rzeczywistości różnice między państwami w tej części świata są jednak na tyle duże, że często uniemożliwiają osiągnięcie kompromisu w wielu kwestiach. Mimo to, Ameryka Łacińska ciągle podejmuje wysiłki na rzecz przezwyciężania różnic i zacieśnienia współpracy regionalnej. Jednym z efektów takich działań jest ALADI - próba połączenia gospodarczych interesów niemal wszystkich państw latynoamerykańskich.

Od ALALC do ALADI
Stowarzyszenie Wolnego Handlu Ameryki Łacińskiej, w skrócie ALALC (Asociación Latinoamericana de Libre Comercio) albo LAFTA (Latin American Free Trade Association), powstało w 1960 r. na mocy traktatu z Montevideo. Pierwotnie należało do niego 7 państw: Argentyna, Brazylia, Chile, Meksyk, Paragwaj, Peru i Urugwaj; do 1970 roku dołączyły także: Ekwador, Kolumbia, Wenezuela i Boliwia. Ambitnym, choć jak się miało okazać mało realnym celem organizacji, było usunięcie wszelkich przeszkód we wzajemnym handlu w ciągu następnych 12 lat, a więc do 1972 roku [1]. Wprowadzono także system, polegający na stosowaniu różnych stawek celnych w zależności od stopnia rozwoju danego kraju.

Zróżnicowanie geograficzne i ekonomiczne między państwami ostatecznie uniemożliwiło zrealizowanie wspomnianego celu w założonym czasie, przez co w 1980 r. kolejny traktat z Montevideo przekształcił ALALC w inną organizację: Stowarzyszenie Integracji Latynoamerykańskiej (Asociación Latinoamericana de Integración, ALADI).

Ten sam cel, różne drogi

Zarówno ALALC, jak i ALADI zakładały to samo – stworzenie wspólnego rynku Ameryki Łacińskiej. Jakie więc były między nimi różnice? Przede wszystkim, nowe porozumienie odeszło od sztywnego multilateralizmu na rzecz porozumień bilateralnych lub subregionalnych [2]. Dzięki temu współpraca stała się o wiele bardziej elastyczna, a państwa członkowskie mogły decydować o dowolnych systemach preferencji dla konkretnych partnerów, zgodnie z ich aktualnymi potrzebami.

Wielowymiarowość ALADI sprawia też, że kraje mogą decydować o przystąpieniu do ugrupowania w dowolnym czasie, a państwa trzecie mają możliwość uczestniczenia w działaniach krajów członkowskich bez większych ograniczeń. Porozumienia zawierane w ramach organizacji mogą ponadto dotyczyć jedynie wybranych zagadnień, a więc nie tylko obniżenia ceł, ale też na przykład współpracy naukowo-technologicznej, handlu artykułami rolnymi, spraw fiskalnych, ochrony zdrowia, środowiska  naturalnego czy nawet promocji turystyki [3].

Obecnie ALADI zrzesza 12 członków - wszystkie państwa należące uprzednio do ALALC oraz Kubę, która przystąpiła do stowarzyszenia w 1999 r. Status obserwatora posiadają natomiast: Salwador, Honduras, Hiszpania, Portugalia, Gwatemala, Dominikana, Kostaryka, Nikaragua, Włochy, Panama, Szwajcaria, Rosja, Rumunia, Chiny, Korea Południowa, Japonia i Ukraina. Oprócz tego, obserwatorami ALADI są też organizacje i instytucje międzynarodowe, takie jak: Komisja Europejska, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) czy Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) [4].

Choć ALADI opiera się na pluralizmie politycznym i ekonomicznym, to jednak w dłuższej perspektywie nadal zakłada stworzenie wspólnego rynku latynoamerykańskiego. Tempo redukcji ograniczeń we wzajemnym handlu jest jednak dowolne - nie postawiono żadnej konkretnej daty, do której całkowita integracja powinna nastąpić.

Co interesujące, w ramach organizacji podzielono państwa według stopnia rozwoju ich gospodarek [5]. Do grupy krajów rozwiniętych zaliczono: Argentynę, Brazylię i Meksyk, do średnio rozwiniętych: Chile, Kolumbię, Peru, Urugwaj i Wenezuelę, a do słabo rozwiniętych: Boliwię, Ekwador i Paragwaj. Takie rozwiązanie pozwoliło na wprowadzenie zróżnicowanego systemu preferencji, w zależności od dobrobytu gospodarczego danego kraju.

Latynoamerykański „parasol” ochronny

Funkcjonowanie ALADI można porównać do pewnego rodzaju instytucjonalnego i normatywnego „parasola” dla regionalnej integracji. Obejmuje on i ochrania wszelkie porozumienia, wliczając te subregionalne, jak: MERCOSUR, G-3, Wspólnota Andyjska, itp. [6]. Zakłada się ponadto, że początkowo bilateralne lub kilkustronne umowy mogą z czasem zostać przekształcone w porozumienia, obejmujące wszystkich członków organizacji.

W ten sposób ALADI określa tylko ogólne trendy, mając ograniczony wpływ na kształt współpracy ekonomicznej w regionie. Z jednej strony dzięki elastycznej formule państwa członkowskie chętniej podejmują współpracę między sobą. Z drugiej jednak, pod „parasolem” znajduje się ogromna liczba porozumień, które prawdopodobnie nigdy nie obejmą wszystkich członków. Paradoksalnie sytuację pogarsza też wspomniany podział państw-członków stowarzyszenia według stopnia ich rozwoju. W założeniu miał on na celu umożliwienie krajom słabiej rozwiniętym zawieranie preferencyjnych umów i docieranie do pełnej integracji we własnym  tempie. W praktyce doprowadził jednak do powstania bloków, których członkowie współpracują głównie ze sobą nawzajem. ALADI istnieje więc jako nieco rachityczna, choć ciągle działająca ochrona przed zbyt szerokimi wpływami USA czy UE.

Przyszłość w czasach kryzysu

Wydaje się, że w obliczu światowego kryzysu gospodarczego, kraje latynoamerykańskie muszą poważnie zastanowić się nad modyfikacją swojej strategii. Duże możliwości dla dalszego rozwoju stowarzyszenia dałoby otwarcie się na Azję i Pacyfik. Można już zauważyć wyraźną chęć współpracy między tymi regionami, czego przykładem jest projekt utworzenia Obserwatorium Relacji Ameryki Łacińskiej oraz Azji i Pacyfiku (Latin America-Asia-Pacific Relations Observatory). Jak dotąd nie osiągnięto jednak spektakularnych efektów, ustalając jedynie, że obserwatorium służyć będzie do monitorowania wspólnych relacji między regionami, a także promowania ich systematyzacji i interdyscyplinarności [8]. Inicjatywa jest jednak ważna dla przyszłości ALADI, którego niektórzy członkowie już zawarli umowy o wolnym handlu z państwami Azji i Pacyfiku. Może właśnie otwarcie się na inne regiony przyniosłoby nową jakość w latynoamerykańskim stowarzyszeniu?

---
Przypisy:

[1] K. Steinfatt, Preferential and Partial Scope Trade Agreements, [w:] J. M. Salazar Xirinachs, M. Robert (red.), Toward Free Trade in the Americas, Washington, DC, 2001, s. 118.

[2] O’Keefe, T. Andrew, Latin American and Caribbean Trade Agreements: Keys to a Prosperous Community of the Americas, Leiden, 2009, s. 19.

[3] 1980 Treaty of Montevideo Instrument Establishing the Latin American Integration Association, ALADI, SICE (Foreign Trade Information System), 09.02.2013; [URL - http://www.sice.oas.org/trade/Montev_tr/Montev1e.asp#chapI].

[4] B. Michalski, Latynoamerykańskie Stowarzyszenie Integracyjne (LAIA), [w:] J. Rymarczyk, M. Wróblewski (red.), Pozaeuropejskie ugrupowania integracyjne, Wrocław, 2006, s. 6.

[5] 1980 Treaty of Montevideo Instrument Establishing the Latin American Integration Association, ALADI, SICE (Foreign Trade Information System), 09.02.2013; [URL - http://www.sice.oas.org/trade/Montev_tr/Montev1e.asp#chapI].

[6] Inter-American Development Bank Staff, Beyond Borders: The New Regionalism in Latin America, Washington, DC, 2002, s. 64.

[7] B. Michalski, Latynoamerykańskie Stowarzyszenie Integracyjne (LAIA), [w:] J. Rymarczyk, M. Wróblewski (red.), Pozaeuropejskie ugrupowania integracyjne, Wrocław, 2006, s. 17.

[8] CEPAL, Centro del Prensa, ALADI, CAF and ECLAC Constitute a Latin America-Asia-Pacific Relations Observatory, 09.02.2013; [URL - http://www.eclac.org/cgi-bin/getProd.asp?xml=/prensa/noticias/noticias/2/46882/P46882.xml&xsl=/prensa/tpl-i/p1f.xsl&base=/prensa/tpl/top-bottom.xslt].